ورم انگشتان در بارداری، علل و درمان

دوران بارداری، برای مادران سرشار از خاطرات خوش و دلنشین است. در کنار این انتظار شیرین، اتفاقات ناخوشایندی نیز در دوران بارداری رخ می‌دهد. رفتن مکرر به دستشویی در طول شب، بروز بثورات قرمز رنگ روی پوست شکم و ورم دست‌ها و پا‌ها در اواخر بارداری از عوارض جانبی بارداری هستند. اما علت ورم انگشتان در بارداری چیست و راه های درمان آن کدامند؟

علت ورم انگشتان در بارداری
معمولا تورم دست و پا و انگشتان در اواخر بارداری رخ می‌دهد؛ اما گاهی اوقات تورم از ابتدای بارداری دیده می‌شود. برای آگاهی بیشتر، تغییرات بدن را در هر یک از سه ماهه بارداری بررسی می‌کنیم:
سه ماهه اول
افزایش سریع سطح هورمون پروژسترون، سرعت گوارش را کاهش می‌دهد. این شرایط موجب نفخ شکم می‌شود. برجستگی اولیه شکم در این روز‌ها ربطی به جنین در شکمتان ندارد و تنها ناشی از نفخ است. در این زمان ممکن است کمی تورم در دست، پا، انگشتان یا صورت احساس شود، اما قابل چشم پوشی است.
اگر در این دوران ورم زیادی را مشاهده کردید، به ویژه اگر همراه با نشانه‌های دیگری مانند سرگیجه، سردرد یا خونریزی بود، بهتر است مساله را با پزشک درمیان بگذارید.
سه ماهه دوم
سه ماهه دوم از هفته ۱۳ بارداری (تقریباً شروع ماه چهارم) آغاز می‌شود. مشاهده کمی تورم در دست‌ها، پا‌ها و انگشتان در حوالی ماه پنجم بارداری غیر عادی نیست، به ویژه در شرایطی که هوا گرم است و در بیشتر ساعات روز روی پاهای تان ایستاده اید.
این تورم به دلیل افزایش حجم خون و مایعات در بدن است. حجم خون در دوران بارداری حدود ۵۰ درصد افزایش می‌یابد. از سویی دیگر سطح هورمون‌های موجود در خون نیز افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند.
اگرچه تورم انگشتان موجب می‌شود حلقه و انگشتر ازدواجتان دیگر در دستانتان نرود و کفش هایتان تنگ شود. اما این افزایش حجم مایعات به نرم شدن بدن و آماده کردن آن برای زایمان کمک می‌کند. مطمئن باشید، مایعات اضافی در روز‌ها و هفته‌های پس از تولد نوزاد به سرعت کاهش می‌یابند.
سه ماهه سوم
با شروع هفته ۲۸ بارداری، سه ماهه سوم آغاز می‌شود. این دوران رایج‌ترین زمان برای تجربه تورم پا‌ها و دست‌هاست. به‌ویژه با گذشت هفته‌ها و نزدیک شدن به هفته چهلم، انگشتان پا به قدری باد می‌کنند که شبیه سوسیس‌های کوچک می‌شوند.
بدن در این دوران، در حال ذخیره خون و مایعات است که به نوعی موجب تورم نیز می‌شود. همچنین رحم با بزرگ شدن جنین سنگین‌تر می‌شود و جریان خون را از پا‌ها به سمت قلب کاهش می‌دهد (البته جایی برای نگران نیست، این شرایط به هیچ وجه خطرناک نیست، تنها کمی آزار دهنده است.)
سایر عواملی که موجب ورم انگشتان در بارداری می‌شوند، عبارتند از:
گرمای هوای
داشتن رژیم غذایی نامتعادل
مصرف کافئین
عدم نوشیدن آب کافی
ایستادن روی پا‌ها برای مدت طولانی

زمان مراجعه به پزشک
همانگونه که گفته شد، تورم انگشتان در بارداری کاملا طبیعی است. اما گاهی اوقات می‌تواند نشانه مشکل جدی تری باشد. یکی از این مشکلات پره اکلامپسی نام دارد. پره اکلامپسی نوعی از مسمومیت دوران بارداری است که فشار خون را به شدت بالا می‌برد و در صورت عدم درمان به موقع منجر به ختم بارداری می‌شود؛ بنابراین در صورت مشاهده هر یک از نشانه‌های زیر به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
تورم ناگهانی دست‌ها، پا‌ها، صورت یا اطراف چشم
تورمی که به تدریج تشدید می‌شود
سرگیجه یا تاری دید
سردرد شدید
گیجی
مشکل در تنفس
اگر تورم در دست ها، پا‌ها یا انگشتان همراه با درد، قرمزی یا گرما نیز باشد، بدان معنی است که دچار ترومبوز وریدی عمقی (یا ترومبوز سیاهرگی عمقی) DVT شده اید. DVT یک لخته خون است که معمولا در پا‌ها تشکیل می‌شود. در صورت مشاهده این علائم بایستی مساله را با پزشک خود در میان بگذارید، زیرا احتمال تشکیل لخته‌های خونی در زنان باردار بسیار بیشتر است (به دلیل تغییرات هورمونی).
در هر صورت اگر نسبت به ورم دست ها، پا‌ها یا انگشتان نگرانی خاصی دارید، حتما با پزشکتان صحبت کنید.

درمان ورم انگشتان در بارداری
ورم دست و پا‌ حتی اگر دردناک نباشد، ناراحت کننده و آزار دهنده است. خوشبختانه، روش‌های درمان خانگی و در دسترس برای کاهش تورم انگشتان دست‌ها و پا‌ها وجود دارد. ۱۳ مورد از موثرترین درمان‌ها عبارتند از:
۱. کاهش مصرف سدیم
اولین راه کاهش تورم در دوران بارداری، محدود کردن میزان سدیم (یا نمک) مصرفی است. نمک باعث می‌شود بدن آب اضافی را در خود نگه دارد.
حتی الامکان از مصرف غذا‌های کنسروی یا فرآوری شده خودداری کنید، زیرا این مواد غذایی دارای سدیم بسیار زیادی هستند. همچنین بهتر است نمکدان را از روی میز غذا بردارید.
استفاده از گیاهان معطری مانند رزماری، آویشن و پونه کوهی راهی آسان برای طعم‌دار کردن غذا بدون استفاده از نمک است! به همین سادگی و خوشمزگی!
۲. افزایش مصرف پتاسیم
پتاسیم نقش موثری در حفظ تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن دارد. به همین دلیل کمبود آن موجب تشدید تورم در بافت‌ها می‌شود.
مصرف مولتی ویتامین‌های دوران بارداری پتاسیم مورد نیاز بدن را تامین می‌کند، اما بهتر است از خوردن مواد غذایی سرشار از پتاسیم نیز غافل نشوید!
برخی از مواد غذایی که به طور طبیعی پتاسیم بالایی دارند عبارتند از:
سیب زمینی با پوست
سیب زمینی شیرین (با پوست)
موز
اسفناج
لوبیا و نخود
آب برخی از میوه‌ها (به ویژه انار، پرتقال، هویج و پشن فروت)
ماست
چغندر
ماهی سالمون
عدس
۳. کاهش میزان مصرف کافئین
اگرچه مصرف گاه به گاه نوشیدنی‌های دارای کافئین در دوران بارداری مضر نیست، اما نوشیدن زیاد کافئین برای جنین مضر است و همچنین تورم بافت‌ها را در بارداری تشدید کند.
کافئین خاصیت ادرارآوری دارد و موجب می‌شود که مکرر به دستشویی بروید. در این شرایط بدن نیز احساس می‌کند نیاز به مصرف مایعات بیشتری دارد و این حالت استمرار پیدا می‌کند.
قهوه بدون کافئین (Decaf coffee) با شیر، یا یک دمنوش گیاهی مانند نعناع جایگزین مناسبی برای قهوه در دوران بارداری است که انرژی مورد نیاز شما را نیز تامین می‌کند.
۴. نوشیدن ۱۰ لیوان آب
شاید نوشیدن آب برای درمان تورم، به نظرتان غیرمنطقی بیاید! اما واقعا موثر است. اگر بدن احساس کم آبی کند، آب بیشتری را در خود نگه می‌دارد و تورم بیشتر می‌شود؛ بنابراین بهتر است روزانه حداقل ۱۰ لیوان آب بنوشید تا کلیه‌ها مواد زاید و سموم را از بدنتان خارج کنند و بدنتان هیدراته بماند.
اگر نوشیدن این مقدار آب سخت است، می‌توانید یک فنجان یا لیوان زیبا برای این کار انتخاب کنید، یا یک بطری قشنگ که در طول روز ۲ بار آن را پر کنید. همچنین می‌توانید آب خود را با لیمو، نعنا یا انواع توت‌ها طعم‌دار کنید تا از نوشیدن آن لذت بیشتری ببرید.
۵. استراحت و بالا گرفتن پا‌ها
حتی اگر در طول روز هزاران کار انجام نشده دارید، سعی کنید در بین کارهایتان اندکی استراحت کنید و پاهایتان را بالا نگه دارید. نشستن در حالی که پاهایتان را بالا نگه داشته اید - به ویژه در پایان روز - به تخلیه مایعاتی که در طول روز در پا‌ها جمع شده اند کمک می‌کند.
۶. پوشیدن لباس‌های راحت و گشاد
پوشیدن لباس‌های تنگ، به خصوص در اطراف مچ دست، کمر و مچ پا، موجب تشدید تورم می‌شود. لباس‌های تنگ موجب اختلال در گردش خون می‌شوند.
به همین دلیل بهتر است لباس‌های راحت و گشاد بپوشید. پیراهن‌های نخی بلند بارداری در تابستان و ژاکت‌های پشمی نرم و آزاد در زمستان انتخاب‌های زیبا و مناسبی هستند.
۷. خنک بمانید
در ساعات گرم روز در خانه بمانید و تمرینات ورزشی شدید انجام ندهید. خنک نگه داشتن بدن، به ویژه در فصل تابستان، به کاهش تورم کمک می‌کند. همچنین پوشیدن لباس‌های خنک، قرار دادن کمپرس سرد روی پا‌ها یا استراحت کردن در نزدیکی کولر یا پنکه بسیار موثر است.
۸. پوشیدن لگ و ساپورت طبی
اگر پا‌ها و انگشتانتان متورم شده اند یا بیشتر اوقات روز در حالت ایستاده اید، می‌توانید از لگ یا ساپورت طبی استفاده کنید.
پوشیدن آن‌ها موجب می‌شود که عضلات پا به آرامی فشرده شوند و گردش خون در آن‌ها راحت‌تر شود. البته در نظر داشته باشید که پوشیدن ساپورت یا جوراب خیلی تنگ موجب تشدید تورم در بافت‌ها می‌شود.
۹. پیاده روی
پیاده روی سبک به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه، چندین بار در روز موجب به بهبود گردش خون در بدن می‌شود و به نوبه خود تورم را کاهش می‌دهد. همچنین پیاده روی یک فعالیت ورزشی سبک و آسان برای دوران بارداری است که موجب بهبود روحیه نیز می‌شود.
اگر به دنبال یک ورزش مفرح برای دوران بارداری هستید، یوگای بارداری گزینه مناسبی است.
۱۰. پوشیدن کفش راحت
اگرچه پوشیدن کفش پاشنه بلند همواره وسوسه برانگیز است، اما در ماه‌های آخر بارداری بهتر است آن‌ها را کنار بگذارید. پوشیدن کفش‌های راحت و طبی، موجب کاهش تورم انگشتان پا و جلوگیری از بروز مشکلات مفاصل ران و کمر می‌شود.
علاوه بر تورم، رباط‌های پا در دوران بارداری دچار کشیدگی می‌شوند، که باعث تغییر اندازه پا می‌شود. سایز پا‌های برخی از زنان، پس از زایمان به اندازه قبل از بارداری بازمی‌گردد، اما در بیشتر مواقع، سایز پا‌ها به اندازه ۰.۵ یا ۱ شماره بزرگتر می‌شود. این شرایط موجب بی استفاده شدن کفش‌های قبلی می‌شود که برای بسیاری از زنان ناخوشایند است.
۱۱. شنا کردن
هیچ مطالعه‌ای وجود ندارد که ثابت کند فشار آب باعث کاهش تورم در دوران بارداری می‌شود، اما بسیاری از زنان باردار، کاهش تورم پس از شنا کردن را تجربه کرده اند.
ایستادن، راه رفتن یا شنا کردن در استخر‌هایی که عمق آب تقریباً تا گردنتان است، موجب احساس سبکی و خنکی می‌شود. شنا کردن علاوه بر اینکه یک ورزش مفرح برای دوران بارداری است، موجب کاهش تورم پا‌ها و انگشتان نیز می‌شود.
۱۲. معجزه ماساژ
اگر همسرتان تمایل دارد که در دوران بارداری وقت بیشتری را در کنار شما بگذراند، ماساژ بهترین گزینه است. ماساژ موجب گردش مایعاتی که تمایل به تجمع در بافت‌ها دارند، می‌شود و به نوبه خود تورم را کاهش می‌دهد؛ بنابراین یک بطری آب بردارید، روی تخت بخوابید، پا‌هایتان را بالا بگیرید و اجازه دهید همسرتان به آرامی دست‌ها و پا‌های شما را ماساژ دهد. استفاده از روغن نعناع و اسطوخودوس نیز برای ماساژ بسیار آرامش بخش است.
بهتر است از همسرتان بخواهید که فشار زیادی به محدوده شکم و رحم وارد نکند تا موجب انقباضات رحمی و زایمان زودرس نشود.
اگر همسرتان تمایلی به ماساژ دادن شما ندارد، می‌توانید به مراکزی که ماساژ ویژه بارداری انجام می‌دهند مراجعه کنید و ساعاتی را با احساس آرامش و راحتی بگذرانید. ماساژ دادن نه تنها موجب کاهش تورم می‌شود، بلکه در رفع استرس‌های دوران بارداری نیز بسیار موثر است.
۱۳. خوابیدن به پهلوی چپ
خوابیدن به پهلوی چپ، جریان خون در بدن را بهبود می‌بخشد و باعث کاهش تورم می‌شود. همچنین خوابیدن به پهلوی چپ فشار را از روی شریان اصلی رحم برمی دارد و خونرسانی به آن را بهبود می‌بخشد. برخی از پزشکان نیز معتقدند خوابیدن در این حالت، به‌ویژه در هفته های آخر بارداری موجب وزن گیری بهتر جنین می شود.

جمع بندی
علت ورم انگشتان در بارداری که یک مساله رایج در میان زنان است به افزایش حجم مایعات و کاهش گردش خون در بدن برمی‌گردد.
اگر تورم، ناگهانی یا بسیار شدید است، حتما به پزشک مراجعه کنید. زیرا ممکن است نشانه بروز مشکلی جدی باشد. اما کمی تورم در دوران بارداری کاملاً طبیعی است.
با ورزش منظم و ملایم، نوشیدن آب، استراحت و داشتن یک رژیم متعادل می‌توانید از تورم انگشتان و سایر بافت‌ها جلوگیری کنید.