سونوگرافی چیست و چه کاربردهایی دارد؟
سونوگرافی یک روش تصویربرداری ایمن و بدون اشعه است که برای تشخیص مشکلاتی مانند تومورها، سنگ‌ها، بارداری خارج از رحم و غیره استفاده می‌شود. نتایج بسته به نوع سونوگرافی ممکن است فوری یا پس از تحلیل توسط پزشک ارائه شوند.
سونوگرافی چیست؟
سونوگرافی (که به اولتراسونوگرافی نیز گفته می‌شود) یک آزمایش تصویربرداری غیرتهاجمی است. تصویر به دست آمده از سونوگرافی را "سونوگرام" می‌نامند. سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر یا ویدیوهای لحظه‌ای از اندام‌های داخلی یا بافت‌های نرم مانند عروق خونی استفاده می‌کند.
سونوگرافی به پزشکان این امکان را می‌دهد که جزئیات بافت‌های نرم داخل بدن شما را بدون نیاز به ایجاد برش (جراحی) ببینند. برخلاف اشعه ایکس، سونوگرافی از تابش استفاده نمی‌کند.
اگرچه بیشتر مردم سونوگرافی را با دوران بارداری مرتبط می‌دانند، پزشکان از سونوگرافی برای شرایط مختلف و بررسی بخش‌های متعددی از بدن شما استفاده می‌کنند.
سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
در طول سونوگرافی، یک پزشک یا ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی دستگاهی به نام ترنسدیوسر یا پروب را روی یک قسمت از بدن شما یا داخل یک حفره بدن حرکت می‌دهد. پزشک لایه نازکی از ژل را روی پوست شما می‌مالد تا امواج صوتی از ترنسدیوسر از طریق ژل به بدن منتقل شوند.
پروب جریان الکتریکی را به امواج صوتی با فرکانس بالا تبدیل کرده و این امواج را به بافت‌های بدن ارسال می‌کند. شما این امواج صوتی را نمی‌شنوید.
امواج صوتی پس از برخورد به ساختارهای داخلی بدن بازتاب می‌شوند و به پروب برمی‌گردند که سپس آنها را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل می‌کند. یک کامپیوتر الگوی این سیگنال‌های الکتریکی را به تصاویر یا ویدیوهای لحظه‌ای تبدیل کرده و روی یک صفحه‌نمایش نمایش می‌دهد.
انواع مختلف سونوگرافی چیست؟
سه دسته اصلی از تصویربرداری سونوگرافی وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی بارداری (پیش از زایمان).
- سونوگرافی تشخیصی
- سونوگرافی هدایت‌کننده برای اقدامات پزشکی
سونوگرافی بارداری
پزشکان اغلب از سونوگرافی (که اغلب سونوگرافی پیش از زایمان یا سونوگرافی زنان و زایمان نامیده می‌شود) برای نظارت بر شما و جنین در دوران بارداری استفاده می‌کنند.
از سونوگرافی پیش از زایمان برای موارد زیر استفاده می‌شود:
- تأیید بارداری
- بررسی تعداد جنین‌ها
- تخمین مدت زمان بارداری و سن جنین
- بررسی رشد و موقعیت جنین
- مشاهده حرکت و ضربان قلب جنین
- بررسی شرایط مادرزادی (نقص‌های هنگام تولد) در مغز، نخاع، قلب یا دیگر بخش‌های بدن جنین
- بررسی میزان مایع آمنیوتیک که تقریبا ۱۲ روز پس از لقاح در رحم ایجاد می‌شود و در دوران بارداری اطراف جنین را احاطه می‌کند. مایع آمنیوتیک از آب، الکترولیت، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، مواد معدنی، اوره و سلول‌های جنینی تشکیل شده است و محتوای آن تحت تاثیر تغذیه مادر و تماس فرد باردار با مواد مضر دچار تغییر می‌شود.
بیشتر پزشکان توصیه می‌کنند که در هفته بیستم بارداری یک سونوگرافی انجام شود. این آزمایش، رشد و تکامل جنین در طول بارداری را دنبال می‌کند. این سونوگرافی ممکن است جنسیت بیولوژیکی جنین را نیز نشان دهد. اگر می‌خواهید جنسیت جنین را بدانید یا ندانید، حتماً به تکنسین اطلاع دهید.
پزشک ممکن است سونوگرافی‌های اضافی را برای پاسخ به هرگونه سؤال یا نگرانی، مانند احتمال وجود شرایط مادرزادی، درخواست کند.
سونوگرافی تشخیصی
پزشکان از سونوگرافی تشخیصی برای مشاهده قسمت‌های داخلی بدن استفاده می‌کنند تا مشخص شود که آیا مشکلی وجود دارد یا عملکرد بدن به درستی انجام نمی‌شود. این نوع سونوگرافی می‌تواند به پزشک کمک کند تا علت طیف گسترده‌ای از علائم، مانند دردهای غیرقابل توضیح، توده‌ها (برآمدگی‌ها) یا نتایج غیرعادی آزمایش خون را شناسایی کند.
در اکثر آزمایش‌های سونوگرافی تشخیصی، تکنسین پروب (ترنسدیوسر) را روی پوست شما قرار می‌دهد. در برخی موارد، ممکن است نیاز باشد پروب در داخل بدن شما قرار گیرد، مانند داخل واژن یا مقعد.
نوع سونوگرافی تشخیصی که برای شما انجام می‌شود، به جزئیات شرایط شما بستگی دارد.
نمونه‌هایی از سونوگرافی‌های تشخیصی عبارتند از:
- سونوگرافی شکمی: پروب سونوگرافی روی پوست ناحیه میانی شکم (شکم) حرکت داده می‌شود. این نوع سونوگرافی می‌تواند دلایل مختلف درد شکم را تشخیص دهد.
- سونوگرافی کلیه (رنال): پزشکان از این نوع سونوگرافی برای ارزیابی اندازه، موقعیت و شکل کلیه‌ها و ساختارهای مرتبط مانند حالب‌ها و مثانه استفاده می‌کنند. این روش می‌تواند کیست‌ها، تومورها، انسدادها یا عفونت‌های داخل یا اطراف کلیه‌ها را شناسایی کند.
- سونوگرافی پستان: یک آزمایش غیرتهاجمی است که برای شناسایی توده‌ها و کیست‌های پستان استفاده می‌شود. پزشک ممکن است پس از یک ماموگرام غیرعادی، سونوگرافی پستان را توصیه کند.
- سونوگرافی داپلر: این یک تکنیک خاص سونوگرافی است که حرکت مواد، مانند جریان خون، در بدن را ارزیابی می‌کند. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا جریان خون را در شریان‌ها و رگ‌ها بررسی کند. سونوگرافی داپلر معمولاً بخشی از یک مطالعه سونوگرافی تشخیصی یا یک سونوگرافی عروقی است.
- سونوگرافی لگنی: این سونوگرافی به بررسی اندام‌های لگن شما در ناحیه بین شکم تحتانی و پاها می‌پردازد. برخی از اندام‌های لگنی شامل مثانه، پروستات، رکتوم، تخمدان‌ها، رحم و واژن هستند.
- سونوگرافی ترانس‌واژینال: در این نوع سونوگرافی، پزشک پروب را در کانال واژن قرار می‌دهد. این روش بافت‌های تولیدمثلی مانند رحم یا تخمدان‌ها را نشان می‌دهد. گاهی به این نوع سونوگرافی، سونوگرافی لگنی نیز گفته می‌شود زیرا ساختارهای داخل لگن (استخوان‌های لگنی) را ارزیابی می‌کند.
- سونوگرافی تیروئید: پزشکان از سونوگرافی برای ارزیابی غده تیروئید که یک غده پروانه‌ای شکل در گردن شماست، استفاده می‌کنند. این روش می‌تواند اندازه تیروئید را اندازه‌گیری کرده و وجود ندول‌ها یا ضایعات در داخل غده را بررسی کند.
- سونوگرافی ترانس‌رکتال: در این روش، پزشک پروب سونوگرافی را در داخل مقعد قرار می‌دهد. این روش رکتوم یا بافت‌های مجاور مانند پروستات را ارزیابی می‌کند (در افرادی که در بدو تولد مذکر تعیین شده‌اند).
راهنمایی سونوگرافی برای انجام رویه‌ها
پزشکان گاهی از سونوگرافی برای انجام دقیق برخی اقدامات پزشکی استفاده می‌کنند. یکی از کاربردهای رایج سونوگرافی، راهنمایی قرار دادن سوزن برای نمونه‌گیری از مایعات یا بافت‌ها از موارد زیر است:
- تاندون‌ها
- مفاصل
- عضلات
- کیست‌ها یا تجمع مایعات
- توده‌های بافت نرم
- اندام‌ها (کبد، کلیه یا پروستات)
- اندام‌های پیوندی (کبد، کلیه یا پانکراس)
نمونه‌هایی از اقدامات دیگری که ممکن است نیاز به راهنمایی سونوگرافی داشته باشند، شامل موارد زیر است:
- انتقال جنین در لقاح مصنوعی (IVF)
- بلوک‌های عصبی
- تأیید محل قرارگیری دستگاه داخل رحمی (IUD) پس از قرار دادن
- اقدامات مکان‌یابی ضایعات
تفاوت بین سونوگرافی سه‌بعدی و چهاربعدی چیست؟
در سونوگرافی‌های دوران بارداری، سونوگرافی سنتی تصویری دوبعدی (2D) از جنین ارائه می‌دهد. سونوگرافی دوبعدی تصاویر مسطح و شبیه به خطوط بیرونی ایجاد می‌کند که به پزشک اجازه می‌دهد اندام‌ها و ساختارهای داخلی جنین را مشاهده کند.
سونوگرافی سه‌بعدی (3D) امکان مشاهده برخی از ویژگی‌های چهره جنین و احتمالاً بخش‌های دیگر بدن، مانند انگشتان دست و پا را فراهم می‌کند. سونوگرافی چهاربعدی (4D) در واقع سونوگرافی سه‌بعدی در حال حرکت است. پزشکان به ندرت از سونوگرافی سه‌بعدی یا چهاربعدی برای اهداف پزشکی استفاده می‌کنند، اما این تکنولوژی می‌تواند در تشخیص مشکلات صورت یا اسکلت مفید باشد. علاوه بر این، از سونوگرافی سه‌بعدی برای اهداف پزشکی دیگر، مانند ارزیابی پولیپ‌ها و فیبروم‌های رحمی استفاده می‌شود.
اگرچه سونوگرافی به طور کلی ایمن است و خطرات بسیار کمی دارد، اما خطرات ممکن است با قرارگیری غیرضروری و طولانی در معرض انرژی سونوگرافی یا در صورت استفاده از دستگاه توسط افراد غیرمتخصص افزایش یابد. به همین دلیل، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) توصیه می‌کند که از سونوگرافی سه‌بعدی برای اهداف غیرپزشکی مانند "لحظات یادگاری" یا سرگرمی استفاده نشود.
چه کسی سونوگرافی را انجام می‌دهد؟
یک پزشک یا تکنسین سونوگرافی که به آن سونوگرافر نیز گفته می‌شود، سونوگرافی را انجام می‌دهد. این افراد به طور ویژه آموزش دیده‌اند تا دستگاه سونوگرافی را به درستی و با ایمنی استفاده کنند.
مهم است که همیشه سونوگرافی خود را توسط یک متخصص پزشکی و در یک مرکز درمانی انجام دهید.
جزئیات آزمایش
چگونه برای سونوگرافی آماده شوم؟
آمادگی برای سونوگرافی بستگی به نوع آن دارد. برخی از سونوگرافی‌ها نیازی به آماده‌سازی ندارند.
برای سونوگرافی‌های لگنی، شامل سونوگرافی دوران بارداری، سیستم تولیدمثلی زنان و سیستم ادراری، ممکن است نیاز باشد قبل از آزمایش مثانه خود را با نوشیدن آب پر کنید.
برای سونوگرافی شکمی، ممکن است لازم باشد رژیم غذایی خود را تنظیم کنید یا چند ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید (هیچ چیزی نخورید یا ننوشید، به جز آب).
در هر صورت، پزشک به شما اطلاع می‌دهد که آیا نیاز به انجام آمادگی خاصی برای سونوگرافی دارید یا خیر. این دستورالعمل‌ها ممکن است در طی یک ویزیت یا هنگام زمان‌بندی سونوگرافی به شما داده شود. همچنین ممکن است این دستورالعمل‌ها در پرونده الکترونیکی پزشکی شما در دسترس باشند.
در طول سونوگرافی چه اتفاقی می‌افتد؟
آمادگی برای سونوگرافی بسته به بخشی از بدن که اسکن می‌شود متفاوت است. ممکن است از شما خواسته شود برخی از لباس‌ها را درآورید یا لباس بیمارستان بپوشید.
برای سونوگرافی‌هایی که پروب (ترنسدیوسر) روی پوست شما قرار می‌گیرد و وارد بدن نمی‌شود، مراحل عمومی زیر انجام می‌شود:
- روی یک تخت راحت به پشت یا پهلو دراز می‌کشید.
- تکنسین مقدار کمی ژل محلول در آب را روی پوست شما در ناحیه‌ای که قرار است بررسی شود، می‌زند. این ژل به پوست آسیب نمی‌زند و لباس شما را لک نمی‌کند.
- تکنسین یک پروب یا دستگاه دستی را روی ژل حرکت می‌دهد تا تصاویر داخل بدن شما را ثبت کند.
- ممکن است تکنسین از شما بخواهد کاملاً بی‌حرکت بمانید یا برای چند ثانیه نفس خود را نگه دارید تا تصاویر واضح‌تری ثبت شود.
- پس از گرفتن تصاویر کافی، تکنسین ژل باقی‌مانده روی پوست شما را پاک می‌کند و کار شما تمام می‌شود.
آزمایش سونوگرافی معمولاً ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد. اگر سوالی درباره نوع خاص سونوگرافی خود دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
آیا سونوگرافی دردناک است؟
سونوگرافی‌هایی که به صورت خارجی (روی پوست) انجام می‌شوند معمولاً دردناک نیستند. شما امواج صوتی که در سونوگرافی استفاده می‌شود را احساس نخواهید کرد. اگر برای این روش نیاز به پر بودن مثانه داشته باشید، ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد. همچنین، اگر باردار باشید، دراز کشیدن روی تخت معاینه ممکن است ناراحت‌کننده باشد.
سونوگرافی‌هایی که وارد حفره‌های بدن، مانند واژن یا مقعد، می‌شوند ممکن است ناراحت‌کننده باشند، اما نباید دردناک باشند.
آیا سونوگرافی ایمن است؟
بله، تحقیقات انجام شده تاکنون نشان داده است که تکنولوژی سونوگرافی ایمن بوده و هیچ اثر جانبی مضری ندارد. برخلاف برخی از آزمایش‌های تصویربرداری پزشکی دیگر مانند اشعه ایکس و سی‌تی اسکن، سونوگرافی از اشعه استفاده نمی‌کند.
با این حال، تمام سونوگرافی‌ها باید توسط یک متخصص آموزش‌دیده که با این تکنولوژی ویژه آشناست، انجام شوند.
نتایج و پیگیری‌ها
چه زمانی باید از نتایج سونوگرافی خود مطلع شوم؟
مدت زمان لازم برای دریافت نتایج سونوگرافی به نوع آن بستگی دارد. در برخی موارد، مانند سونوگرافی دوران بارداری، پزشک ممکن است تصاویر را در حین آزمایش تحلیل کند و نتایج را به شما ارائه دهد.
در موارد دیگر، یک رادیولوژیست (پزشک متخصص در تفسیر آزمایش‌های تصویربرداری) تصاویر را تحلیل کرده و گزارش را به پزشکی که آزمایش را درخواست کرده ارسال می‌کند. سپس پزشک نتایج را با شما به اشتراک می‌گذارد یا ممکن است نتایج در پرونده الکترونیکی پزشکی شما قبل از بررسی پزشک در دسترس باشد.
چه مشکلاتی را می‌توان با سونوگرافی تشخیص داد؟
سونوگرافی می‌تواند به پزشکان کمک کند طیف وسیعی از مشکلات پزشکی را تشخیص دهند، از جمله:
- رشدهای غیرعادی مانند تومورها یا سرطان
- لخته‌های خونی
- بزرگ شدن طحال
- بارداری خارج از رحم (زمانی که تخمک بارور شده خارج از رحم کاشته می‌شود)
- سنگ کیسه صفرا
- آنوریسم آئورت
- سنگ کلیه یا مثانه
- التهاب کیسه صفرا (کوله‌سیستیت)
- واریس بیضه (بزرگ شدن وریدهای بیضه)
چه سوالاتی باید از پزشک خود درباره سونوگرافی بپرسم؟
اگر نیاز به سونوگرافی دارید، ممکن است بخواهید سوالات زیر را از پزشک خود بپرسید:
- چه نوع سونوگرافی نیاز دارم؟
- برای سونوگرافی چگونه باید آماده شوم؟
- آیا به آزمایش‌های دیگری هم نیاز دارم؟
- چه زمانی باید منتظر دریافت نتایج باشم؟
سونوگرافی‌ها آزمایش‌های تصویربرداری رایج، ایمن و مؤثری هستند. اطمینان حاصل کنید که سونوگرافی خود را توسط یک متخصص مجرب (سونوگرافر) که نحوه استفاده صحیح از این فناوری را می‌داند، انجام دهید. اگر سوالی درباره آزمایش خاص سونوگرافی خود دارید، با پزشک خود صحبت کنید. آنها برای کمک به شما در دسترس هستند.
