درمان شلختگی کودکان، آنها را روانشناسی کنید

ایسنا: انبوهی از کاغذ و مجله کف اتاق، کیف دستی شلوغ و نامرتب، کمدی انباشته از لباس‌های چرک و چروکیده، جوراب‌های تا به تا، موهای چرب و عرق کرده ... اینها شما را یاد چه کسی می‌اندازد؟ آقای «ووپی» در کارتون معروف دهه ۶۰ یا حسنی که "توی ده شلمرود" تک و تنها بود و هیچ کس راضی نمی‌شد به خاطر موی بلند و ناخن‌های درازش با او بازی کند؟» در زمینه روان‌شناسی شلختگی گفت‌وگویی با دکتر پرویز رزاقی روان شناس را منتشر کرده که متن آن در پی می‌آید: «زیاد دور نرویم، همین دور و بر خودمان، بین همکاران و دوستان و اعضای خانواده هم هستند کسانی که یکی، دو تا از ویژگی‌های شلختگی یا حتی تمامشان را داشته باشند. شاید خود ما هم کمی شلخته و نامنظم هستیم و خبر نداریم! برای اینکه بدانید شلختگی چیست، چرا به وجود می‌آید و برای خلاص شدن از آن باید چه کرد، این گزارش را تا انتها بخوانید. شلختگی تقریبا مساوی است با بی‌نظمی، البته با درجه شدت بیشتر. این اختلال رفتاری اتفاقا در جامعه ما بسیار شایع است و جالب است که بدانید درصد قابل توجهی از مراجعان دکتر پرویز رزاقی، روان شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، افراد شلخته‌ای هستند که برای درمان بی‌نظمی‌شان به علم روان شناسی متوسل می‌شوند: «آنها معمولا همراه یکی از اعضای خانواده‌شان به من مراجعه می‌کنند. خودشان به هیچ وجه با شلختگی‌شان مشکلی ندارند و فکر می‌کنند این رفتار طبیعی است ولی اغلب به خاطر مشکلاتی که در خانه برای‌شان به وجود می‌آید، کم کم قبول می‌کنند که شلخته‌اند و تصمیم به درمان می‌گیرند. به عنوان نمونه همین چند وقت پیش، آقایی همراه همسرش به من مراجعه کرد که یکی از صاحب منصبان نظامی بود ولی خانمش از شلختگی او به شدت رنج می‌برد؛ به طوری که مجبور بود روزانه به اندازه دو تا مشت کاغذ خرده و دستمال کاغذی کثیف از جیب‌های او بیرون بکشد و دور بریزد و کیف دستی‌اش را تمیز کند. علاوه بر آن، این آقا اصلا به نظافت شخصی‌اش نمی‌رسید، حمام و اصلاح نمی‌کرد و همین رفتار روی زندگی زناشویی‌شان تاثیر منفی گذاشته بود؛ به طوری که این خانم دیگر رغبتی به نزدیکی با همسرش نداشت. ولی خوشبختانه با انجام تمریناتی مشکل‌شان کاملا حل و شلختگی آقا هم درمان شد.»


شلختگی به خانواده بستگی دارد
شلختگی انواع و اقسام دارد که به ویژگی‌های شخصیتی و خلقی فرد یا به الگویی که در آموزش شلختگی به او نقش داشته است، برمی‌گردد. به عنوان نمونه بعضی‌ها ظاهرشان مرتب و آراسته است، ولی اتاقشان به هم ریخته و نامنظم. دکتر رزاقی درباره این افراد می‌گوید: «گاهی نقش‌های اجتماعی می‌تواند افراد شلخته را مجبور به رعایت بعضی چیزها کند.

به عنوان نمونه فرد استاد دانشگاه است و ناچار است با ظاهر آراسته در محیط کارش ظاهر شود، ولی وقتی وارد دنیای فردی خودش یعنی خانه می‌شود، باز خود واقعی‌اش بروز می‌کند و رفتارهای شلخته‌وارش را ادامه می دهد. گاهی هم بعضی‌ها برای جلب توجه و تایید گرفتن از گروه، پوشش خاصی را انتخاب می‌کنند، چون می‌دانند اگر نامرتب باشند گروه آنها را تایید نمی‌کند. بنابراین مجبورند با خودشان بجنگند و آراستگی ظاهر را رعایت کنند، اما این آراستگی آنقدر درونی نشده که به زندگی شخصی و خانه آنها هم بسط داده شود.»

از طرف دیگر، شدت و ضعف شلختگی یک فرد، بستگی دارد به میزان تحمل خانواده و اطرافیانش: «به عنوان نمونه برای یک خانواده ریخت و پاش اتاق یا آشپزخانه در حد یکی، دو روز قابل تحمل است ولی بیش از این مدت، معنی شلختگی می‌دهد یا برای یک خانواده دیگر مرتب نبودن ظاهر و لباس، عادی است در حالی که برای خانواده دیگری این یک فاجعه محسوب می‌شود.» این موضوع یعنی شلختگی، نسبی است و همین تفاوت تعریف خانواده‌ها از نظم و بی‌نظمی، باعث می‌شود که بعضی از افراد تازه بعد از ازدواج از طرف همسرشان شلخته خطاب شوند، چون قبلا رفتارشان مورد تایید خانواده بوده و به آن عادت کرده‌اند ولی همسرشان این رفتار را شلختگی می‌داند.

چرا شلخته‌ایم؟
«مشاهدات کلینیکی نشان داده که افراد شلخته حتما در خانواده خودشان یک فرد شلخته داشته‌اند. به عنوان نمونه خاله یا عمویی شلخته بوده ولی بچه با او تماس چندانی نداشته که رفتارش را از طریق یادگیری کسب کند؛ پس شلختگی می‌تواند ارثی باشد هرچند که هنوز ژن مخصوصی برایش یافته نشده است. یکی دیگر از دلایل شلختگی می‌تواند مشاهده باشد؛ یعنی به عنوان نمونه پدر شلخته است و کودک رفتارهای او را مشاهده می‌کند و از آنجا که بیشتر انسان‌ها متمایل به راحت طلبی‌اند، کودک ترجیح می‌دهد از پدرش الگوبرداری کند تا از مادرش که منظم‌تر است؛ بنابراین مسواک نمی‌زند، لباس‌هایش را جمع نمی‌کند و...

یادگیری هم یکی دیگر از عوامل موثر است، یعنی رفتار شلختگی بر اثر تکرار اتفاق می‌افتد. به عنوان نمونه بچه از اول لباس‌هایش را می‌ریزد و جمع نمی‌کند و کسی هم به او چیزی نمی‌گوید. همین رفتار به تدریج تبدیل به عادت می‌شود.» اما به وجود آمدن رفتار شلختگی علت‌های دیگری هم می‌تواند داشته باشد.

گاهی اوقات فرزندان خانواده‌های منظم و سختگیر هم شلخته می‌شوند. دکتر رزاقی اسم این نوع بی‌نظمی را شلختگی وارونه می‌گذارد. در بعضی خانواده‌ها تحکم و زورگویی پدر و مادر برای رعایت نظم و تکرار پیام‌های کلامی متوالی، فرد را وادار به مقاومت می‌کند و در او نوعی شلختگی به وجود می‌آورد.

در بعضی از موارد هم فرد از ابتدا شلخته نیست، ولی به خاطر شرایط خاصی دچار این رفتار می‌شود. بعضی‌ها در بحران بلوغ به دلیل میل به استقلال در مقابل نظمی که خانواده روی آن تاکید دارد مقاومت می‌کنند. به عنوان نمونه، نوجوان نمی‌گذارد مادرش اتاقش را منظم کند و می‌گوید این طور راحت‌تر است. سپس این رفتار به شکل عادت درمی‌آید و فرد در باقی زندگی‌اش شلخته می‌شود.

آقایان شلخته‌ترند!
شاید برایتان این سوال به وجود آمده باشد که مردان شلخته‌ترند یا زنان؛ «البته آقایان!» این پاسخ دکتر رزاقی به این سوال است. شلختگی می‌تواند عواقب اجتماعی و شخصی زیادی به دنبال داشته باشد: «وقتی دامنه شلختگی به روابط اجتماعی کشیده شود، می‌تواند تاثیرات مخربی روی شغل و ارتباطات شخص بگذارد. به عنوان نمونه بوی عرق بدن یا بوی بد دهان فردی که به نظافت شخصی‌اش اهمیتی نمی‌دهد، باعث دوری افراد از او و کاهش روابط اجتماعی‌اش می‌شود.

ضمن اینکه شلختگی و بی‌نظمی در محیط کار می‌تواند تحقیر و تمسخر از سوی همکاران را به دنبال داشته باشد و همچنین باعث عدم اعتماد مافوق به فرد نامنظمی می‌شود که کارهایش را به موقع انجام نمی‌دهد. این عدم اعتماد، اعتبار حرفه‌ای فرد را زیر سوال می‌برد و در نتیجه در پست‌های مهم و کلیدی از این افراد استفاده نمی‌شود و همین موجب کاهش اعتماد به نفس آنها خواهد شد. در زندگی شخصی هم اگر شخص همسر صبوری داشته باشد که ریخت و پاش و بی‌نظمی‌اش را تحمل کند، مشکلی پیش نمی‌آید ولی اگر معیارهای نظم برای همسرش متفاوت باشد، زندگی آنها توام با تنش، دعوا، تحقیر و سرزنش خواهد بود.

ضمن اینکه به دلیل عدم رعایت نظافت شخصی، در روابط زناشویی آنها هم معمولا مشکلاتی پیش می‌آید و میل همسر به برقراری رابطه کاهش پیدا می‌کند. این سردی جنسی به تدریج از دفعات برقراری رابطه زناشویی می‌کاهد یا باعث شکل گیری روابط عاری از شور و شوق و از سر اکراه خواهد شد.» دکتر رزاقی نسبت به درمان شلختگی از طریق روان شناسی و مشاوره بسیار خوشبین است و معتقد است هر فرد شلخته‌ای صرف‌نظر از شدت و ضعف شلختگی‌اش، می‌تواند برای درمان مشکلش اقدام کند و با انجام یک سری تمرینات نتیجه بگیرد.»