بریچ بودن جنین یعنی چه؟

بهترین حالت برای زایمان هم برای مادر و هم برای جنین وضعیت یا پرزنتاسیونی است که ابتدا سر جنین از بدن مادر خارج شود. جنین برای خارج از رحم باید در وضعیت سر پایین قرار بگیرد، اما در برخی موارد جنین نمی چرخد و در وضعیت بریچ قرار می گیرد، بطوری که پاها یا باسن او به سمت پایین است و گویی جنین در حالت نشسته قرار گرفته، در این شرایط باید به چرخیدن جنین کمک کرد.

برای چرخاندن جنین از حالتی که باسن جنین پایین و سر او بالا قرار گرفته (وضعیت بریچ) روش‌هایی طبیعی وجود دارد. اگر جنین بدون کمک پزشکی بچرخد وضعیت سفالیک خودبخود (Spontaneous Cephalic Version) نامیده می‌شود.
وضعیت بریچ جنین یعنی چه؟

بریچ یعنی چه ؟
قرارگیری جنین در رحم به شکل عرضی را صورت بریچ می گویند. اکثر جنین‌ها طوری در رحم قرار می‌گیرند که سر آنها رو به پایین باشد، اما به ندرت نیز پیش می‌آید که پا یا پایین‌ تنه‌ جنین در قسمت دهانه‌ی رحم قرار بگیرد، نام دیگر این وضعیت جنین نشسته است زیرا پاهای او در پایین رحم یا به شکل چهارزانو قرار دارد.

پرزنتاسیون بریچ یعنی چه؟
حدود یک پنجم از جنین‌ها، در هفته‌ 28 بارداری ، در موقعیت قرار می‌گیرند که پاها یا باسن شان رو به پایین است، به این وضعیت پرزنتاسیون بریچ می گویند. اما اغلب تا هفته‌ 36 بارداری مجدداً چرخیده و سر او رو به پایین قرار می‌گیرد. در این مرحله، تنها ۳ درصد از جنین ها تغییر موقعیت نداده و در حالت بریچ باقی می‌مانند.

انواع بریچ
غالباً عبارت بریچ به جنین‌هایی اطلاق می‌شود که پای آن‌ها رو به پایین و به سمت دهانه‌ رحم است، اما موقعیت بریچ جنین درون رحم می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. از جمله:
بریچ کامل
بریچ کامل زمانی‌ است که پای جنین در پایین و در دهانه‌ رحم مادر قرار دارد، به صورتی که ران و زانو خم شده، کف پا در کنار باسن قرار گرفته و زانوها داخل قفسه‌ سینه جنین جمع شده‌اند.
بریچ فرانک
بریچ فرانک موقعیتی است که قسمت باسن جنین به طرف پایین بوده اما ران‌های او در مقابل قفسه‌ سینه و پاها در کنار گوش‌ها قرار گرفته‌اند. در این شرایط باسن جنین در دهانه‌ رحم قرار گرفته و جنین در زایمان ابتدا با باسن خارج می شود.
بریچ نا کامل یا فوتلینگ
هنگامی که کف پاهای جنین رو به پایین قرار گرفته و هنگام زایمان ابتدا یک یا هر دو پا خارج می‌شوند، وضعیت بریچ ناکامل یا بریچ فوتلینگ (Footling breech) نام دارد.

بریچ بودن جنین در هفته ۳۶
اگر جنین تا هفته‌ 36 بارداری نچرخد، بعید است که دیگر تغییر موقعیت بدهد. در این شرایط ممکن است پزشک از روش ESV یا چرخش سفالیک خارجی استفاده کند، به این معنا که در شرایط خاصی، با کمک دست و با نظارت از طریق سونوگرافی ، جنین را وادار به چرخیدن می کند.

چرخش جنین بریچ
به توصیه‌ی کالج سلطنتی بیماری‌های زنان و زایمان (RCOG)، بهتر است تمامی مادران بارداری که جنین‌ آنها در موقعیت بریچ قرار دارد و تا هفته‌ ۳۶ بارداری تغییر موقعیت نداده است، در صورتی که مشکل خاصی وجود ندارد، از طریق روش خاصی به نام ECV یا چرخش سفالیک خارجی باید جنین را وادار به چرخش کنند.
روش ECV به این صورت است که یک متخصص زنان و زایمان یا مامای آموزش‌دیده، فشارهای خاصی بر روی شکم وارد می‌کند تا جنین را تشویق به چرخش نموده و سر او رو به پایین قرار بگیرد. به موقعیتی که سر جنین در دهانه‌ی رحم قرار دارد موقعیت سفالیک می‌گویند.

چقدر روش ECV در چرخیدن جنین موثر است؟
میزان موفقیت این روش حدود ۵۰ درصد است، برخی از جنین‌ها حتی ذره‌ای تغییر موقعیت نمی‌دهند، اما برخی از آن‌ها به طور کامل می‌چرخند. این روش نسبتا امن و بی‌خطر است، اما ۰.۵ درصد احتمال دارد که ضربان قلب جنین کاهش پیدا کرده و نیاز به سزارین اورژانسی باشد. به همین دلیل بهتر است این فرایند در بیمارستانی با امکانات کامل انجام شود تا در شرایط اورژانسی مشکلی ایجاد نگردد.

آیا روش ECV برای چرخاندن جنین برای همه مناسب است؟
خیر، در شرایط زیر روش ECV برای چرخیدن جنین بریچ پیشنهاد نمی‌شود:
- دلایل دیگری برای نیاز به سزارین وجود داشته باشد
- خونریزی واژینال در هفته‌های اخیر
- گلابی‌شکل نبودن رحم
- پاره شدن کیسه‌ی آب یا آمنیوتیک قبل از موعد زایمان

آیا راه های دیگری نیز برای چرخیدن جنین وجود دارد؟
به گفته‌ی متخصصان، هیج شواهد معتبری وجود ندارد که اثبات کند خوابیدن یا نشستن مادر در موقغیت‌های خاص، بتواند باعث چرخش جنین گردد. اما بر اساس گفته‌های قدیمی، قرار گرفتن در موقعیت چمباتمه روی زمین (مانند حالت پاک کردن کف زمین) و چهار دست و پا رفتن در این موقعیت، می‌تواند به تغییر موقعیت جنین کمک نماید.
حرارت درمانی یا Moxibustion: این روش، نوعی تکنیک پزشکی چینی است که برای تشویق جنین به چرخیدن در رحم استفاده می‌شود. در این روش، برگ‌های خشک گیاهی به نام Artemisi vulgaris در نزدیکی شست پا سوزانده می‌شود. شاید عجیب به نظر برسد، اما برخی تحقیقات نشان داده‌اند که می‌تواند موثر باشد. در صورتی که مایل به استفاده از این روش هستید، باید به متخصص طب سوزنی مراجعه نمایید.

اگر جنین حتی با روش ECV نچرخید، بهتر است زایمان به چه صورت انجام شود؟
به توصیه‌ی کالج پزشکی RCOG، بهترین روش زایمان در این شرایط سزارین است. با این حال خطرات سزارین نیز باید در نظر گرفته شود.
در صورتی که نوزاد پیش از موعد (قبل از هفته‌ی 37) متولد شود، باید با مشورت پزشک، معایب و مزایای سزارین را در کنار هم بررسی نمایید.

آیا با جنین بریچ می توان زایمان طبیعی کرد؟
انتخاب با خود مادر است، اما زایمان طبیعی در این شرایط در بسیاری از مواقع ایمن نیست. پزشک یا ماما می‌توانند در اتخاذ تصمیم صحیح راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه دهند. زایمان طبیعی در شرایط بریچ بودن جنین نیاز به نظارت و مراقبت بیشتری دارد و ممکن است به استفاده از فورسپس نیز برای هدایت جنین به خارج از بدن مادر احتیاج باشد.

در چه شرایطی زایمان طبیعی توصیه نمی‌شود؟
در برخی شرایط ممکن است مادر از زایمان طبیعی منع شود. از جمله:
- قرار گرفتن جنین در موقعیت فوتلینگ یا بریچ نا کامل
- بزرگ بودن یا کوچک بودن بیش از اندازه‌ی جنین
- کوچ بودن لگن مادر
- جفت سر راهی
- پره اکلامپسی (فشار خون بالا در بارداری)

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
بیشتر جنین ها چند هفته پیش از زایمان، به موقعیت زایمان حرکت می کنند؛ در این حالت سر آن ها نزدیک به کانال تولد می باشد. هنگامی که جنین نمی تواند به موقعیت تولد منتقل شود، باسن یا پای جنین اول از بدن مادر خارج می شود.
به این حالت وضعیت بریچ می گویند. وضعیت بریچ جنین در یک مورد از 25 مورد زایمان دیده می شود.

چه چیزی باعث وضعیت بریچ جنین می شود؟
دلیل وضعیت بریچ جنین هنوز مشخص نیست. اما وضعیت بریچ در موارد زیر رایج تر است:
-در بارداری های پشت سر هم
-در بارداری های چندقلو
-هنگامی که سابقه زایمان زودرس وجود داشته باشد
-هنگامی که در رحم مایع آمنیوتیک (حجم مایع آمنیوتیک|رنگ مایع آمنیوتیک|درمان کاهش مایع آمنیوتیک) خیلی زیاد یا خیلی کم باشد.
-هنگامی که شکل رحم غیرطبیعی است یا رشد غیرطبیعی در رحم رخ داده است مانند فیبروئیدها (فیبروم یا میوم رحم چیست+درمان).
-هنگامی که مادر مشکل افتادگی جفت (انواع جفت در بارداری) داشته باشد.

تشخیص وضعیت بریچ جنین
چند هفته پیش از زمان زایمان، پزشک دست خود را زیر شکم مادر می گذارد تا محل سر، پشت و باسن جنین را تشخیص دهد. اگر به نظر برسد جنین در وضعیت بریچ قرار دارد، پزشک از سونوگرافی برای تایید موقعیت استفاده می کند.
اشعه ایکس نیز برای تعیین موقعیت جنین و اندازه لگن خاصره برای تعیین احتمال زایمان واژینال وضعیت بریچ استفاده می شود.

1-روش های پزشکی برای رفع مشکل وضعیت بریچ جنین
نسخه خارجی:
نسخه خارجی روشی غیرجراحی است که در آن می توان جنین را در رحم حرکت داد. در این روش، یک قرص برای شل شدن رحم داده می شود. همچنین می توان از سونوگرافی برای تعیین موقعیت جنین، محل جفت و مقدار مایع آمنیوتیک در رحم استفاده کرد.
فشار آرام بر پایین شکم
می تواند باعث تغییر وضعیت جنین شود. از طریق این روش، ضربان قلب جنین بررسی می شود و اگر مشکلی ایجاد شود، پزشک عملیات را متوقف می کند. روش خارجی میزان موفقیت زیادی دارد.
اما این روش با نزدیک شدن به زمان زایمان دشوارتر می شود.
مراقبت با ماساژ:
در این روش از ماساژ برای کاهش استرس بر روی لگن خاصره مادر استفاده می شود. در این صورت رحم و رباط های اطراف آن نیز شل می شوند.
در رحم شل، تغییر وضعیت جنین به صورت طبیعی آسان تر خواهد بود. توصیه می شود این روش در ماه نهم بارداری استفاده شود.

۲-روش های طبیعی برای رفع مشکل وضعیت بریچ جنین
روش های ذکر شده در ادامه را می توان در منزل استفاده کرد:
کج کردن بلیچ:
با استفاده از بالشت های سفت و بزرگ، باسن را ۳۰ سانتی متر از زمین بلند کرده و ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در این وضعیت بمانید.
این کار را سه بار در روز انجام دهید. بهتر است این کار را با معده خالی و زمانی که جنین فعال است انجام دهید. در این روش بهتر است روی جنین تمرکز کنید.
استفاده از موزیک:
همان طور که میدانید جنین صداهای بیرون رحم را می شوند. بسیاری از مادرها از موزیک یا صدای ضبط شده استفاده میکنند تا جنین را به حرکت وادار کنند.
یک هدفون روی قسمت پایینی شکم قرار دهید و آهنگ یا صداهایی که باعث تشویق جنین به حرکت شود پخش کنید. در این حالت جنین حرکت کرده و از وضعیت بریچ خارج می شود.

زایمان طبیعی در مقابل سزارین برای وضعیت بریچ جنین
پزشک توصیه می کند برای وضعیت بریچ جنین از زایمان طبیعی استفاده نکنید. شرایط زیر برای تلاش برای زایمان طبیعی لازم است:
-جنین کامل باشد و وضعیت بریچ فرانک باشد.
-در هنگام بررسی ضربان قلب، جنین نشانه ای از اضطراب نشان نمی دهد.
-فرایند زایمان آرام است و دهانه رحم برای خروج جنین به اندازه کافی باز و گشاد است.
-پزشک تخمین می زند جنین خیلی بزرگ نیست یا لگن خاصره مادر خیلی تنگ نیست و جنین به راحتی می تواند از کانال تولد خارج شود.
-بیهوشی در دسترس است و زایمان سزارین در صورت نیاز در زمان کوتاهی انجام می شود.

خطرات و عوارض جانبی وضعیت بریچ جنین
- در وضعیت بریچ، سر جنین آخرین قسمتی است که از بدن خارج می شود بنابراین خروج آن از کانال تولد سخت خواهد بود. گاهی از انبرک هایی برای کمک به خروج سر جنین و راهنمایی آن به سمت کانال تولد استفاده می شود.
مشکل احتمالی دیگر سقوط بند ناف است.
- در این حالت بند ناف در هنگام خروج جنین به سمت کانال تولد فشرده می شود بنابراین تامین اکسیژن و خون برای جنین آهسته می شود. در زایمان طبیعی بریچ، از بررسی الکترونی جنین استفاده می شود تا ضربان قلب جنین در طول زایمان بررسی شود.
اگر نشانه هایی از استرس در جنین دیده شود، زایمان سزارین انجام میشود.

چه زمانی برای وضعیت بریچ جنین از زایمان سزارین استفاده می شود؟
بیشتر پزشکان برای وضعیت بریچ جنین زایمان سزارین را پیشنهاد می کنند به خصوص اگر جنین نارس است.
از آنجایی که جنین نارس کوچک و حساس است و از آنجایی که سر جنین نارس بزرگتر از قسمت های دیگر بدن است، جنین نارس مانند جنین کامل نمی تواند از دهانه رحم خارج شود. یعنی فضای کمتری برای خروج سر او وجود خواهد داشت.