گرمازدگی در کوهنوردی| علت‌ها، علائم، پیشگیری و روش‌های درمان

علت‌های گرمازدگی در کوهنوردی

در کوهنوردی، گرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که بدن در اثر فعالیت شدید فیزیکی در هوای گرم و پرتابش، نتواند دمای درونی خود را به‌خوبی تنظیم کند. صعود در مسیرهای بدون سایه، تعریق زیاد بدون جایگزینی مناسب آب و الکترولیت، پوشیدن لباس‌های نامناسب و توقف‌های ناکافی برای استراحت، از عوامل اصلی ایجاد گرمازدگی در کوهنوردی هستند. در ارتفاعات بالا نیز، با کاهش جریان هوا و افزایش تابش خورشید، بدن بیشتر در معرض دمای بالا قرار می‌گیرد و همین موضوع احتمال بروز گرمازدگی را افزایش می‌دهد.

به طور کلی گرمازدگی در کوهنوردی، بیشتر در شرایط زیر رخ می‌دهد:

• دمای بالا و رطوبت زیاد: در مناطق گرم و مرطوب، بدن برای خنک کردن خود به تعریق تکیه می‌کند. اما وقتی رطوبت هوا بالا باشد، تعریق نمی‌تواند به طور موثر تبخیر شود، در نتیجه بدن نمی‌تواند خود را خنک کند.
• فعالیت بدنی شدید: در کوهنوردی، به خصوص در مسیرهای دشوار، کوهنوردان برای مدت طولانی در حال فعالیت بدنی شدید هستند که می‌تواند حرارت زیادی تولید کند و منجر به گرمازدگی شود.
• کمبود آب و الکترولیت‌ها: در صورت عدم نوشیدن کافی آب و مصرف مناسب الکترولیت‌ها، بدن توانایی خنک شدن و حفظ تعادل مایعات را از دست می‌دهد.
• لباس‌های نامناسب: استفاده از لباس‌های غیرتنفس‌پذیر یا لباس‌های بسیار گرم می‌تواند از تبخیر عرق جلوگیری کند و باعث تجمع حرارت در بدن شود.

علائم گرمازدگی در کوهنوردی

گرمازدگی در کوهستان می‌تواند با علائم متنوعی همراه باشد که نشان‌دهنده نیاز فوری به درمان هستند. این علائم شامل موارد زیر است:

1. افزایش دمای بدن: دمای بدن به بیش از 40 درجه سانتی‌گراد می‌رسد.
2. ضعف و سرگیجه: فرد احساس ضعف و سرگیجه کرده و ممکن است تعادل خود را از دست بدهد.
3. دلهره و سردرد: سردرد شدید و احساس دلهره از علائم رایج گرمازدگی است.
4. تغییر در وضعیت ذهنی: فرد ممکن است گیج، دچار هذیان‌گویی یا بی‌هوش شود.
5. افزایش تعریق یا خشک شدن پوست: در مرحله‌ای از گرمازدگی، پوست ممکن است خشک و گرم به نظر برسد.
6. تهوع و استفراغ: فرد ممکن است احساس تهوع کند یا استفراغ کند.
7. تند شدن ضربان قلب: ضربان قلب به طور غیرمعمولی سریع یا نامنظم می‌شود.

چرا گرمازدگی در کوهنوردی خطرناک است؟

گرمازدگی در کوهنوردی خطرناک است زیرا اغلب در محیط‌های دور از دسترس، بدون امکانات پزشکی فوری و در شرایط سخت فیزیکی انجام می‌شود. در این حالت، دمای بدن فرد گرمازده ممکن است به بیش از ۴۰ درجه سانتی‌گراد برسد و اگر به‌موقع کنترل نشود، می‌تواند باعث آسیب مغزی، نارسایی کلیه، اختلال در عملکرد قلب یا حتی مرگ شود. از سوی دیگر، علائم گرمازدگی مثل گیجی، ضعف و بی‌تعادلی، در کوهستان می‌توانند باعث سقوط، گم‌شدن یا ناتوانی در تصمیم‌گیری صحیح شوند که خطر را دوچندان می‌کند. کوهنوردی نیاز به تمرکز، قدرت بدنی و واکنش سریع دارد، و گرمازدگی مستقیماً این توانایی‌ها را مختل می‌کند.

 روش‌های درمان گرمازدگی در کوهنوردی

در صورت بروز گرمازدگی در کوه، باید بلافاصله اقدام به درمان کرد تا از پیشرفت مشکل جلوگیری شود. برخی از روش‌های درمان شامل موارد زیر است:

• انتقال به محیط خنک‌تر: اولین اقدام مهم این است که فرد را به محلی خنک‌تر و سایه‌دار منتقل کنید.
• کاهش دمای بدن: استفاده از آب سرد یا اسپری کردن آب سرد به بدن و حتی غوطه‌ور کردن فرد در آب سرد می‌تواند به کاهش دمای بدن کمک کند.
• آبرسانی: نوشیدن آب فراوان به همراه محلول‌های الکترولیتی (مانند نوشیدنی‌های ورزشی) برای جبران مایعات از دست رفته و تعادل الکترولیت‌ها ضروری است.
• کمپرس سرد: قرار دادن کمپرس سرد روی سر، گردن، زیر بغل و کشاله ران می‌تواند به کاهش سریع‌تر دما کمک کند.
• مشاوره پزشکی: در صورت تشدید علائم، لازم است که فرد به بیمارستان منتقل شود تا درمان‌های تخصصی‌تر صورت گیرد.

 روش‌های پیشگیری از گرمازدگی در کوهنوردی

جلوگیری از گرمازدگی در کوهنوردی بهتر از درمان آن است. برای کاهش خطر بروز گرمازدگی در کوهستان، باید تدابیر خاصی را رعایت کرد:

1. نوشیدن آب به طور مداوم: به طور مرتب آب بنوشید تا بدن دچار کمبود مایعات نشود. بهتر است قبل از شروع کوهنوردی، در حین آن و بعد از آن آب بنوشید.
2. استفاده از لباس مناسب: لباس‌های سبک، تنفس‌پذیر و رنگ روشن به بدن کمک می‌کند تا حرارت اضافی را از خود دفع کند.
3. استراحت منظم: در صورت احساس گرما، باید به طور منظم استراحت کرده و از محیط‌های سایه‌دار برای ریکاوری استفاده کنید.
4. انتخاب زمان مناسب برای کوهنوردی: اگر ممکن است، از کوهنوردی در ساعات داغ روز خودداری کنید. بهتر است در صبح زود یا عصر که دما پایین‌تر است، به فعالیت بپردازید.
5. آشنایی با شرایط آب و هوایی: پیش از شروع سفر، باید شرایط آب و هوایی و پیش‌بینی‌های دما را بررسی کنید تا برای تغییرات ناگهانی آماده باشید.
6. آگاهی از علائم گرمازدگی: آگاهی از علائم اولیه گرمازدگی می‌تواند به شما کمک کند تا به سرعت اقدامات لازم را انجام دهید و از وقوع آن جلوگیری کنید.

چک لیست وسایل ضروری جلوگیری از گرمازدگی در کوهنوردی

چک‌لیست وسایل ضروری برای پیشگیری از گرمازدگی در کوهنوردی عبارت است از:

هیدراتاسیون (آبرسانی)

• قمقمه یا بطری آب سبک (حداقل ۲ لیتر)
• کیسه آب (Hydration Bladder) با شلنگ دسترسی آسان
• قرص الکترولیت یا پودر نمک خوراکی
• نمک بسته‌بندی شده یا تنقلات شور (مثل آجیل شور)

محافظت در برابر آفتاب

• کلاه لبه‌دار یا لبه‌پهن با محافظ گردن
• عینک آفتابی استاندارد با UV protection
• کرم ضد آفتاب با SPF بالای ۵۰ (ترجیحاً مقاوم در برابر تعریق)
• کرم یا بالم لب با SPF

لباس و پوشش مناسب

• لباس تنفس‌پذیر و رنگ روشن (Dry-fit یا پنبه‌ای نازک)
• آستین بلند نازک برای محافظت از آفتاب
• دستمال سر یا شال نخی برای پوشاندن گردن
• دستکش سبک (در صورت نیاز)

وسایل خنک‌کننده

• پارچه خنک‌کننده یا حوله خیس
• کیسه یخ ژله‌ای کوچک (در صورت امکان)
• اسپری آب یا افشانه دستی برای خنک‌کردن صورت و گردن

کمک‌های اولیه و شرایط اضطراری

• کیف کمک‌های اولیه (شامل دماسنج بدن، گاز استریل، باند و...)
• قرص ضد تهوع و داروی تب‌بر (مثل استامینوفن)
• سوت اضطراری
• دفترچه راهنمای کمک‌های اولیه در کوهستان

وسایل ارتباطی و هشدار

• موبایل با باتری شارژ کامل + پاوربانک
• GPS یا نقشه مسیر + قطب‌نما
• ردیاب یا موقعیت‌یاب ماهواره‌ای (در مسیرهای خطرناک یا دورافتاده)

مواد غذایی مناسب

• میوه‌های پرآب مثل هندوانه یا خربزه (در ابتدای مسیر یا استراحت اول)
• تنقلات سبک و انرژی‌زا (مثل خرما، کشمش، گرانولا، انرژی‌بار)
• آبمیوه طبیعی یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت

داروهای مناسب برای گرمازدگی در کوهنوردی

در حالت کلی، گرمازدگی یک وضعیت قابل پیشگیری‌ است و داروی مشخصی برای پیشگیری قطعی از آن وجود ندارد. اما برخی داروها و مکمل‌ها می‌توانند در کاهش ریسک، بهبود تحمل بدن در گرما و مدیریت علائم اولیه موثر باشند.

در ادامه، داروها و مکمل‌هایی را معرفی می‌کنم که کوهنوردان می‌توانند در شرایط خاص یا طبق نظر پزشک، برای جلوگیری از گرمازدگی استفاده کنند:

• قرص‌های الکترولیت (Electrolyte Tablets)

عملکرد: جبران سدیم، پتاسیم، منیزیم و سایر املاح ازدست‌رفته در تعریق

نام‌های رایج: ORS، هایدریت‌مِیت، نون (Nuun)، دیورالایت

نحوه مصرف: در آب حل شود و هر ۲–۳ ساعت در گرما نوشیده شود.

نکته: مخصوصاً در کوهنوردی‌های طولانی یا تعریق شدید توصیه می‌شود

• قرص نمک (Salt Tablets)

عملکرد:جلوگیری از کم‌نمکی خون (هیپوناترمی) و حفظ فشار خون

نحوه مصرف: تحت نظر پزشک یا مربی کوهستان، مخصوصاً در صعودهای بالای ۴ ساعت

نکته: زیاده‌روی در مصرف آن ممکن است باعث فشار خون بالا یا تهوع شود.

• استامینوفن

عملکرد: کاهش تب و دمای بدن در صورت گرمازدگی خفیف

نکته مهم: برای درمان استفاده می‌شود، نه پیشگیری. در صورت بروز سردرد یا تب قابل مصرف است.

• داروهای ضدتهوع (مثل متوکلوپرامید یا ب۶)

عملکرد: کنترل حالت تهوع که یکی از علائم اولیه گرمازدگی است

کاربرد: برای افرادی که سابقه تهوع در کوه دارند یا در شرایط گرم دچار ناراحتی معده می‌شوند

• مکمل منیزیم و پتاسیم

عملکرد: کاهش گرفتگی عضلات و بهبود تحمل گرما

نحوه مصرف: یک تا دو روز قبل از کوهنوردی و در روز صعود

هشدار مصرف

• برخی داروها برای افرادی که دارای بیماری زمینه‌ای قلبی، فشار خون یا مشکلات غدد هستند می‌تواند مشکل ساز باشد. به‌طور کلی در مورد مصرف دارو حتما با پزشک مشورت کنید.

• در مصرف مکمل‌ها یا داروها زیاده‌روی نکنید؛ آب‌رسانی، استراحت منظم، و لباس مناسب اولین و مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه هستند.
• برخی داروها مثل آنتی‌هیستامین‌ها یا ضدافسردگی‌ها می‌توانند توانایی بدن در تنظیم دما را کاهش دهند؛ اگر دارویی مصرف می‌کنید، حتماً اثرات جانبی آن را با پزشک بررسی کنید.

سخن پایانی

گرمازدگی در کوهنوردی می‌تواند بسیار خطرناک باشد، اما با رعایت نکات پیشگیرانه و آگاهی از علائم، می‌توان از وقوع آن جلوگیری کرد یا در صورت بروز، به سرعت آن را درمان کرد. به یاد داشته باشید که حفظ تعادل مایعات بدن و درمان کم آبی بدن، انتخاب زمان مناسب برای فعالیت و استفاده از تجهیزات مناسب، می‌تواند نقش موثری در پیشگیری از گرمازدگی داشته باشد.