بارداری در زمان اعتیاد، نتایج آن را ببینید
خیلی مشخص و ثابت شده است که مصرف مخدر در بارداری، قبل از باردار شدن، در طول دوران بارداری و پس از زایمان، اثرات خطرناکی برای مادران دارد.
از هر ۱۰ نفر مصرف‌کنندهٔ مواد مخدر در ایران یک نفرشان زن است. هرچند روندها نشان می‌دهد که گرایش دختران و زنان نسبت به مصرف مواد مخدر در حال افزایش است. ما سالانه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار زن باردار در جامعه داریم و سالانه حدود ۷۰۰۰ کودک معتاد در ایران متولد می‌شود که معادل تولد روزانه ۲۰ کودک معتاد است. این کودکان به واسطهٔ اعتیاد مادر در رحم، ناخواسته معتاد متولد می‌شوند اما با وجود افزایش آسیب‌های اجتماعی، در حال حاضر قوانینی وجود ندارد تا از این کودکان در برابر چنین آسیب‌هایی حمایت شود.
باورهای غلط و درست مصرف مواد مخدر در زنان
«حشیش، گل، وید، ماری‌جوآنا، علف یا گل اعتیادآور نیست» این باوری است که همواره باعث جذب مشتریان جدید و بیشتری می‌شود ولی این گفته کاملاً غلط است. بر اساس آمار موجود، زنانی که دارای اختلالات روان‌پریشی و اختلالات روحی هستند چندین برابر بیشتر از دیگر زنان به سمت مصرف مواد مخدر می‌روند. تحقیقات نشان می‌دهد که دختران در مقایسه با پسران آسیب‌پذیرتر هستند، همچنین دختران و زنان شش سال زودتر از مردان به وابستگی نسبت به مواد مخدر گرایش پیدا می‌کنند. به دلیل مبانی فیزیولوژیکی بدن زنان، سوءمصرف مواد، سریع‌تر و در مدت کوتاه‌تری روی آنها تأثیر می‌گذارد.
زنانی که مبتلا به اختلالات خلق هستند، چهار برابر و زنانی که به اختلالات اضطراب گرفتار هستند بیشتر از سایر زنان به سمت مصرف مواد مخدر می‌روند و در این میان آمار مادران معتاد به شیشه از همه بیشتر است، بعد کراک و در نهایت تریاک در رتبه‌های بعدی هستند.
عوارض مصرف مواد مخدر در بارداری برای مادر
خیلی مشخص و ثابت شده است که مصرف مخدر در بارداری، قبل از باردار شدن، در طول دوران بارداری و پس از زایمان، اثرات خطرناکی برای مادران دارد که برخی از آنها شامل آنمی و کم‌خونی بارداری، مختل شدن تست تحمل گلوکز، خونریزی قبل از زایمان یا هموراژی، عارضهٔ پره‌اکلامپسی، دکولمان یا کندگی جفت، پاره شدن زودرس کیسهٔ آب، وارد شدن مکونیوم نوزاد در مایع آمنیوتیک، زایمان زودرس، سقط جنین، افزایش شیوع بیماری‌های STD یا آمیزشی، افزایش ریسک بروز سرویکال دیس‌پلازی و سرطان دهانهٔ رحم در بارداری، احتمال بیشتر انتقال HIV یا ایدز و ویروس HPV، آندوکاردیت، هپاتیت و پنومونی است. همچنین مصرف کوکائین ممکن است ادم ریه، تشنج و آریتمی‌های قلبی مختلف به وجود آورد.
عوارض مصرف مواد مخدر در بارداری برای جنین و نوزاد
نوزادانی که مادران آنها به گروه آمفتامین‌ها معتاد هستند آسیب زیادی می‌بینند. میزان و نوع مادهٔ مصرفی، اینکه مادر تا چه ماهی از بارداری و از چه مخدری مصرف کرده است نیز در این آسیب‌ها نقش دارد. به عنوان مثال، اگر مادر در ماه‌های اول بارداری، شیشه مصرف کرده باشد، بدون شک روی سلول‌های مغزی جنینش اثر گذاشته است.
زردی نوزاد، آنمی یا کم‌خونی، دیسترس تنفسی جنین، سپتیسمی، هیپوکلسمی، هیپوگلیسمی، پنومونی مادرزادی، عفونت ادراری، اسیدوز متابولیک، عفونت چشمی با نایسریاگونوره یا کلامید یا تراکوماتیس و تومورهای شکمی برخی دیگر از این عوارض است. در رابطه با محدودیت رشد داخل رحمی جنین نیز باید گفت که سیگار کشیدن مهم‌ترین علت کاهش وزن نوزاد محسوب می‌شود. همچنین، اختلالات رفتاری و شناختی کودک، علائم محرومیت نوزاد به دلیل خارج شدن از رحم مادر و دیگر در معرض مخدر نبودن به شکل‌های مختلف از بی‌قراری و تشنج گرفته تا مرگ ناگهانی نوزاد جزء دیگر عوارض به حساب می‌آیند.
همچنین این نوزادان در آینده معمولاً دچار تأخیر تکاملی رشد می‌شوند و از لحاظ نورولوژی یا عصب‌شناسی نیز مشکلاتی پیدا می‌کنند. اختلالات ذهنی، مشکلاتی در زمینهٔ برقراری ارتباط اجتماعی و ناتوانی در حل مسئله در زندگی آیندهٔ این کودکان دیده می‌شود و در مجموع بچه‌هایی پرخطر هستند.
بهترین زمان ترک اعتیاد مادران باردار
ترک اعتیاد در ماه‌های اول بارداری سودبخش است اما در ماه‌های آخر، زندگی مادر و کودک، به خصوص کودک را به مخاطره می‌اندازد. اگر مادر بدون نظر پزشک و یکدفعه مواد را کنار بگذارد با خطر سقط جنین یا خطر تولد نوزاد ناقص روبه‌روست و این خطر بسیار جدی و درصد احتمال آن بالاست.
ترک اعتیاد حین بارداری کار بسیار خطرناکی است و مادر باید حتماً تحت نظر پزشک متخصص و با مصرف داروهای خاص این کار را انجام دهد، زیرا مواد مخدر باعث کاهش رشد جنین و جفت می‌شود. در مورد وابستگی جنین به مواد، مادر باید حتماً در جا و مرکزی بستری باشد که توانایی کنترل وضعیت جنین را داشته باشند و اجازهٔ وابستگی جنین به مواد مخدر را ندهند و اگر مادر تا انتهای بارداری اعتیاد داشته باشد، جنین را تحت دریافت داروی نالوکسان قرار می‌دهند تا کم کم وابستگی او را کم کنند.
اما زنان معتاد نه تنها به علت کمبود منابع مالی قادر به شروع درمان نیستند، بلکه مشکلات و موانع دیگری هم برای آنان وجود دارد. این موانع شامل تعداد ناکافی گروه‌های امداد و خدمات، کمبود اطلاع‌رسانی برای آگاه کردن زنان کم‌انگیزه برای شروع درمان، ترس از نتایج قانونی مثل از دست دادن حق سرپرستی کودک، مشکل رفت‌وآمد به مراکز درمانی، نداشتن بیمه‌ٔ سلامت، پیدا نکردن فرد دیگری برای مراقبت از سایر افراد وابستهٔ خانواده مثل دیگر کودکان، بدنامی اجتماعی و بسیاری از موارد دیگر است.
همچنین با توجه به اینکه بیشترین شیوع اعتیاد در زنان در سنین باروری دیده می‌شود و بیشتر زنان معتادی که باردار هستند، خواهان هیچ نوع از مراقبت‌های اولیهٔ قبل از زایمانشان نیستند، در نتیجه آسیب‌پذیرتر از سایر زنان نسبت به عوارض شایع بارداری و عوارض زایمان خواهند بود. در کل، ترس از مجازات قانونی مهم‌ترین علت عدم تمایل زنان معتاد به دریافت درمان و مراقبت دوران بارداری است.
برای دوران شیردهی مادران معتاد ابتدا باید با تشویق سعی در ترک دادن این افراد کرد یا طی حاملگی تحت درمان جایگزینی با مواد مخدر با عوارض کمتر قرار گیرند، چون اثرات مواد مخدر در دوران شیردهی باعث به خطر افتادن سلامت نوزاد و همچنین وابستگی نوزاد به مخدر می‌شود.
شروع و مراحل درمان اعتیاد مادران باردار
اقدامات درمانی در دو بخش اقدامات کلینیکی-پاراکلینیکی و روان‌درمانی-اجتماعی تقسیم می‌شود که به شرح زیر است:
اقدامات پزشکی کلینیکی-پاراکلینیکی
آزمایشات روتین خون و ادرار، نوار قلب یا همان تست ekg اولین قدم در اقدامات پاراکلینیکی هستند. نوار قلب به این دلیل انجام می‌شود که مصرف مواد مخدر ممکن است مسمومیت قلبی نیز به وجود بیاورد. تشخیص و درمان بیماری‌های عفونی هم ضروری است. درمان و کنترل HIV، ارزیابی آزمایشات کبدی، کشت ادراری متعدد، تست PPD skin، کنترل پوست و رگ‌ها از نظر عفونت و سلولیت نیز باید انجام شود. همچنین سونوگرافی برای بررسی شرایط جنین و به خصوص از نظر محدودیت رشد هم لازم است انجام شود.
اقدامات روان‌درمانی-اجتماعی
مشاورهٔ روانی-اجتماعی و نگهداری در وضعیت اقامتی در برخی شرایط در زنان بارداری که توان و انگیزهٔ لازم برای جلوگیری از مصرف مواد را ندارند ممکن است مفید باشد. ارزیابی روان‌پزشکی برای تشخیص افسردگی و اختلالات شخصیتی که در این افراد بالاست نیز باید انجام شود و درمان لازم هم همزمان شروع شود.
در حال حاضر متادون به عنوان تنها داروی انتخابی برای زنان معتاد باردار شناخته می‌شود. متادون علاوه بر روش خوراکی از راه تزریق یا مقعدی هم قابل استفاده است. دز خوراکی متادون معادل ۵۰ درصد دز تزریقی اثر ضددرد ایجاد می‌کند. اثر متادون در افراد مختلف به علت جنس و pH ادرار، مدت زمان مصرف آن و اینکه اولین بار مصرف است یا خیر متفاوت خواهد بود. به علت اتصال متادون به پروتئین‌های بافتی بدن، متادون به تدریج در بدن بیماری که به طور منظم از آن استفاده می‌کند، بالا می‌رود و به همین علت وقتی بیماری مصرف متادونش را قطع می‌کند، غلظت متادون در خونش به تدریج کاهش می‌یابد و معمولاً علائم محرومیت مواد و ترک به صورت شدید و ناگهانی بروز نخواهد کرد.
همچنین دو نوع سم‌زدایی با متادون وجود دارد. سم‌زدایی کوتاه‌مدت که بیشتر از ۳۰ روز طول نمی‌کشد و روش سم‌زدایی درازمدت که بیشتر از ۱۸۰ روز و کمتر از یک ماه نیست. سم‌زدایی کوتاه‌مدت شایع‌ترین روش سم‌زدایی است. اما سم‌زدایی درازمدت برای افرادی استفاده می‌شود که قبلاً متادون نگهدارنده را به مدت طولانی گرفته‌اند و حالا می‌خواهند آن را کنار بگذارند یا طی سم‌زدایی کوتاه‌مدت علائم محرومیت از مخدر را به صورت شدید داشته‌اند و یا چند بار روش کوتاه‌مدت برای آنها شکست خورده است. در درمان نگهدارنده بیمار باید حداقل ۹۰ روز یا بیشتر متادون مصرف کند و البته در اغلب موارد بالای یک سال.
در زنانی که قبل از بارداری درمان نگهدارنده را شروع کرده بودند، درمان همچنان در بارداری ادامه می‌یابد. اما با توجه به اینکه در بارداری متابولیسم کبدی متادون افزایش می‌یابد، به خصوص در سه ماههٔ سوم بارداری، افزایش دز دارو یا افزایش مصرف دارو به صورت استفادهٔ دو بار در روز تجویز خواهد شد. در بارداری هدف حداقل دز متادون است تا بدین وسیله علائم محرومیت و وسوسه در مادر ایجاد نشود. حداکثر دز دارو در زنان غیرباردار ۸۰ میلی‌گرم در روز است، ولی در اواخر بارداری دو بار در روز مصرف می‌شود.
به علت خطر سقط بهتر است کاهش دز دارو را در بین هفتهٔ ۱۲ تا هفتهٔ ۳۰ بارداری انجام داد و سپس در سه ماههٔ سوم بارداری دز را به حالت تثبیت رساند تا مادر برای زایمان آماده شود. برای کاهش دز، حداقل باید هر دو هفته، ۵ میلی‌گرم را کم کرد تا مادر بدون کمک مخدر یا بروز علائم محرومیت بتواند زندگی طبیعی خود را ادامه دهد. هدف اصلی از کاهش دز متادون کاهش علائم سندرم محرومیت نوزاد است که معمولاً با دز مصرفی کمتر از ۲۰ میلی‌گرم در روز امکان‌پذیر خواهد بود.
در بیماران بستری‌شده می‌توان هر ۴ تا ۶ ساعت، ۱۰ میلی‌گرم به بیمار دارو داد. در صورت بروز علائم محرومیت دز اضافهٔ ۵ میلی‌گرمی در ۲۴ ساعت اول داده می‌شود، سپس بیمار برای ۲۴ ساعت آینده تحت نظر قرارمی‌گیرد و در صورت بروز علائم محرومیت یک دز اضافه هم تجویز می‌شود. در بیماران سرپایی می‌توان دز اولیهٔ ۱۵ میلی‌گرم را اول صبح به بیمار داد و بعدازظهر، علائم سرخوشی یا محرومیت را بررسی کرد. در صورت داشتن علائم محرومیت ۱۰ میلی‌گرم دیگر نیز به بیمار داده می‌شود. همچنین ممکن است برای رسیدن به شرایط تثبیت‌شده لازم باشد هر روز ۱۰ میلی‌گرم دارو را اضافه کرد. اغلب مادران باردار ازاین مسئله که با افزایش سن بارداری، علائم محرومیت آنها از مخدر بیشتر می‌شود و آنها درخواست افزایش متادون می‌کنند، برای همین بهتر است، به خصوص در سه ماههٔ آخر دارو را در دو دز جداگانه به بیمار داد.
اما کاهش دز قبل از هفتهٔ ۱۲ تا ۱۴ توصیه نمی‌شود، چون خطر سقط را افزایش می‌دهد و بعد از هفتهٔ ۳۰ تا ۳۲ هم توصیه نمی‌شود، چون خطر محرومیت جنین و بروز دیسترس جنینی افزایش می‌یابد.
زایمان مادران مبتلا به اعتیاد
بسیاری از زنان بارداری که برای زایمان مراجعه می‌کنند نمی‌گویند که اعتیاد دارند یا می‌گویند ترک کرده‌اند ولی درخواست تزریق بیش از حد مورفین هنگام دردها و پس از زایمان، یکی از مواردی است که پرستاران و پزشکان را مشکوک می‌کند و برخی هم هنگام زیاد شدن دردهایشان در طول روند زایمان اعتراف می‌کنند که معتاد هستند.
همین دیر اعتراف کردن در روند درمان و زایمان مشکلات بسیاری به وجود می‌آورد و اگر انجام سزارین ضروری باشد و مادر باید بیهوش شود، متخصص بیهوشی به مادر توضیح می‌دهد که اگر معتاد باشد چه مشکلات و عوارضی حین جراحی به وجود می‌آید و در این صورت مادران باید حتماً به پزشکان حقیقت را بگویند.
اما حتی اگر مادر هم چیزی نگوید، از حالات و علائم نوزاد می‌توان متوجه شد که مادر معتاد است. این مادران به پیگیری‌های خاصی احتیاج دارند تا پزشکان بتوانند واقعیت و سابقهٔ قبلی آنها را بدانند تا درمان مادر و کودک شروع شود و موفق باشد.
علائم اعتیاد در نوزاد
مواد مخدر از جفت رد می‌شود. در واقع جنین به مواد مخدر تماس دارد و به دنیا که می‌آید دچار سندرم محرومیت می‌شود. علائم مختلفی برای فهمیدن این سندرم وجود دارد که برخی از آنها به شکل زیر است:
- گریهٔ غیرطبیعی
- خواب زیاد
- لرزش
- تشنج
- تحریک پذیری
- تعریق و تب
- دمای پایین بدن
- خمیازه‌های زیاد
- گرفتگی بینی
- نفس‌های تند
- اسهال و استفراغ
شدت این علائم در نوزاد به دز مصرف مواد مخدر توسط مادر و مدت زمان استفاده ارتباط دارد. میزان شدت این علائم توسط سیستم نمره‌دهی خاصی که به فینگان معروف است بررسی می‌شود و بر اساس نمره‌ای که نوزاد از این بررسی می‌گیرد و وارد فاز نشانگان ترک نوزاد خواهد شد و درمان مشخص می‌شود.
درمان نوزادان مبتلا به اعتیاد
روند سم‌زدایی در نوزادان متولدشده از مادران معتاد به مواد مخدر صنعتی و سنتی متفاوت است و همچنین تمام نوزادان متولدشده از مادران معتاد نیاز به درمان دارویی ندارند. در واقع حدود ۶۰ درصد از این نوزادان نیاز به دارو ندارند که با مراقبت‌های ویژه آنها را ترک می‌دهند. به این شکل که نور را کم می‌کنند، پارچه‌ای دورشان می‌پیچند و قنداقشان می‌کنند و سعی می‌کنند بی‌قراری کودک را کم و او را آرام کنند.
اما ۴۰ درصد بقیه که علائم شدیدتری دارند، نیاز به دارو پیدا می‌کنند. در این صورت، مورفین خوراکی به میزان خاصی به نوزاد داده می‌شود و به تدریج و روز به روز میزان آن را کم می‌کنند تا روند ترک کامل شود. داروی دیگر فنوباربیتال است که برای درمان تشنج به کار می‌رود و در برخی موارد از آن استفاده می‌شود. در طول درمان نوزاد نباید از شیر مادر تغذیه کند، به خصوص اگر مادر هنوز مصرف‌کننده است. در واقع اگر بعد از مرخص شدن نوزاد از بیمارستان و ترک، مادر همچنان مصرف‌کنندهٔ مواد باشد و شروع به شیردهی کند، باز نوزاد معتاد خواهد شد.
نمی‌توان گفت که چقدر طول می‌کشد تا این نوزادان ترک کنند و همه چیز به میزان مصرف مواد مخدر توسط مادر و بدن نوزاد ارتباط دارد. اما این نوزادان فقط مشکل ترک اعتیاد ندارند و معمولاً چند مشکل جسمی مثل اسهال، استفراغ شدید و نارس یا زودرس بودن، آنها را در بیمارستان و بخش NICU نگه می‌دارد و البته این نوزادان نسبت به دیگر نوزادان و در آینده نسبت به کودکان دیگر آسیب پذیرترند. وضعیت کبدی نوزاد تا هم تأثیر زیادی در ترک دارد. وقتی دز فنوباربیتال بالا برده می‌شود، بعضی بچه‌ها کم‌طاقت می‌شوند و وقتی کم می‌شود، نوزاد خواب‌آلوده خواهد شد. بین ۱۰ تا ۱۴ روز طول می‌کشد تا کودک بهبود پیدا کند.
اما مشکل اینجا تمام نمی‌شود، چون این نوزادان به مراقبت‌های بعد از ترک هم نیاز دارند که معمولاً این اتفاق نمی‌افتد. مادرانی که چنین نوزادانی دارند، به دلیل مشکلات و شرایط ویژه‌ای که درگیرشان هستند، معمولاً آنها را برای بررسی‌های بعدی و چک‌آپ‌های مداوم، به بیمارستان نمی‌آورند و نمی‌توان مطمئن بود که این نوزادان مدتی دیگر و با مصرف دوبارهٔ مواد مخدر توسط مادرهایشان و شیردهی همزمان، گرفتار اعتیاد نشوند.
همچنین معمولاً در خانه نمی‌توان نوزاد را ترک داد، زیرا هم به دارو احتیاج دارد و هم آن‌قدر بی‌قرار است که نمی‌توان او را آرام کرد.
نتیجه‌گیری آخر
اعتیاد مادران باردار یک مشکل مهم در سیستم بهداشتی درمانی محسوب می‌شود. تشخیص زودرس و انجام حمایت کامل اجتماعی و درمان با متادون باعث کاهش واضح عوارض جنینی و مامایی و نتایج بهتر نوزادی می‌شود. وقتی زنان در سنین باروری درگیر اعتیاد شوند، طبیعتاً بر میزان تولد نوزاد معتاد نیز افزوده می‌شود. این نوزادان به شکل ناخواسته وارد این جهان شده‌‌اند و برای آنها برنامه‌ای وجود ندارد. بنابراین، وقتی برای زن معتاد درمان مناسبی از سوی مسئولان در نظر گرفته نشده است، طبعاً برای درمان نوزاد او هم برنامهٔ مناسبی وجود ندارد.
هرچند دفتر سلامت وزارت بهداشت برای گرفتن نوزادان از مادران معتادی که نوزادان خود را در بیمارستان‌ها به دنیا می‌آورند اقداماتی را آغاز کرده اما لازم است این فعالیت‌ها در سطح ملی صورت بگیرد و بتواند همهٔ کشور را پوشش دهد. همچنین برای این دسته از نوزادان و کودکان باید اقدامات ویژه‌ای در فرایند رشد در نظر گرفته شود تا در آینده به چرخهٔ اعتیاد نپیوندند. اما از طرفی هم تاکنون در ایران برای سم‌زدایی، تداوم پاکی و بازگشت زنان معتاد به جامعه برنامهٔ مناسبی در نظر گرفته نشده است و اقدامات انجام‌شده در حوزهٔ زنان معتاد هم مقطعی و بی‌نتیجه بوده است. اما دیگر نمی‌توان روند اعتیاد زنان در جامعه را کتمان کرد، چون تولیدمثل آنها نشان‌دهندهٔ افزایش این آسیب اجتماعی است.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼