عوارض نیش حشره در بارداری چیست؟

گزش حشرات معمولاً آزاردهنده است و در موارد نادری می‌تواند شدید باشد. گزش و نیش حشرات رایج معمولاً بی‌ضرر هستند، اما ممکن است باعث ناراحتی خفیف پوستی شوند. هیچ پژوهشی در مورد تأثیرات احتمالی گزش حشرات در دوران بارداری یا اینکه نیش یا گزش چگونه می‌تواند بر بارداری یا جنین تأثیر بگذارد، وجود ندارد. بنابراین، در صورت گزیده شدن توسط حشره‌ای که نوع آن را نمی‌شناسید، ممکن است بخواهید از کمک پزشکی استفاده کنید. در این مطلب، در مورد علل گزش حشرات، نحوه شناسایی آن‌ها و راه‌های پیشگیری از گزش در دوران بارداری صحبت می‌کنیم.

نکات کلیدی

• گزش حشرات می‌تواند باعث برجستگی، خارش، درد و در موارد شدید، علائمی شود که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند.

• گزش‌ها در دوران بارداری ممکن است باعث بثورات پوستی، درد، تورم و واکنش‌های شدید شوند که نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارند.

• درمان گزش حشرات شامل خارج کردن نیش، استفاده از کمپرس سرد و مصرف داروهای مسکن است. در موارد شدید، ممکن است نیاز به احیای قلبی-ریوی (CPR) و داروهایی مانند اپی‌نفرین باشد.

• گزش حشرات در دوران بارداری می‌تواند باعث عوارضی مانند زایمان زودرس و انتقال بیماری‌ها شود.

• روش‌های پیشگیری از گزش حشرات در دوران بارداری شامل پوشیدن لباس محافظ و استفاده از دافع حشرات است.

آیا گزش حشرات در دوران بارداری خطرناک است؟

گزش حشرات همیشه خطرناک نیست. در برخی موارد، گزش ممکن است عفونی شود و منجر به واکنش‌های آلرژیک یا بیماری‌های جدی مانند مالاریا یا بیماری لایم شود. طبق گزارش کالج آلرژی، آسم و ایمنی‌شناسی آمریکا، حدود ۱.۶٪ تا ۵.۱٪ از افراد در ایالات متحده دچار واکنش‌های آلرژیک تهدیدکننده زندگی شده‌اند. گزش و نیش برخی از پشه‌ها، مگس‌ها، کنه‌ها، عنکبوت‌ها، مورچه‌ها، زنبورها، زنبورهای بی‌عسل و زنبورهای سرخ معمولاً منجر به ایجاد برجستگی یا توده‌ای کوچک و قرمز روی پوست می‌شود که گاهی اوقات می‌تواند خارش‌دار و دردناک باشد.

در برخی موارد، واکنش آلرژیک شدید به گزش می‌تواند منجر به علائمی مانند مشکل در بلع، اختلال در تنفس، تورم صورت و دهان، سبکی سر و سرگیجه در دوران بارداری شود. این علائم نیاز به درمان فوری پزشکی دارند.

اگر گزش حشره باعث واکنش آلرژیک شدید یا ناراحتی شود، لازم است با پزشک خود برای تشخیص و درمان مشورت کنید.

علل گزش حشرات در دوران بارداری

زنان باردار ممکن است بسته به میزان تماس‌شان با زیستگاه‌های حشرات، توسط انواع مختلفی از آن‌ها گزیده شوند. گزش‌ها می‌توانند ناشی از حشراتی مانند پشه‌های ریز، کک‌ها، شپش‌ها، پشه‌ها و ساس‌ها باشند. همچنین، بندپایانی مانند کنه‌ها، مایت‌ها و عنکبوت‌ها، با وجود اینکه حشره محسوب نمی‌شوند، می‌توانند باعث گزش شوند.

احتمال گزش حشرات در صورت وجود شرایط زیر بیشتر می‌شود:

• گذراندن وقت یا کار کردن در فضای باز
• نداشتن محافظت مناسب هنگام بازدید از باغ‌ها، پارک‌ها یا فضاهای دارای پوشش گیاهی متراکم
• زندگی در مناطق گرمسیر
• زندگی در محیط‌هایی که دچار آلودگی شدید به حشرات هستند 
• فراموش کردن استفاده از داروهای پیشگیری از کنه یا کک برای حیوانات خانگی

 آیا می‌دانستید؟
دمای بدن، گروه خونی، پوشیدن لباس‌های تیره و استفاده از عطر ممکن است باعث جذب بیشتر پشه‌ها شوند و خطر گزش را افزایش دهند.

علائم گزش حشرات در دوران بارداری

در ابتدا ممکن است یک زخم سوراخ‌مانند کوچک روی پوست مشاهده کنید. واکنش بدن شما به گزش می‌تواند نشان‌دهنده نوع حشره‌ای باشد که شما را گزیده است.

در برخی موارد، ممکن است یکی یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنید:

• بثورات پوستی یا قرمزی

• درد در ناحیه آسیب‌دیده

• تورم

• خارش

• کهیر

• بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن

• احساس گرما در محل گزش یا اطراف آن

برخی افراد ممکن است دچار واکنش آلرژیک (آنافیلاکسی) شوند که می‌تواند منجر به علائم زیر گردد:

• تب

• حالت تهوع یا استفراغ

• گرفتگی عضلات شکم

• درد چشم

• مشکل در تنفس و بلع

• ضربان قلب سریع

• اسپاسم عضلانی

• از دست دادن هوشیاری

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

برخی از این علائم، به‌ویژه شوک آنافیلاکتیک پس از نیش زنبور یا گزش حشره، شدید بوده و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارند.

دکتر ششوات جانی، متخصص زنان و زایمان، توصیه می‌کند:
«گزش حشرات در دوران بارداری می‌تواند خطراتی برای سلامت ایجاد کند. در صورت مشاهده علائم شدیدی مانند مشکل در تنفس، ضربان قلب سریع یا سرگیجه، فوراً به پزشک مراجعه کنید. درباره بیماری‌هایی مانند ویروس زیکا و نیل غربی اطلاعات داشته باشید و برای راهنمایی‌های اختصاصی در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید.»

اگر علائم آلرژیک یا علائمی شبیه آنفلوآنزا دارید، پزشک ممکن است آزمایش‌هایی برای تشخیص بیماری یا عفونتی که ممکن است از طریق گزش منتقل شده باشد، تجویز کند.

درمان ایمن گزش حشرات در دوران بارداری

درمان به‌موقع می‌تواند به کاهش علائم و اثرات گزش در دوران بارداری کمک کند. بیشتر گزش‌ها و نیش‌ها در صورتی که واکنش خفیف باشد، در خانه قابل درمان هستند.

مهم‌ترین اقدام در ابتدا، خارج کردن نیش، موهای نیش‌دار یا کنه از پوست است. از اشیای نوک‌تیز یا موچین استفاده نکنید، چرا که ممکن است باعث افزایش ورود سم به بدن شود.

• استفاده از کمپرس سرد: در صورت آگاهی از گزش، بلافاصله محل را با آب بشویید. استفاده از یخ یا کمپرس سرد می‌تواند به کاهش درد و تورم کمک کند.
• کرم‌ها و پمادهای ضدخارش: لوسیون کالامین، بنادریل، کرم یا پماد هیدروکورتیزون یا قرص‌های آنتی‌هیستامین می‌توانند به تسکین خارش کمک کنند. طبق یک مطالعه، آنتی‌هیستامین‌ها کمتر در بیماران بارداری که در معرض نیش زنبور، زنبور سرخ یا دیگر حشرات بودند، استفاده شده‌اند.
• داروهای مسکن: داروهای بدون نسخه مانند استامینوفن (پاراستامول) یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن ممکن است برای کاهش درد و التهاب ناشی از گزش تجویز شوند.
• کمک‌های اولیه: اگر فرد دچار واکنش شدید شده و در تنفس مشکل دارد، ممکن است نیاز به شروع عملیات CPR (احیای قلبی-ریوی) داشته باشید. لباس‌های او را شل کرده، او را به پهلو بخوابانید و CPR را تا رسیدن نیروهای اورژانس ادامه دهید. اگر فرد کیت اورژانسی همراه دارد، می‌توانید از اپی‌پن (EpiPen) استفاده کنید.
• داروی اپی‌نفرین (با نام‌های تجاری Adrenalin، EpiPen، Symjepi) انتخاب اول برای درمان شوک، آنژیوادم، انسداد راه هوایی، اسپاسم نایژه‌ها و کهیر شدید ناشی از واکنش‌های آنافیلاکتیک است.

 نکته:
در صورت امکان، حشره یا عنکبوتی که شما را گزیده است، همراه خود به پزشک ببرید تا بتواند آن را شناسایی کرده و درمان مناسب را سریع‌تر آغاز کند.

عوارض گزش حشرات در دوران بارداری

برخی از گزش‌ها می‌توانند بیماری‌هایی با علائم خفیف را منتقل کنند. با این حال، اطلاعات کمی درباره‌ی این عوارض در دوران بارداری وجود دارد.

در موارد نادر، پشه‌ها می‌توانند ویروس نیل غربی (WNV) را به انسان منتقل کنند. این عفونت ویروسی ممکن است باعث علائمی مانند تب، خستگی، سردرد، تورم غدد، درد عضلات، یا بثورات پوستی روی شکم شود. در سال ۲۰۰۳، مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا (CDC) اطلاعات مربوط به ۷۰ زن باردار مبتلا به WNV را جمع‌آوری کرد و مشخص شد که خطر برای جنین نسبتاً پایین است. فقط چند مورد گزارش‌شده از نوزادان مبتلا به WNV وجود داشت.

برخی گزش‌های کنه ممکن است باکتری بورلیا برگدورفری (Borrelia burgdorferi) را منتقل کنند که عامل بیماری لایم است. در این حالت، ممکن است دچار تب، سفتی گردن، درد عضله یا مفصل، فلج صورت و تپش قلب شوید. طبق گزارش CDC، اگر بیماری لایم در دوران بارداری درمان نشود، می‌تواند جفت را آلوده کند. در موارد نادری، ممکن است به جنین نیز منتقل شود. با این حال، درمان زودهنگام خطر آن را در بارداری به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

همچنین، در برخی موارد، زایمان زودرس پس از گزش حشره و حتی با وجود تلاش برای مهار آن (تکولیز) اتفاق افتاده است.

مرگ‌ومیر ناشی از گزش حشرات معمولاً به دلیل واکنش‌های حساسیتی شدید (هیپرسنسی‌تیویتی) است که می‌تواند از نوع آنافیلاکسی (وابسته به IgE) یا آنافیلکتوئید (غیروابسته به IgE) باشد.
آنافیلاکسی ناشی از نیش حشره می‌تواند منجر به جدا شدن جفت (placental abruption)، مرگ جنین، و تشکیل لخته پشت جفتی (retroplacental clot) شود.

آیا زنان باردار بیشتر در معرض گزش پشه هستند؟

طبق مطالعه‌ای منتشرشده در British Medical Journal، پشه‌های ناقل مالاریا (Anopheles gambiae) تمایل بیشتری به نیش زدن زنان باردار دارند تا زنان غیرباردار. در این مطالعه، ۳۶ زن باردار با ۳۶ زن غیرباردار در کشور گامبیا مقایسه شدند، و مشخص شد که پشه‌ها دو برابر بیشتر به سمت زنان باردار جذب می‌شوند.

چند دلیل برای این موضوع مطرح شده:

• زنان در مراحل پیشرفته بارداری حدود ۲۱٪ بیشتر هوا بازدم می‌کنند، که باعث افزایش رطوبت و دی‌اکسید کربن در هوای بازدم‌شده می‌شود؛ این شرایط برای پشه‌ها جذاب است.
• دمای شکم زنان باردار به طور میانگین ۰.۷ درجه سانتی‌گراد بیشتر است، که گرمای پوست و مواد فرّاری که از آن آزاد می‌شود، پشه‌ها را جذب می‌کند.

این یافته‌ها گمانه‌زنی‌هایی هستند، اما می‌توانند به درک بهتر دلایلی که زنان باردار را در معرض گزش بیشتر قرار می‌دهد، کمک کنند.

پیشگیری از گزش حشرات در دوران بارداری

دکتر وینا مادان‌کومار، متخصص زنان و زایمان، توصیه می‌کند: «برای پیشگیری از گزش حشرات در دوران بارداری، از دافع‌های حشرات ایمن برای بارداری (مثل موادی که حاوی DEET با غلظت‌های مجاز هستند) استفاده کنید، لباس محافظ بپوشید، و از مناطقی با فعالیت بالای حشرات پرهیز کنید.»

راهکارهای پیشگیری عبارت‌اند از:

• لباس‌های پوشیده و کامل بپوشید. لباس‌های رنگ روشن برای بسیاری از حشرات کمتر جذاب هستند.

• اگر در ساعات فعال بودن پشه‌ها یا کنه‌ها بیرون می‌روید، از آستین بلند، شلوار بلند، کفش بسته و جوراب استفاده کنید.

• کنترل دوره‌ای آفات می‌تواند لانه‌های حشرات را از بین ببرد و تولیدمثل آن‌ها را کاهش دهد.

• از محصولات خوشبو مانند عطر، دئودورانت، صابون و شامپوهای معطر خودداری کنید؛ چرا که بوی آن‌ها ممکن است حشرات را جذب کند.

• در ساعات طلوع و غروب که فعالیت پشه‌ها بیشتر است، از خانه خارج نشوید و درها و پنجره‌ها را بسته نگه دارید.

• از گیاهان گل‌دار، حوضچه‌ها، مرداب‌ها، کمپوست و محل‌های زباله که پناهگاه طبیعی حشرات هستند، دوری کنید.

• از پشه‌بند برای اطراف تخت خواب استفاده کنید.

• در مناطق پرخطر، استفاده از پشه‌بند در محیط‌های باز نیز توصیه می‌شود.

مطمئن شوید که توری‌های پنجره و در سالم هستند تا از ورود حشرات جلوگیری شود.
حیوانات خانگی‌تان را به‌طور منظم برای درمان کک مورد معاینه و درمان قرار دهید.
استفاده از دافع‌های حشرات حاوی DEET (N, N-ethyl-m-toluamide یا m-DET) می‌تواند مفید باشد.

 نکته:
از راه رفتن با پای برهنه روی چمن خودداری کنید و کفش‌هایی بپوشید که کاملاً پا را بپوشانند تا از گزش حشرات پیشگیری شود.

پرسش‌های متداول درباره گزش حشرات در دوران بارداری:

۱. آیا گزش حشرات می‌تواند به جنینم آسیب بزند؟

برخی گزش‌ها می‌توانند ویروس‌هایی را از مادر به جنین منتقل کرده و باعث عوارضی شوند.

یکی از این موارد ویروس زیکا است که از طریق پشه منتقل می‌شود.

طبق گفته‌ی CDC، ویروس زیکا می‌تواند مادر را مبتلا کرده و باعث میکروسفالی (کوچک بودن غیرطبیعی سر نوزاد) و نقص‌های شدید مغزی در جنین شود.

میکروسفالی ممکن است باعث تأخیر رشد و اختلالات رشدی شود.

۲. اگر بعد از نیش حشره دچار علائم شدید شدم چه‌کار کنم؟

در صورتی که علائمی مانند تنگی نفس، ورم صورت یا سرگیجه داشتید، فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید.

این علائم ممکن است نشان‌دهنده‌ی واکنش آلرژیک شدید یا آنافیلاکسی باشند که می‌تواند تهدیدکننده‌ی جان باشد.

۳. آیا گزش حشرات می‌تواند باعث سقط جنین شود؟

اگرچه نادر است، اما گزش یا نیش موجوداتی که زهر دارند ممکن است باعث سقط جنین شوند.

ویروس زیکا نیز ممکن است منجر به سقط، مرده‌زایی، یا نقص‌های مادرزادی شود.

۴. آیا استفاده از دافع حشرات در بارداری بی‌خطر است؟

دافع‌های حشرات ثبت‌شده در سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) معمولاً برای زنان باردار ایمن و مؤثر هستند.

موادی مانند DEET، پیکاردین، IR۳۵۳۵، روغن اکالیپتوس لیمویی، و پارامنتان‌دی‌اُل می‌توانند مفید باشند.

حتماً طبق دستور روی برچسب استفاده کنید و از استفاده در نزدیکی چشم‌ها، دهان، بینی، گوش‌ها و پوست آسیب‌دیده خودداری کنید.

۵. ویروس زیکا در کدام مرحله‌ی بارداری بیشتر به جنین آسیب می‌زند؟

عفونت با ویروس زیکا در اوایل بارداری ممکن است بیشتر به جنین آسیب بزند.

اما در هر مرحله‌ای از بارداری، این ویروس می‌تواند باعث نقایص مادرزادی شود.

جمع‌بندی:

گزش حشرات در دوران بارداری ممکن است باعث ابتلا به بیماری‌های منتقله از حشرات شود.

اگرچه همه‌ی گزش‌ها منجر به بیماری نمی‌شوند، اما برای کاهش خطر بهتر است:

• از محل زندگی و تجمع حشرات دوری کنید.
• از پشه‌بند، توری پنجره‌ها یا مواد دافع حشرات ایمن استفاده کنید.

بیماری‌هایی مانند مالاریا، زیکا، و بیماری لایم از جمله خطراتی هستند که می‌توانند بارداری و سلامت نوزاد را تحت تأثیر قرار دهند.

برای درمان موضعی گزش می‌توانید از کمپرس سرد، کرم‌های ضدخارش یا مسکن‌های مجاز برای تسکین درد و سوزش استفاده کنید.