چگونگی سونوگرافی دوران بارداری

مارکرهای سونوگرافیک (Ultrasound marker) - در سونوگرافی سه ماهه اول و دوم به‌طور جداگانه یک سری یافته‌های سونوگرافیک دیده می‌شوند که درواقع اختلال ساختار جنین نیستند و تحت عنوان سافت مارکر نامیده می‌شوند.
این مارکرهادر ۱۱ تا ۱۷ درصد جنین‌های نرمال نیز دیده می‌شوند و اغلب گذرا بوده و با ادامه بارداری از بین می‌روند،
اما ازآنجایی‌که به طور شایع‌تر در اختلالات کروموزومی نیز دیده می‌شوند; با دیدن این مارکرها و بالأخص همراهی چند مارکر با یکدیگر، توصیه به بررسی بیشتر جنین از نظر مسائل کروموزومی خواهد شد.
لذا با دیدن این مارکرها و برحسب درجه اهمیت آنها، نیاز به تصحیح ریسک بیوشیمیایی تست غربالگری بوده; و در صورت نیاز، انجام آزمایش آمینوسنتز یا تست NIPT پیشنهاد می‌شود.

۸ مارکر سونوگرافی
چند نمونه از مارکرهای سونوگرافیک عبارتند از:
اتساع لگنچه کلیه یا پیلکتازی
کیست کوروئید
روده اکوژن
ونتریکولومگالی یا اتساع بطن های طرفی مغز جنین
کوتاهی استخوان ران و بازو جنین
فقدان یا کوچکی استخوان بینی (NB)
کانون اکوژن قلبی
افزایش ضخامت چین گردن (NF)
مارکر سونوگرافیک
اتساع لگنچه کلیه یا پیلکتازی
در صورتی که در این سن بارداری سایز لگنچه بیشتر یا مساوی ۴ میلی‌متر باشد، پیلکتازی اطلاق می‌شود.
پیلکتازی در ۳ تا ۱ درصد جنینهای نرمال ازنظر کروموزومی دیده می‌شود.
اما چون درصدی از جنین‌های مبتلا به سندرم داون نیز دچار پیلکتازی هستند،
بر حسب اصلاح ریسک آزمایش غربالگری یا همراهی با سایر سافت ماکرها، در مورد بررسی‌های بیشتر کروموزومی تصمیم‌گیری خواهد شد;
ولیکن در تمام این موارد نیاز به سونوگرافی سریال ازنظر بررسی سایز لگنچه و احتمال مسائل انسدادی ادراری نیز وجود دارد.
در زیر به بررسی سافت مارکرهای سونوگرافیک سه ماهه دوم خواهیم پرداخت.

کیست کوروئید
کیست های کوروئید در واقع کیست واقعی نیستند بلکه تجمع مایع مغزی نخاعی بین چین های اپی تلیوم عصبی بطن ‌های طرفی مغز جنین هستند.
این کیستها به صورت یک‌طرفه یا دوطرفه و اغلب با سایز زیر ۱ سانتیمتر دیده می‌شوند; اما گاهی کیست‌های متعدد و با سایزهای بیشتر نیز طی سونوگرافی مشاهده می‌شوند.
در ۱ تا ۲ درصد جنین‌های نرمال نیز وجود دارند. اغلب این کیست‌ها تا ۲۶ هفتگی از بین می‌روند.
درصورتی‌که این کیست‌ها تنها یافته سونوگرافیک باشند; احتمال همراهی آن با سندروم‌هایی چون تریزومی ۱۸ کمتر خواهد بود.
اما در صورت همراهی با یافته‌های سونوگرافیک همراه یا اختلال در آزمایش غربالگری، نیاز به بررسی بیشتر کروموزومی خواهد بود.

روده اکوژن
افزایش اکوژنیسیته یا شفافیت روده‌ها می‌تواند درزمینه مشکلات کروموزومی، عفونت‌های مادرزادی جنین، مشکلات ژنتیکی مانند سیستیک فیبروزیس دیده شود.
علاوه بر آن در مواردی چون خونریزی واژینال مادر، وجود هماتوم در سونوگرافی و یا بعد از نمونه‌برداری از جفت یا مایع آمنیوتیک این یافته دیده می‌شود.
در صورتی که شفافیت روده‌ها خیلی زیاد و به‌اصطلاح گرید ۳ باشد، ازلحاظ بررسی مسائل کروموزومی و عفونت‌های مادرزادی و حتی سیستیک فیبروزیس حائز اهمیت است.
البته روده اکوژن در ۱ تا ۲ درصد جنین‌های نرمال نیز دیده می‌شود.
اما در صورت دیدن آن، نیاز به پیگیری سریال رشد جنین و کنترل ازلحاظ مسائل انسدادی روده‌ها در سیر بارداری می‌باشد.

ونتریکولومگالی یا اتساع بطن های طرفی مغز جنین
در صورتی که سایز بطن‌های طرفی مغز جنین بیشتر یا مساوی ۱۰ میلی‌متر باشد، به‌عنوان اتساع بطن طرفی مغز تلقی می‌شود; و نیاز به بررسی کروموزومی و بررسی کامل آناتومی مغز و قلب و سایز ارگان‌های جنین خواهد بود.

کوتاهی استخوان ران و بازو جنین
کوتاهی استخوان ران و بازو جنین نیز جزو مواردی است که در درصدی از جنین‌های مبتلابه سندروم داون دیده می‌شود; به‌خصوص کوتاهی استخوان بازو اهمیت بیشتری دارد.
علاوه بر آن در صورت کوتاهی بیش‌ازحد استخوان‌ها، باید مشکلات استخوانی جنین مانند کوتولگی و طیف مربوط به دیسپلازی های استخوانی را مدنظر داشت و از این بابت جنین را بررسی نمود.

فقدان یا کوچکی استخوان بینی (NB)
کوچکی یا هیپوپلازی استخوان بینی در ۵۰ تا ۶۰ درصد جنین‌های مبتلابه سندروم داون و ۶ تا ۷ درصد جنین‌های نرمال دیده می‌شود.
همانطور که پیش‌تر گفته شد درصورتی‌که در سه ماهه دوم بارداری سایز استخوان بینی کمتر یا مساوی ۲/۵ میلی‌متر و یا زیر منحنی ۲/۵ یا ۵ درصد باشد، هیپوپلازی NB در نظر گرفته می‌شود.
البته معیارهای دیگری چون نسبت BPD به NB و بررسی mom طول استخوان بینی نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.‌
در صورت تأیید هیپوپلازی استخوان بینی یا عدم رویت آن، نیاز به بررسی کروموزومی جنین است.

کانون اکوژن قلبی
اغلب به صورت کانون کوچک واحد سفید رنگ در داخل بطن چپ دیده می‌شود.
ولی ممکن است به صورت متعدد یا در بطن راست و یا در هر دو بطن رویت گردد.
اغلب علت ایجاد آن، فیبروز یا رسوب ذرات ریز کلسیم بر روی تندینوم یا عضلات پاپیلری قلب هست و همراهی آن با اختلال عملکرد قلب نادر هست و حتی در ۳ تا ۵ درصد جنین‌های نرمال ازنظر کروموزومی نیز دیده می‌شود.
ایجاد کانون اکوژن قلبی ربطی به مصرف قرص کلسیم توسط مادر ندارد.

افزایش ضخامت چین گردن (NF)
همان‌طور که در ابتدای این بحث توضیح داده شد در صورتی که ضخامت چین گردن جنین در ۱۵ تا ۲۱ هفته، بیشتر یا مساوی ۶ میلی‌متر باشد نیاز به بررسی کروموزومی و قلب جنین خواهد بود.
یافته‌های کمتر شایعی نیز در سندروم داون دیده می‌شود; که شامل ARSA و افزایش ضخامت نسج نرم جلوی بینی است که در این شرایط نیز با توجه به سایر یافته‌های همراه و تست غربالگری مادر، تصمیم‌گیری خواهد شد.
در کلیه موارد توضیح داده‌شده فوق، با توجه به درجه اهمیت سافت مارکر و ایزوله بودن یا همراهی آنها با یکدیگر، نتایج تست غربالگری مادر، سن مادر و سوابق قبلی وی، در مورد انجام آمینوسنتز یا NIPT با والدین مشاوره خواهد شد.
ولی درصورتی‌که در سونوگرافی مشکلات ساختاری دیده شود توصیه به انجام آمینوسنتز می‌شود.
درنهایت توجه به این نکته حائز اهمیت است که به‌طور کلی سونوگرافی آنومالی در طی بارداری دقت تشخیصی حدود ۹۰ درصد دارد; و حتی در صورت نرمال بودن تمام یافته‌های سونوگرافیک، نمی‌توان به‌طور ۱۰۰٪ سلامت کامل جنین را تضمین نمود.
اما با توجه به اینکه جنین در حال تکامل است به‌خصوص سیستم عصبی جنین و به‌منظور یافتن آنومالی‌هایی که در سنین بالاتر بارداری تظاهر می‌کنند; و یا پیگیری سیر مواردی که در سونوگرافی ۱۸ هفته دیده شده‌اند، تکرار آنومالی اسکن در ۲۴ تا ۲۵ هفتگی نیز توصیه می‌گردد.