اندومتریوز چیست و چگونه درمان می‌شود؟ | ۷ نشانه مهم + بهترین روش‌های درمان

آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز (Endometriosis) وضعیتی است که در آن بافتی شبیه به لایه‌ی داخلی رحم (آندومتر) در بخش‌های دیگری از بدن رشد می‌کند. هنگامی که این بافت در مکان‌های نامناسب رشد کند، می‌تواند علائم دردناکی ایجاد کند که نه تنها بر چرخه‌ی قاعدگی، بلکه بر زندگی روزمره نیز تاثیر می‌گذارد. برخی افراد مبتلا به آندومتریوز به دلیل ایجاد بافت اسکار و انسداد لوله‌های فالوپ، در باردار شدن نیز دچار مشکل می‌شوند. برخی از شایع‌ترین محل‌هایی که آندومتریوز در آن‌ها ایجاد می‌شود، شامل موارد زیر است:

• فضای پشت رحم
• میومتر (لایه‌ای از دیواره رحم)
• تخمدان‌ها
• صفاق (پریتونئوم)
• لوله‌های فالوپ

محل‌های کمتر شایع شامل موارد زیر است:

• راست ‌روده
• مثانه
• روده‌ها
• دیافراگم
• واژن
• ریه

آندومتریوز یک بیماری شایع است که حدود 1 نفر از هر ۱۰ زن در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اغلب افرادی که به آندومتریوز مبتلا می‌شوند، بین 20 تا 30 سال سن دارند.

علائم آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز علائم متنوعی دارد اما شایع‌ترین علامت آن «درد لگنی» است. این درد می‌تواند شدید یا خفیف باشد. معمولاً علائم درست قبل از قاعدگی و در طول آن، به دلیل التهاب ناشی از تغییرات هورمونی در آن زمان، بدتر می‌شوند. علائم آندومتریوز شامل موارد زیر است:

• گرفتگی‌های قاعدگی بسیار دردناک
• درد شکم یا کمر در طول قاعدگی یا بین دو قاعدگی
• خونریزی شدید در دوران قاعدگی یا لکه‌بینی
• درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارونیا)
• ناباروری
• درد هنگام اجابت مزاج یا ادرار کردن
• مشکلات گوارشی مانند اسهال، یبوست یا نفخ

گاهی ممکن است فرد هیچ علامتی از آندومتریوز نداشته باشد. ممکن است شما مبتلا باشید اما تا زمانی که برای باردار شدن دچار مشکل نشوید، از آن آگاه نخواهید شد.

ارتباطی میان شدت علائم و میزان پیشرفت بیماری وجود ندارد. برخی افراد ممکن است تنها چند ضایعه‌ی آندومتریوز داشته باشند اما درد شدیدی تجربه کنند، در حالی که برخی دیگر ضایعات گسترده‌ای داشته باشند اما هیچ دردی احساس نکنند.

علت آندومتریوز چیست؟

پزشکان به طور قطعی نمی‌دانند علت آندومتریوز چیست. در این بیماری، بافتی شبیه به لایه داخلی رحم در مکان‌های نامناسب بدن رشد می‌کند. پژوهشگران در حال بررسی ارتباط میان آندومتریوز و عواملی مانند قاعدگی برگشتی (رتروگراد)، اختلالات سیستم ایمنی و مشکلات هورمونی هستند که ممکن است در بروز این بیماری نقش داشته باشند.

تشخیص آندومتریوز چگونه انجام می‌شود؟

در بسیاری از موارد، تشخیص آندومتریوز با بررسی علائم آغاز می‌شود. دوره‌های قاعدگی دردناک و سنگین می‌تواند شما را به مراجعه به متخصص زنان ترغیب کند. در اولین ویزیت، پزشک ممکن است در مورد سابقه پزشکی شما و اینکه آیا افراد دیگری در خانواده‌تان مبتلا به آندومتریوز هستند، سؤال کند. سپس معاینه لگنی انجام می‌دهد و ممکن است آزمایش‌های سونوگرافی یا MRI تجویز کند.

بیشتر بخوانید: علل و درمان دیسمنوره یا قاعدگی دردناک

• معاینه لگن: پزشک، بخش‌هایی از لگن را با یک یا دو انگشت خود لمس می‌کند تا تغییرات غیرعادی را بررسی کند. این تغییرات می‌تواند شامل کیست در اندام‌های تناسلی، نقاط دردناک، رشد نامنظم به نام ندول و اسکار در پشت رحم باشد. مناطق کوچک اندومتریوز را نمی‌توان با معاینه فیزیکی تشخیص داد.

• سونوگرافی: برای ثبت تصاویر، مبدل روی معده یا در سونوگرافی ترانس واژینال، در واژن قرار داده می‌شود. هر دو آزمایش برای دریافت بهترین دید از اندام‌های تولید مثل صورت می‌گیرد. در سونوگرافی استاندارد نمی‌توان آندومتریوز را تشخیص داد اما می‌توان کیست‌های مرتبط با «اندومتریوما» را پیدا کند.

  ---

  بیشتر بخوانید: سونوگرافی تخصصی اندومتریوز

•  

  ---

  تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی): در این روش، از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویری از اندام‌ها و بافت‌های بدن استفاده می‌شود.

چه آزمایش‌هایی آندومتریوز را تشخیص می‌دهند؟

تنها راه تشخیص قطعی آندومتریوز، لاپاراسکوپی است. در این روش، پزشک با استفاده از یک دوربین کوچک (لاپاراسکوپ) داخل لگن را بررسی می‌کند. پس از مشاهده محل بافت‌ها، می‌تواند نمونه‌ای از بافت (بیوپسی) بردارد و برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد.

در طول این عمل، جراح تلاش می‌کند تمام بافت‌های مشکوک به آندومتریوز را خارج یا از بین ببرد. به این ترتیب، لاپاراسکوپی هم یک روش تشخیصی و هم یک روش درمانی محسوب می‌شود. با این حال، گاهی محل ضایعات آندومتریوزی به گونه‌ای است که برداشتن آن‌ها بدون آسیب به ساختارهای حیاتی اطراف دشوار است. در این شرایط ممکن است نیاز به همکاری تیمی از جراحان مانند متخصصان زنان در جراحی کم‌تهاجمی، جراحان کولورکتال یا اورولوژیست‌ها باشد.

چرا تشخیص آندومتریوز طول می‌کشد؟

از زمان شروع علائم تا زمانی که آندومتریوز تشخیص داده شود، ممکن است بین 4 تا 11سال طول بکشد اما چرا این‌قدر تشخیص آندومتریوز طولانی است؟ به این دلیل که علائم آندومتریوز مبهم است و می‌تواند با علائم سایر بیماری‌ها همپوشانی داشته باشد. ممکن است آندومتریوز در ابتدا به عنوان یک مشکل دیگر تشخیص داده شود، برخی از این موارد عبارتند از:

• دیسمنوره اولیه
• کیست‌ تخمدان
• فیبروئید رحم
• سندرم روده تحریک‌پذیر
• بیماری التهابی روده
• بیماری التهابی لگن
• مثانه تحریک‌پذیر
• مشکلات اسکلتی‌عضلانی
• اختلالات سلامت روان مثل اضطراب یا افسردگی

بیشتر بخوانید: هرآنچه که باید درباره سندروم روده تحریک پذیر بدانید

عدم آگاهی در مورد آندومتریوز و اثرات آن هم می‌تواند تشخیص را به تاخیر بیندازد.

معجزه درمان اندومتریوز

هیچ داروی شیمیایی، رژیم غذایی یا درمان هورمونی نمی‌تواند برای درمان آندومتریوز معجزه کند. تمامی روش‌های درمانی، از جمله رویکردهای طب سنتی، تنها قادر به تسکین علائم و کنترل نشانه‌های این بیماری هستند.

درمان آندومتریوز چگونه است؟

پزشک برای درمان آندومتریوز بر اساس چند عامل، یک برنامه درمانی برای شما تهیه می‌کند، از جمله:

• شدت آندومتریوز
• برنامه‌های شما برای بارداری در آینده
• سن شما
• شدت علائم (اغلب درد)

در بسیاری از موارد، برنامه درمانی بر مدیریت درد و بهبود مشکلات باروری (در صورتی که قصد بارداری داشته باشید) تمرکز دارد. دارو و جراحی (یا هر دو) گزینه‌های درمانی هستند.

بهترین دارو برای درمان اندومتریوز چیست؟

داروها می‌توانند به کنترل علائم آندومتریوز کمک کنند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن می‌توانند برای کاهش درد مفید باشند. درمان‌های هورمونی نیز یکی دیگر از گزینه‌ها هستند. این روش‌ها می‌توانند هم در کاهش درد و هم در سرکوب چرخه قاعدگی موثر باشند. بهترین دارو برای درمان اندومتریوز شامل موارد زیر است:

• کنترل بارداری (هورمونی): قرص‌های ترکیبی (استروژن و پروژستین) یا پروژستین تنها که به صورت قرص، حلقه واژینال، آمپول، ایمپلنت یا IUD در دسترس هستند. این درمان معمولاً باعث قاعدگی‌های سبک‌تر و کم‌دردتر می‌شود.
• آنتاگونیست‌ها یا آگونیست‌های GnRH (هورمون آزادکننده گنادوتروپین): این داروها ترشح هورمون‌هایی که چرخه قاعدگی را ایجاد می‌کنند، متوقف می‌سازند و به طور موقت سیستم تولید مثل را خاموش می‌کنند تا درد کاهش یابد.
• دانازول (Danocrine) : نوع دیگری از داروی هورمونی است که تولید هورمون‌های مسئول قاعدگی را متوقف می‌کند. هنگام مصرف این دارو ممکن است قاعدگی به صورت گاه‌ به ‌گاه رخ دهد یا به طور کامل متوقف شود.

توجه داشته باشید که در صورت قطع مصرف دارو، علائم می‌توانند بازگردند. این داروها در دوران بارداری یا زمانی که فرد قصد بارداری دارد، توصیه نمی‌شوند. لازم است قبل از شروع هر دارو، درباره مزایا و معایب آن با پزشک مشورت کنید.

جراحی آندومتریوز

در برخی موارد، پزشک ممکن است جراحی را برای درمان آندومتریوز پیشنهاد کند. هر عمل جراحی با خطراتی همراه است اما جراحی می‌تواند راه موثری برای کاهش درد و در برخی موارد، بهبود باروری باشد. هدف جراحی، برداشتن بافت‌های آندومتریوزی است. لاپاراسکوپی و هیسترکتومی از جمله گزینه‌های جراحی هستند.

• لاپاراسکوپی: در این روش، جراح یک برش کوچک در شکم ایجاد کرده و وسیله‌ای باریک به نام لاپاراسکوپ را وارد بدن می‌کند. این وسیله دارای دوربین با وضوح بالا است و به پزشک امکان می‌دهد ضایعات آندومتریوز را مشاهده و با ابزارهای جراحی، اضافی آن‌ها را خارج کند.
• هیسترکتومی: در موارد شدید، ممکن است پزشک پیشنهاد برداشتن رحم یا تخمدان‌ها را بدهد.

آیا با برداشتن رحم آندومتریوز درمان می‌شود؟

همان‌طور که پیش‌تر ذکر کردیم یکی از گزینه‌های درمان آندومتریوز، هیسترکتومی یا برداشتن رحم است. آندومتریوز یک بیماری مزمن است. بسیاری از افراد پس از جراحی، از درد آندومتریوز رهایی پیدا می‌کنند اما علائم می‌توانند طی چند سال آینده بازگردند. شدت بیماری می‌تواند بر سرعت بازگشت آن پس از جراحی تاثیر بگذارد. در برخی موارد، پزشک ممکن است ترکیبی از جراحی و دارو را برای بهترین نتیجه توصیه کند.

برای درمان اندومتریوز چه بخوریم؟

آندومتریوز یک بیماری به شدت التهابی است. هر چیزی که بتواند این التهاب را کاهش دهد، مفید خواهد بود. رژیم غذایی آندومتریوز با هدف بهبود علائم از طریق کاهش التهابی که به دلیل زندگی با آندومتریوز ایجاد می‌شود، طراحی شده است.

بهترین غذاها برای درمان آندومتریوز کدام‌اند؟

رژیم غذایی که بر پروتئین‌های کم‌چرب، چربی‌های سالم، غلات کامل و مقدار زیادی میوه و سبزیجات تاکید دارد، برای درمان اندومتریوز بسیار مفید است. در ادامه، بیشتر درباره بهترین غذاها برای درمان آندومتریوز توضیح می‌دهیم.

• فیبر: سطوح بالای استروژن می‌تواند علائم آندومتریوز را بدتر کند. فیبر با کمک به حرکات روده، سبب می‌شود بدن استروژن اضافی را دفع کند. میزان پیشنهادی حدود ۳۵ گرم فیبر در روز است. از کجا بفهمید که به اندازه کافی فیبر مصرف می‌کنید؟ اگر روزی یک بار اجابت مزاج دارید، فیبر موجود در رژیم غذایی شما کافی است.
• چربی‌های سالم: اسیدهای چرب امگا-۳ می‌توانند التهاب ناشی از آندومتریوز را کاهش دهند.
• منیزیم: می‌تواند به کاهش گرفتگی‌های عضلانی، از جمله گرفتگی‌های قاعدگی ناشی از آندومتریوز کمک کند.
• روی (زینک): در تنظیم چرخه قاعدگی و برای ایجاد تعادل هورمونی موثر است. روی به بدن کمک می‌کند تا تخمک‌گذاری کند. هنگام تخمک‌گذاری، پروژسترون تولید می‌کنید که استروژن اضافی را متعادل کرده و می‌تواند اثرات آندومتریوز را کاهش دهد.

در جدول زیر، منابع غذایی حاوی فیبر، چربی‌های سالم، منیزیم و زینک را آورده‌ایم.

نقل قول از:

healthline

One small study involved 59 women with endometriosis. Participants supplemented with 1,200 international units (IU) of vitamin E and 1,000 IU of vitamin C. Results showed a reduction in chronic pelvic pain and a decrease in inflammation. 

ترجمه:

یک مطالعه کوچک (با ۵۹ زن مبتلا به آندومتریوز) نشان داد که مصرف مکمل ۱۲۰۰ واحد بین‌المللی (IU) ویتامین E و ۱۰۰۰ IU ویتامین C منجر به کاهش درد مزمن لگنی و کاهش التهاب شد. برای افزایش دریافت ویتامین E می‌توان از مواد غذایی غنی از این ویتامین استفاده کرد.

مطالعه دیگری نشان داد که مصرف مکمل‌های روی (زینک) و ویتامین‌های A، C  وE  باعث کاهش شاخص‌های استرس اکسیداتیو و افزایش شاخص‌های آنتی‌اکسیدانی در زنان مبتلا به آندومتریوز می‌شود.

همچنین زنانی که سطح بالاتری از ویتامین D داشتند و محصولات لبنی بیشتری مصرف می‌کردند، میزان ابتلا به آندومتریوز در آن‌ها کمتر بود. علاوه بر ویتامین دی، دریافت کلسیم و منیزیم (از غذا یا مکمل) نیز می‌تواند برای درمان ضخامت رحم مفید باشد.

درمان اندومتریوز با طب سنتی

درمان‌های پزشکی متداول اندومتریوز، عمدتاً به کنترل علائم بیماری کمک می‌کنند و به درمان قطعی منجر نمی‌شوند. این روش‌ها همچنین عوارض جانبی خاص خود را به همراه دارند. به همین دلیل، بسیاری از زنان امروزه به دنبال گزینه‌های طبیعی مانند داروهای گیاهی و رویکردهای طب سنتی برای مدیریت اندومتریوز هستند. در ادامه، بیشتر درباره درمان اندومتریوز با طب سنتی توضیح می‌دهیم.

1. زردچوبه: کورکومین (ترکیب ضدالتهابی موجود در زردچوبه) می‌تواند در مدیریت آندومتریوز موثر باشد. کورکومین با کاهش تولید استرادیول، رشد سلول‌های آندومتر را مهار می‌کند.
2. زنجبیل: در طب سنتی برای کاهش درد قاعدگی و دردهای ناشی از آندومتریوز موثر است.
3. بابونه: به دلیل خواص آرام‌بخشی‌اش محبوبیت زیادی در طب سنتی یافته است. کریسین، ماده فعال بابونه، می‌تواند سلول‌های اندومتریوز را نابود کند و چرخه زندگی سلول‌های آندومتر را تغییر دهد که این امر بر رشد ضایعات تاثیرگذار است.
4. اسطوخودوس: گیاهی دارویی است که برای آرامش ذهن و بهبود خواب استفاده می‌شود و در درمان اندومتریوز نیز موثر است. ماساژ بدن، به ویژه ناحیه لگن با اسانس اسطوخودوس، درد قاعدگی را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. این روش برای تسکین دردهای شدید قاعدگی ناشی از اندومتریوز نیز کارآمد است.
5. نعناع: با خواص آنتی‌اکسیدانی خود، گزینه‌ای مناسب برای درمان آندومتریوز است. مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی می‌توانند درد لگن مرتبط با اندومتریوز را کم کنند. همچنین دمنوش نعناع شدت دردهای قاعدگی و اندومتریوز را کاهش می‌دهد.
6. گیاه پنج‌ انگشت: ویتکس (Vitex) یا گیاه پنج انگشت به عنوان یکی از درمان‌های سنتی برجسته برای اندومتریوز شناخته می‌شود. این گیاه می‌تواند رفتار گیرنده‌های استروژن را تغییر دهد. به همین دلیل، از آن برای کنترل علائمی مانند بی‌نظمی قاعدگی، درد سینه و سندرم پیش از قاعدگی (PMS) استفاده می‌شود. حدود ۲۵% موارد اندومتریوز با ناباروری همراه است و مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ حاکی از آن است که مصرف ویتکس می‌تواند بر بهبود ناباروری ناشی از این بیماری تاثیر مثبت بگذارد.
7. چای سبز: با مسدود کردن آنزیم آروماتاز و جلوگیری از رگ‌زایی، در درمان اندومتریوز موثر است. ماده فعال اصلی آن، اپی‌گالوکاتچین ۳-گالات (EGCG)، رشد و گسترش ضایعات اندومتریوز را متوقف می‌کند و شدت درد را نیز کاهش می‌دهد.
8. درمان اندومتریوز با سیر: خاصیت ضد التهابی سیر همواره در طب سنتی مورد توجه بوده است. سیر می‌تواند التهاب ناشی از آندومتریوز را کاهش دهد و علائم مربوط به این بیماری را برطرف کند.
9. رازیانه: در گذشته، دمنوش رازیانه برای تسکین دردهای قاعدگی به کار می‌رفته است. این گیاه حاوی فیتواستروژن است که رحم و تخمدان را گرم نگه می‌دارد و سرعت رشد ضایعات اندومتریوز را کاهش می‌دهد. برای تقویت اثرات، توصیه می‌شود دانه‌های رازیانه را با عسل مصرف کنید.

بیشتر بخوانید:  بهترین زمان مصرف رازیانه برای پاکسازی رحم + ۳ روش مصرف

آندومتریوز روده چیست؟

آندومتریوز یک بیماری مزمن و دردناک است که در آن بافتی شبیه به لایه داخلی رحم (آندومتر) در خارج از رحم رشد می‌کند. وقتی این بیماری روده را درگیر می‌کند، به شکل زیر ظاهر می‌شود:

• سطحی: روی سطح روده
• عمقی: درون دیواره روده

علل آندومتریوز روده چیست؟

در این بیماری، پزشکان معمولاً یک توده کوچک از بافت (ضایعه) را روی دیواره روده پیدا می‌کنند. در موارد نادرتر، این ضایعه می‌تواند به لایه‌های عضلانی دیواره روده نیز نفوذ کند. این ضایعات معمولاً به آهستگی رشد می‌کنند. ممکن است بزرگ‌تر شوند اما گاهی هم کوچک‌تر می‌شوند. پژوهش‌ها هنوز علت دقیق ایجاد این ضایعات را مشخص نکرده‌اند اما عوامل زیر با آن مرتبط دانسته شده‌اند:

• ژن‌ها و سلول‌های بنیادی
• التهاب
• سطح استروژن (هورمون جنسی زنانه)

علائم آندومتریوز روده کدام‌اند؟

علائم به محل ضایعه، اندازه و عمق نفوذ آن در دیواره روده بستگی دارد. برخی از زنان ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند اما شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:

• یبوست یا اسهال (مدفوع شل و آبکی یا مشکل در دفع)
• درد هنگام اجابت مزاج
• دردهای قاعدگی
• درد هنگام رابطه جنسی
• مشکل در باردار شدن
• انسداد روده (علامتی نادر)

علائم آندومتریوز روده ممکن است شبیه به سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) باشد اما این دو بیماری متفاوت هستند. در آندومتریوز روده معمولاً علائم درست قبل و در طول قاعدگی تشدید می‌شوند.

آیا می‌توان با آندومتریوز باردار شد؟

بله، امکان بارداری وجود دارد اما ممکن است نسبت به افرادی که آندومتریوز ندارند، چالش‌برانگیزتر باشد. اگر مبتلا به آندومتریوز هستید و قصد بارداری دارید، بهتر است با پزشک خود درباره بهترین گزینه درمانی مشورت کنید. ممکن است نیاز به جراحی برای درمان آندومتریوز باشد.

راهکارهای مدیریت آندومتریوز کدام‌اند؟

مقابله با آندومتریوز می‌تواند هم از نظر جسمی، هم از نظر احساسی خسته‌کننده باشد. در ادامه، روش‌هایی را ذکر می‌کنیم که برای مدیریت آندومتریوز و زندگی با آن کمک‌کننده هستند.

• رژیم غذایی مناسبی داشته باشید: پیش‌تر در مورد بهترین غذاها برای درمان آندومتریوز توضیح دادیم. فراموش نکنید که غذاهای حاوی چربی ترانس و اشباع و غذاهای حاوی گلوتن می‌توانند بر اندومتریوز تاثیر منفی داشته باشند.
• استرس را کاهش دهید: راه‌های مختلفی برای کاهش استرس وجود دارد. ممکن است لازم باشد چند روش مختلف را امتحان کنید تا بالاخره روشی را که برایتان مفید است، پیدا کنید. ورزش کردن از جمله یوگا، دوش آب گرم، پیاده‌روی و انجام فعالیت‌هایی که از انجام آن‌ها لذت می‌برید، می‌توانند به‌طور قابل توجهی استرس را کاهش و علائم آندومتریوز را کنترل کنند.
• کیفیت خواب خود را افزایش دهید: افراد مبتلا به آندومتریوز اغلب کیفیت خواب پایینی دارند که به دلیل علائم فیزیکی، استرس مربوط به مدیریت آندومتریوز یا هر دوی این‌هاست. خوب است بدانید که کیفیت خواب ضعیف با افزایش علائم افسردگی و درد مثانه همراه است. برای اینکه خواب بهتری داشته باشید، زمان خواب و بیدار شدنتان را مشخص کنید، دو ساعت قبل از خواب، از موبایل و سایر وسایل الکترونیکی استفاده نکنید. چرت زدن در طول روز را محدود کنید.

• به دنبال حمایت باشید: درست است که داشتن آندومتریوز، شرایط سختی را به همراه دارد اما به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. با روانشناس صحبت کنید و حس‌ها و عواطف خود یا علائمی را که دارید، با او در میان بگذارید. به نزدیکانتان بگویید چه فکر و احساسی دارید و به آن‌ها بگویید چگونه به کمک و حمایتشان نیاز دارید. همچنین تا جایی که می‌توانید در مورد آندومتریوز و روش‌های مختلف درمان آن بیشتر یاد بگیرید.

سخن پایانی

با وجود پیشرفت‌های علمی در شناخت و مدیریت آندومتریوز، هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و اغلب روش‌های موجود تنها به کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران می‌پردازند. تاکید بر تشخیص زودهنگام، بهره‌گیری از رویکردهای درمانی ترکیبی (داروی گیاهی، جراحی) و اصلاح سبک زندگی می‌تواند در کاهش درد و عوارض ناشی از این بیماری موثر باشد. در نهایت، درک این نکته ضروری است که آندومتریوز صرفاً یک بیماری جسمی نیست، بلکه تجربه‌ای همه‌جانبه است که نیازمند توجه هم‌زمان به ابعاد پزشکی، عاطفی و اجتماعی است.