داروی بی حسی در بارداری، چه تاثیری بر جنین دارد؟

استفاده از داروی بی‌ حسی در بارداری یکی از دغدغه‌های شایع در مراقبت‌های پزشکی و دندان‌پزشکی مادران باردار است. در بسیاری از موارد، برای کنترل درد در روندهای درمانی، استفاده از داروهای بی‌ حسی اجتناب‌ناپذیر است؛ با این حال، نگرانی‌هایی در مورد انتقال این داروها از طریق جفت به جنین و اثرات احتمالی آن‌ها بر رشد و سلامت جنینی وجود دارد. آشنایی با انواع داروهای بی‌حسی، میزان ایمنی آن‌ها و نحوه‌ تأثیرشان بر بدن مادر و جنین، به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر پزشکان و مادران کمک می‌کند. در این مقاله، بیشتر درباره انواع داروی بی حسی و تاثیر آن‌ها بر مادر و جنین صحبت خواهیم کرد.

تأثیر داروی بی‌ حسی در دوران بارداری و بررسی انواع آن

دوران بارداری یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی یک زن است که در آن انتخاب هرگونه دارو یا درمان پزشکی باید با دقت و مشورت انجام شود. استفاده از داروهای بی حسی در این دوران، به‌ویژه در درمان‌های دندان‌پزشکی یا مامایی، همواره با نگرانی‌هایی همراه است؛ چرا که بخشی از مواد دارویی ممکن است از طریق جفت به جنین منتقل شود. شناخت انواع داروهای بی حسی و میزان ایمنی آن‌ها در بارداری می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر مادران و پزشکان کمک کند.

داروهای بی حسی موضعی آمیدی و انتقال آن‌ها به جنین

داروهای بی حسی موضعی آمیدی به طور گسترده در پزشکی و دندان‌پزشکی کاربرد دارند. این داروها از نظر ایمنی برای مادر و جنین متفاوت هستند. یکی از عوامل مهم تعیین‌کننده میزان انتقال این داروها به جنین، میزان اتصال آن‌ها به پروتئین‌های خون مادر است. داروهایی که به صورت آزاد در خون وجود دارند (و به پروتئین‌های خونی متصل نیستند)، راحت‌تر از جفت عبور می‌کنند و به جنین می‌رسند. بنابراین، هرچه دارویی بیشتر به پروتئین‌های خونی متصل باشد، احتمال انتقال آن به جنین کمتر خواهد بود. به همین دلیل، رابطه‌ای معکوس بین میزان اتصال دارو به پروتئین خون و میزان انتقال آن به جنین وجود دارد.

بوپی‌واکائین (Bupivacaine)

بوپی‌واکائین یکی از ایمن‌ترین داروهای بی حسی موضعی مورد استفاده در دوران بارداری است. این دارو کمترین میزان انتقال به جنین را در میان داروهای آمیدی دارد و به همین دلیل در زمینه مامایی کاربرد فراوانی دارد. استفاده از آن در زایمان بدون درد (اپیدورال) بسیار رایج است. با این حال، بوپی‌واکائین در دوزهای بالا می‌تواند بسیار خطرناک باشد و منجر به ایست قلبی شود؛ به همین علت در دندان‌پزشکی از غلظت‌های بالا یا کاربرد گسترده این دارو اجتناب می‌شود.

لیدوکائین (Lidocaine)

لیدوکائین پرکاربردترین داروی بی حسی موضعی در دندان‌پزشکی است و در دوران بارداری نیز به عنوان دارویی نسبتاً ایمن شناخته می‌شود. میزان اتصال لیدوکائین به پروتئین‌های خون کمتر از بوپی‌واکائین است، بنابراین مقدار بیشتری از آن به صورت آزاد در خون مادر وجود دارد و در نتیجه احتمال انتقال آن به جنین نیز بیشتر است. لیدوکائین معمولاً همراه با داروهای گشادکننده عروق مانند اپی‌نفرین استفاده می‌شود. این ترکیب باعث کاهش سرعت جذب لیدوکائین توسط بدن مادر می‌شود، در نتیجه غلظت دارو در خون به تدریج افزایش یافته و به آهستگی به جنین منتقل می‌شود. این روند باعث کاهش سمیت دارو و افزایش اثربخشی بی حسی موضعی می‌شود.

نکته مهم این است که در بارداری، غلظت اپی‌نفرین باید کنترل‌شده باشد؛ زیرا دوزهای بالا می‌توانند برای قلب و سیستم عصبی مرکزی جنین خطرناک باشند. بنابراین، استفاده از لیدوکائین همراه با مقادیر پایین اپی‌نفرین در بیماران باردار توصیه می‌شود.

تاثیر داروی بی حسی دندان بر جنین در مراحل حاملگی

مادر و جنین تغییرات مختلفی را در دوران بارداری متحمل می‌شوند. پس از کاشت تخم لقاح‌ یافته روی دیواره رحم، جنین مراحل مختلفی از تکامل را طی می‌کند. اندام‌ها در سه ماهه‌ی اولیه بارداری تمایز و تشکیل می‌یابند و در مراحل میانی و آخر حاملگی رشد حجمی خواهند داشت. بنابراین، یک داروی مشابه ممکن است اثرات متفاوتی بسته به مرحلۀ حاملگی بر جنین و مادر داشته باشد. درک تفاوت در تاثیر داروی بی حسی دندان بر جنین در مراحل مختلف بارداری اجازه می‌دهد تا به طور ایمن از درمان‌های دندان‌پزشکی مرتبط با حاملگی استفاده شوند. ​

تاثیر داروی بی حسی دندان بر جنین در سه ماهه‌ اول

​در این دوره سیستم‌ها و اعضای مختلف جنین در حال تشکیل و تمایز است. اگر جنین در سه ماهۀ اول در معرض مواد شیمیایی قرار بگیرد ممکن است دچار معضلاتی شود. تمایز و تشکیل اندام‌ها بین هفته چهارم تا دهم بارداری صورت می‌گیرد، به همین علت تاثیر مخرب داروها در این دوره می‌تواند حتی منجر به مرگ جنین شود. به همین جهت توصیه می‌شود اعمال دندان پزشکی در این دوره انجام نشود و به سه‌ ماهۀ دوم یا سوم موکول شود. ولی انجام اعمال دندان پزشکی اورژانسی در این دوره و در تمام دوران حاملگی بلامانع است.

تاثیر داروی بی حسی دندان بر جنین در سه ماهه‌ دوم

در سه ماهۀ دوم تاثیر مخرب داروها بر جنین کمتر از سه ماهۀ اول می‌باشد. بسیاری از دندان پزشکان حتی در این بازۀ زمانی برای انجام اعمال دندان پزشکی بسیار محتاط عمل می‌کنند. با این حال، درمان‌های دندان پزشکی پژوهشی نشان داده‌اند که انجام درمان‌ها بر زنان باردار در این بازه زمانی نسبتاً ایمن است. علاوه بر این چون جنین در سه ماهۀ دوم دچار تغییرات محدودی می‌شود و به تحریکات خارجی حساسیت زیادی ندارد، تاثیر داروی بی حسی دندان بر جنین در سه ماهۀ دوم نسبت به تاثیر آن‌ها در سه ماهۀ اول و حتی سه ماهه‌ی سوم کمتر است.
یکی از خطرات انجام اعمال دندان پزشکی از هفتۀ بیستم به بعد خطر افت فشار خون تاق باز یا سندرم سوپاین است. از آنجایی که در دوران بارداری اندازۀ رحم افزایش می‌یابد، بزرگ سیاهرگ زیرین ممکن است در زمانی که مادر در وضعیت تاق باز و به پشت خوابیده قرار دارد، تحت فشار قرار گیرد؛ این امر بازگشت وریدی و متعاقباً خروجی قلب را کاهش داده و موجب افت فشار خون می‌شود. چنین پدیده‌ای به عنوان سندرم کاهش فشار خون تاق باز یا سندرم سوپاین شناخته می‌شود. باید برای انتخاب زمان مناسب برای درمان دندان پزشکی این موضوع نیز مد نظر گرفته شود.

تاثیر داروی بی حسی دندان بر جنین در سه ماهه‌ سوم

خطر افت فشار خون یا سندرم سوپاین در سه ماهۀ سوم بارداری به دلیل بزرگ‌شدن رحم بسیار بیشتر از سه ماهۀ دوم است. خانم باردار هنگام دراز کشیدن روی یونیت دندان پزشکی ممکن است علائم مانند سبکی سر و افت فشار خون را تجربه کند. استفاده از بی‌حسی موضعی در این دوره توصیه نمی‌شود ولی در دوزهای پایین اثرات سمی این داروها به حداقل می‌رسد.

عوارض کلی داروی بی حسی در بارداری

در دوران بارداری، مصرف داروهای بی‌حسی می‌تواند نگرانی‌هایی را برای مادران و پزشکان ایجاد کند. هرچند بسیاری از داروهای بی‌حسی موضعی به‌طور نسبی ایمن در نظر گرفته می‌شوند، اما مصرف آن‌ها بدون ارزیابی دقیق، ممکن است عوارضی را برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. در ادامه، به برخی از عوارض احتمالی داروی بی‌حسی در بارداری اشاره می‌کنیم:

۱. انتقال دارو به جنین

همان‌طور که گفته شد، برخی داروهای بی‌حسی می‌توانند از طریق جفت به جنین منتقل شوند. به‌ویژه اگر دارو اتصال ضعیفی به پروتئین‌های خون مادر داشته باشد، احتمال انتقال آن به جنین بیشتر خواهد بود. این موضوع می‌تواند روی سیستم عصبی یا قلب جنین اثر بگذارد.

۲. تاثیر بر ضربان قلب جنین

داروهایی مانند اپی‌نفرین که به همراه لیدوکائین استفاده می‌شوند، در صورت مصرف بیش از حد یا با غلظت بالا، ممکن است منجر به تغییرات در ضربان قلب جنین یا کاهش جریان خون جفتی شوند.

۳. اثرات بر سیستم عصبی مرکزی جنین

دوزهای بالای داروهای بی‌حسی، به‌ویژه در صورت ورود سریع به جریان خون مادر، می‌توانند به سیستم عصبی جنین آسیب برسانند یا سبب تشنج و بی‌نظمی عصبی شوند.

۴. کاهش فشار خون مادر

برخی داروهای بی‌حسی، به‌ویژه در روش‌های اپیدورال یا بلوک عصبی، ممکن است باعث افت ناگهانی فشار خون مادر شوند. این کاهش فشار ممکن است جریان خون جفت را کاهش داده و در نتیجه به جنین آسیب برساند.

۵. بروز حساسیت یا واکنش آلرژیک

در موارد نادر، مادر ممکن است به داروهای بی‌حسی موضعی حساسیت داشته باشد که می‌تواند باعث بروز علائمی چون کهیر، تنگی نفس یا افت فشار خون شود. این واکنش‌ها برای مادر و جنین خطرناک هستند و نیاز به مراقبت فوری دارند.

۶. عوارض موضعی در محل تزریق

قرمزی، درد، تورم یا عفونت در محل تزریق داروی بی‌حسی می‌تواند از دیگر عوارض جانبی باشد، هرچند معمولاً خفیف و موقتی هستند.

نتیجه‌‌گیری

در مجموع، داروی بی‌ حسی در بارداری در صورت انتخاب صحیح، مصرف با دوز مناسب، و نظارت پزشک، می‌تواند تا حد زیادی ایمن باشد و بدون ایجاد خطر جدی برای جنین مورد استفاده قرار گیرد. انتخاب داروهایی با انتقال پایین به جنین مانند بوپی‌ واکائین، پرهیز از دوزهای بالا و توجه به واکنش‌های فردی مادر، می‌تواند خطرات احتمالی را به حداقل برساند. با این حال، هرگونه تصمیم‌گیری در مورد مصرف داروی بی‌ حسی در دوران بارداری باید با مشورت متخصص و با در نظر گرفتن شرایط خاص مادر و جنین انجام شود.