۹ عارضه جدی مصرف متادون | ۵ مرحله ترک آن
متادون یک داروی شبه‌افیونی (اپیوئیدی) است که بیشتر برای درمان وابستگی به مواد مخدر به‌ویژه هروئین و گاهی نیز برای کنترل دردهای شدید مزمن تجویز می‌شود. اگرچه این دارو می‌تواند به بیماران کمک کند تا وابستگی خود به مواد مخدر غیرقانونی را کاهش دهند، اما مصرف آن بدون نظارت پزشک یا به‌صورت طولانی‌مدت می‌تواند با عوارض متعددی همراه باشد. آشنایی با این عوارض اهمیت زیادی دارد، زیرا بسیاری از افراد متادون را بی‌خطرتر از مواد مخدر می‌دانند، در حالی که این دارو نیز می‌تواند مشکلات جسمی و روانی قابل توجهی ایجاد کند. در ادامه بیشتر در مورد عاقبت مصرف متادون و روش‌های صحیح ترک این دارو توضیح خواهیم داد.
فهرست مطالب
- عوارض مصرف متادون برای معده
- اختلال در عملکرد کبد و صفرا
- عوارض متادون برای چشم و سیستم بینایی
- تاثیر متادون بر دستگاه تنفسی
- عوارض متادون برای قلب و سیستم عروقی
- خواب‌آلودگی و خستگی
- عوارض روانی و عصبی مصرف متادون
- خواب‌آلودگی و اختلالات خواب
- تاثیر متادون بر عملکرد جنسی
- عوارض مصرف متادون در بارداری
- مسمومیت با متادون
- وابستگی و عوارض ترک متادون
- آیا متادون باعث مرگ می‌شود؟
- روش‌های ترک متادون به صورت مرحله‌ای
عوارض مصرف متادون برای معده
مصرف متادون می‌تواند عوارض قابل توجهی برای معده و دستگاه گوارش ایجاد کند. یکی از شایع‌ترین مشکلات یبوست مزمن است، زیرا متادون باعث کاهش حرکات طبیعی روده می‌شود و تخلیه معده و روده را کند می‌کند. علاوه بر یبوست، برخی افراد دچار تهوع و استفراغ می‌شوند که می‌تواند به کاهش اشتها و ضعف بدن منجر شود.
عوارض دیگر شامل سوزش معده و درد شکمی است که گاهی با سوءهاضمه و نفخ همراه می‌شود. مصرف طولانی‌مدت متادون ممکن است عملکرد طبیعی معده را تحت تاثیر قرار دهد و مشکلاتی مانند کاهش جذب مواد مغذی و کم‌خونی را ایجاد کند. برای کاهش این عوارض، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند مصرف مایعات کافی، فیبر غذایی و در صورت نیاز داروهای ضد یبوست همراه با برنامه ترک یا درمان متادون استفاده شود.
بیشتر بخوانید: روان کننده شکم سریع ـ 11 درمان خانگی یبوست
اختلال در عملکرد کبد و صفرا
متادون می‌تواند بر عملکرد کبد اثر بگذارد و در برخی موارد موجب افزایش آنزیم‌های کبدی شود. همچنین اختلالات گوارشی مرتبط با صفرا، مانند سوءهاضمه ناشی از کندی تخلیه صفرا، گزارش شده است.
عوارض متادون برای چشم و سیستم بینایی
مصرف متادون می‌تواند بر چشم و سیستم بینایی نیز تاثیر بگذارد، هرچند این عوارض نسبت به اثرات جسمی و روانی دارو کمتر شایع هستند.
تنگی مردمک (میوزیس)
یکی از اثرات شایع متادون بر چشم، کوچک شدن مردمک است که ممکن است بینایی در نور کم را دشوار کرده و حساسیت به نور را افزایش دهد.
اختلال در تطابق چشم و تاری دید
برخی مصرف‌کنندگان متادون دچار تاری دید یا اختلال در تمرکز چشم می‌شوند، به ویژه هنگام تغییر فاصله دید یا در شرایط کم‌نور.
خشکی چشم و تحریک ملتحمه
مصرف طولانی‌مدت ممکن است باعث کاهش ترشح اشک و خشکی چشم شود که به سوزش، قرمزی و خستگی چشم منجر می‌شود.
افزایش فشار داخل چشم
در برخی بیماران مستعد گلوکوم (آب سیاه)، مصرف متادون ممکن است فشار داخل چشم را افزایش دهد و نیاز به پایش دوره‌ای دارد.
بیشتر بخوانید: علائم فشار چشم، مراقب باشید
این عوارض معمولاً با ترک متادون یا کاهش دوز کنترل می‌شوند، اما بیماران باید در صورت بروز مشکلات بینایی، به‌خصوص تاری دید یا درد چشم، سریعاً با چشم‌پزشک مشورت کنند تا از عوارض جدی جلوگیری شود.
تاثیر متادون بر دستگاه تنفسی
مصرف متادون می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر دستگاه تنفسی داشته باشد و یکی از خطرناک‌ترین عوارض این دارو مربوط به همین سیستم است:
کاهش سرعت و عمق تنفس (سرکوب تنفسی)
متادون، مانند سایر اپیوئیدها، می‌تواند مرکز تنفس در مغز را سرکوب کند و باعث کاهش تعداد و عمق نفس‌ها شود.
این اثر در دوزهای بالاتر یا مصرف همزمان با داروهای آرام‌بخش و الکل شدیدتر است و می‌تواند منجر به ایست تنفسی شود.
آپنه خواب (اختلال تنفسی در خواب)
مصرف طولانی‌مدت متادون ممکن است با افزایش خطر آپنه خواب همراه باشد.
این مشکل باعث بیداری مکرر شبانه، خستگی روزانه و کاهش کیفیت خواب می‌شود.
تنگی نفس و احساس کمبود اکسیژن
برخی مصرف‌کنندگان دچار احساس تنگی نفس، خفگی یا ضعف در هنگام فعالیت‌های سبک می‌شوند.
این عارضه به‌ویژه در بیمارانی که بیماری‌های زمینه‌ای ریه دارند، خطرناک است.
افزایش حساسیت به عفونت‌های تنفسی
سرکوب تنفسی و اثرات متادون بر ایمنی بدن ممکن است احتمال ابتلا به عفونت‌های ریوی، مانند ذات‌الریه، را افزایش دهد.
این عوارض تنفسی می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند، بنابراین مصرف متادون باید تحت نظر پزشک و با رعایت دقیق دوز تجویزی انجام شود و هرگونه علامت تنگی نفس یا مشکلات تنفسی سریعاً پیگیری شود.
عوارض متادون برای قلب و سیستم عروقی
مصرف متادون می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر قلب و سیستم عروقی داشته باشد و برخی از این عوارض ممکن است جدی و حتی تهدیدکننده زندگی باشند:
تغییر در ریتم قلب (آریتمی)
متادون می‌تواند فاصله QT در نوار قلب را طولانی کند که این وضعیت احتمال بروز آریتمی‌های خطرناک مانند Torsades de Pointes را افزایش می‌دهد.
این عارضه به‌ویژه در افرادی که داروهای دیگری مصرف می‌کنند که همین اثر را دارند یا مشکلات قلبی زمینه‌ای دارند، اهمیت بالایی دارد.
کاهش فشار خون
مصرف متادون ممکن است باعث افت فشار خون شود و علائمی مانند سرگیجه، ضعف و غش را ایجاد کند.
افزایش ضربان قلب یا تاکی‌کاردی
در برخی افراد، مصرف متادون موجب افزایش ضربان قلب و نامنظم شدن آن می‌شود که می‌تواند فشار بر قلب و عروق را افزایش دهد.
احتباس مایعات و ورم اندام‌ها
متادون ممکن است موجب احتباس مایعات و تورم خفیف در دست و پا شود که گاهی با اختلال عملکرد قلبی همراه است.
بیشتر بخوانید: علت ورم بدن در زنان؛ هر آنچه باید بدانید
خطر سکته و حمله قلبی در مصرف‌کنندگان پرخطر
در افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای قلبی دارند یا عوامل خطر مانند فشار خون بالا و چربی خون بالا دارند، مصرف طولانی‌مدت متادون می‌تواند ریسک سکته قلبی یا حمله قلبی را افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: کمک های اولیه و اقدامات لازم در شرایط حمله قلبی
خواب‌آلودگی و خستگی
مصرف متادون می‌تواند به‌طور مستقیم بر سطح انرژی و احساس خستگی تاثیر بگذارد و بسیاری از مصرف‌کنندگان کاهش انرژی و خواب‌آلودگی مداوم را تجربه می‌کنند. این اثر ناشی از خاصیت آرام‌بخشی و سرکوب‌کننده سیستم عصبی مرکزی متادون است، که باعث می‌شود فرد حتی در طول روز دچار خواب‌آلودگی و کمبود انگیزه برای انجام فعالیت‌های روزمره شود.
علاوه بر خستگی جسمی، متادون می‌تواند باعث کاهش تمرکز، کندی واکنش‌ها و کاهش انگیزه روانی شود. این مسئله نه تنها کیفیت زندگی روزانه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند توانایی فرد در کار، تحصیل یا مراقبت از خود و دیگران را کاهش دهد. مصرف طولانی‌مدت متادون ممکن است این علائم را تشدید کند، به‌ویژه اگر همراه با اختلالات خواب یا افسردگی باشد.
عوارض روانی و عصبی مصرف متادون
مصرف متادون می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر سیستم عصبی و روانی فرد داشته باشد و برخی از این عوارض ممکن است هم کوتاه‌مدت و هم بلندمدت باشند:
اختلالات خلقی
مصرف متادون ممکن است موجب افسردگی، بی‌حوصلگی و تحریک‌پذیری شود. برخی افراد دچار تغییرات ناگهانی خلق یا اضطراب مزمن می‌شوند.
کاهش تمرکز و اختلال حافظه
متادون می‌تواند توانایی تمرکز، یادگیری و تصمیم‌گیری را کاهش دهد. در طولانی‌مدت، برخی مصرف‌کنندگان دچار اختلالات شناختی خفیف می‌شوند.
خواب‌آلودگی و اختلالات خواب
یکی از شایع‌ترین عوارض روانی متادون، خواب‌آلودگی روزانه و اختلال در چرخه خواب است.
مصرف طولانی‌مدت می‌تواند باعث خواب‌های آشفته، کابوس و بی‌خوابی شبانه شود.
اختلالات حسی و حرکتی
برخی افراد دچار سرگیجه، سردرد، تاری دید و کندی واکنش‌های عصبی می‌شوند. این عوارض می‌توانند توانایی انجام فعالیت‌های روزمره، کار یا رانندگی را مختل کنند.
افزایش خطر روان‌پریشی در مصرف‌کنندگان مستعد
در افراد با سابقه بیماری‌های روانی، متادون ممکن است علائم روان‌پریشی یا تشدید بیماری‌های روانی زمینه‌ای را افزایش دهد. این عوارض معمولاً با کاهش تدریجی دوز یا ترک تحت نظر پزشک قابل کنترل هستند، اما نیازمند پایش دقیق و حمایت روانی است.
بیشتر بخوانید: روان پریشی چیست؟؛ علت، نشانه ها و روش های درمان روان پریشی
تاثیر متادون بر عملکرد جنسی
مصرف متادون می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر عملکرد جنسی و باروری افراد داشته باشد. در مردان، مصرف طولانی‌مدت متادون با کاهش سطح تستوسترون همراه است که منجر به کاهش میل جنسی، اختلال در نعوظ و کاهش تعداد و کیفیت اسپرم‌ها می‌شود. این کاهش هورمونی می‌تواند مشکلات باروری ایجاد کند و احتمال ناباروری را افزایش دهد. علاوه بر این، برخی مردان دچار خستگی مزمن، افسردگی و کاهش انرژی می‌شوند که همه این عوامل به‌طور غیرمستقیم بر روابط جنسی اثر منفی می‌گذارند.
در زنان نیز مصرف متادون می‌تواند چرخه ی قاعدگی را مختل کند و موجب کاهش سطح استروژن و پروژسترون شود. این تغییرات هورمونی ممکن است باعث بی‌نظمی پریود، کاهش باروری و مشکلاتی در حفظ بارداری شوند. همچنین کاهش میل جنسی و تغییرات خلقی ناشی از مصرف متادون، کیفیت روابط جنسی و روانی زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل، افرادی که قصد بارداری دارند یا با مشکلات جنسی مواجه هستند، باید پیش از شروع یا ادامه مصرف متادون با پزشک مشورت کنند.
عوارض مصرف متادون در بارداری
عوارض متادون در بارداری می‌توان در دو بخش عوارض مخصوص مادر و جنین مورد بررسی قرار داد
عوارض متادون برای زن باردار
مصرف متادون در دوران بارداری می‌تواند سلامت مادر را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از شایع‌ترین اثرات آن کاهش انرژی و خستگی مزمن است که می‌تواند فعالیت‌های روزانه و مراقبت از خود را دشوار کند. همچنین مادر ممکن است دچار تهوع، استفراغ، یبوست و مشکلات گوارشی شود که بر تغذیه و وضعیت عمومی بدن تاثیر می‌گذارد. مصرف طولانی‌مدت متادون می‌تواند فشار خون و ریتم قلب را تحت تاثیر قرار دهد و در مادرانی که مشکلات قلبی زمینه‌ای دارند، خطرناک باشد. از نظر روانی، افسردگی، اضطراب و اختلالات خواب نیز در مصرف‌کنندگان متادون شایع است.
عوارض متادون برای جنین
مصرف متادون در دوران بارداری می‌تواند بر جنین تاثیرات مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد. یکی از مهم‌ترین عوارض، بروز سندروم محرومیت نوزاد (NAS) است که بعد از تولد با علائمی مانند گریه شدید، لرزش، مشکلات تنفسی و اختلالات خواب خود را نشان می‌دهد. همچنین احتمال تولد نوزاد نارس یا با وزن پایین افزایش می‌یابد و برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت متادون ممکن است بر رشد مغزی و سیستم عصبی جنین اثر بگذارد. به همین دلیل، مصرف متادون در بارداری تنها باید تحت نظارت دقیق پزشک و با برنامه درمانی کامل انجام شود تا خطرات برای مادر و جنین به حداقل برسد.
مسمومیت با متادون
مسمومیت با متادون می‌تواند به‌سرعت خطرناک و حتی کشنده باشد، به‌ویژه اگر دوز مصرفی بیش از حد تجویز شده باشد یا با الکل و داروهای آرام‌بخش ترکیب شود. علائم مسمومیت شامل خواب‌آلودگی شدید، کاهش سرعت و عمق تنفس، فشار خون پایین، کندی ضربان قلب، مردمک‌های بسیار تنگ و بیهوشی است. در موارد شدید، ایست تنفسی و نارسایی قلبی ممکن است رخ دهد و نیاز به مداخله فوری پزشکی، از جمله تجویز داروی ضد اثر اپیوئید (نالوکسون)، دارد. مسمومیت با متادون یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود و حتی مصرف طولانی‌مدت یا خودسرانه آن می‌تواند ریسک مسمومیت تدریجی و خطرناک ایجاد کند.
وابستگی و عوارض ترک متادون
مصرف متادون می‌تواند موجب وابستگی جسمی و روانی شود، حتی زمانی که برای درمان اعتیاد یا درد تجویز می‌شود. وابستگی جسمی باعث می‌شود بدن به حضور دارو عادت کند و در صورت قطع ناگهانی، علائم ترک شامل بی‌قراری، تعریق شدید، دردهای عضلانی، اسهال، تهوع، بی‌خوابی و اضطراب شدید ظاهر شوند. وابستگی روانی نیز باعث می‌شود فرد دچار وسوسه مداوم برای مصرف دارو شده و احساس نیاز عاطفی و ذهنی به متادون داشته باشد. علائم ترک معمولاً دیرتر از مواد مخدر دیگر شروع می‌شوند، اما ممکن است برای مدت طولانی ادامه داشته باشند و کنترل آن بدون حمایت پزشکی و روان‌شناختی دشوار باشد.
آیا متادون باعث مرگ می‌شود؟
بله، مصرف متادون می‌تواند در شرایط خاص منجر به مرگ شود. متادون یک اپیوئید قوی است و مصرف بیش از حد آن یا ترکیب آن با الکل، بنزودیازپین‌ها و سایر داروهای آرام‌بخش می‌تواند موجب کاهش شدید تنفس، ایست تنفسی و نارسایی قلبی شود که به مرگ منجر می‌شود. حتی مصرف طولانی‌مدت یا خودسرانه متادون در دوزهای معمول، به‌ویژه در افرادی با بیماری‌های زمینه‌ای قلبی یا تنفسی، می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین، مصرف متادون تنها باید تحت نظر پزشک و با رعایت دقیق دوز تجویزی انجام شود تا ریسک مرگ کاهش یابد.
روش‌های ترک متادون به صورت مرحله‌ای
ترک متادون فرآیندی حساس و نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است، زیرا این دارو هم وابستگی جسمی ایجاد می‌کند و هم وابستگی روانی. روش‌های ترک معمولاً مرحله‌ای و ترکیبی از درمان دارویی و روان‌شناختی هستند تا احتمال عود کاهش یابد و علائم ترک قابل کنترل باشند. در ادامه، مراحل ترک متادون را به‌طور کامل توضیح می‌دهیم:
مرحله اول: ارزیابی و آماده‌سازی
- ارزیابی وضعیت بیمار
- تعیین میزان مصرف متادون، مدت زمان مصرف، شدت وابستگی و وجود بیماری‌های همزمان.
- بررسی وضعیت روانی بیمار، از جمله اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی.
- مشاوره و آماده‌سازی روانی
- آموزش بیمار درباره عوارض ترک و روش‌های مقابله با علائم.
- تعیین انگیزه و اهداف ترک؛ انگیزه قوی یکی از عوامل موفقیت ترک است.
مرحله دوم: تثبیت با متادون
- کاهش مصرف مواد مخدر دیگر
- اگر بیمار همزمان از هروئین یا سایر مواد مخدر استفاده می‌کند، ابتدا این مصرف کنترل می‌شود.
- ثابت نگه داشتن دوز متادون
- در این مرحله، دوز متادون به مقداری تثبیت می‌شود که علائم ترک مواد مخدر دیگر کاهش یابد.
- هدف کاهش نوسانات خلقی و جلوگیری از عود اعتیاد است.
مرحله سوم: کاهش تدریجی دوز
- برنامه کاهش تدریجی
- دوز متادون به تدریج و معمولاً هر چند روز یا هفته کاهش می‌یابد.
- کاهش سریع دوز می‌تواند علائم شدید ترک را ایجاد کند، بنابراین کاهش تدریجی مهم است.
- پایش علائم جسمی و روانی
- علائم ترک شامل بی‌قراری، تعریق، دردهای عضلانی، بی‌خوابی و اضطراب است.
- در صورت بروز علائم شدید، کاهش دوز متوقف یا آهسته‌تر می‌شود.
- استفاده از داروهای کمکی در صورت نیاز
- داروهای ضد اضطراب، ضد تهوع، مسکن و آرام‌بخش می‌توانند علائم ترک را کنترل کنند.
مرحله چهارم: حمایت روان‌شناختی و رفتاری
-
مشاوره فردی و گروهی
- جلسات روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند با وسوسه مصرف مقابله کند.
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، مدیریت استرس و حل مسئله برای جلوگیری از بازگشت به مصرف.
- حمایت خانواده و شبکه اجتماعی
- حمایت خانواده، دوستان و گروه‌های حمایتی نقش مهمی در موفقیت ترک دارد.
- حضور در برنامه‌های بازتوانی اجتماعی و فعالیت‌های گروهی توصیه می‌شود.
مرحله پنجم: تثبیت و پیشگیری از عود
- تثبیت سلامت جسمی و روانی
- معاینات منظم پزشکی برای کنترل علائم جسمی و روانی.
- تمرکز بر سبک زندگی سالم شامل تغذیه مناسب، ورزش و خواب کافی.
- برنامه پیشگیری از عود
- شناسایی موقعیت‌ها و محرک‌های مصرف قبلی.
- آموزش استراتژی‌های مقابله‌ای برای مواجهه با وسوسه مصرف.
- ادامه حمایت روانی حتی پس از ترک کامل.
نکات مهم:
- ترک متادون یک فرآیند تدریجی است و کاهش سریع دوز می‌تواند خطرناک باشد.
- ترک بدون حمایت پزشکی و روانی می‌تواند باعث عود سریع اعتیاد شود
- هر فرد برنامه شخصی‌سازی شده برای ترک نیاز دارد، زیرا شدت وابستگی و شرایط جسمی و روانی متفاوت است.
سخن پایانی
متادون دارویی موثر برای درمان اعتیاد به مواد مخدر و کنترل دردهای شدید است، اما مصرف خودسرانه یا طولانی‌مدت آن بدون نظارت پزشکی می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت جسم و روان به همراه داشته باشد. آگاهی از عاقبت مصرف متادون به بیماران کمک می‌کند تا با احتیاط بیشتری از آن استفاده کنند و در صورت بروز مشکلات، سریعاً به پزشک مراجعه نمایند. بهترین راهکار، مصرف متادون تنها تحت نظر متخصص و همراه با برنامه درمانی جامع شامل مشاوره، حمایت روانی و تغییر سبک زندگی است.
