عوامل موثر بر ناباروری، تاثیر اندومتریوز بر زنان

رابطه بین اندومتریوز و ناباروری سال‌ها مورد بحث قرار گرفته است. در زوج‌های سالم، باروری (روزهایی که نطفه می‌تواند شکل گیرد) بین ۰/۱۵ تا ۰/۲۰ در ماه است که این روزها با افزایش سن کاهش می‌یابد. در زنان مبتلا به اندومتریوز، روزهای باروری کمتر بوده و حدود ۰/۰۲ تا ۰/۱ در ماه است.
علی رغم تلاش‌های بسیاری که در این زمینه صورت گرفته است، هنوز یک مکانیزم واحد که بتواند همبستگی بین اندومتریوز و ناباروری را به طور کامل توضیح دهد، وجود ندارد. از جمله مکانیزم‌های دخیل در ایجاد ناباروری به دنبال اندومتریوز می‌توان تغییر شکل لگن، اختلالات تخمک‌گذاری و غدد درون‌ریز، تغییر عملکرد صفاق و نیز تغییرات هورمونی و عملکردهای وابسته به سلول‌های اندومتر را نام برد.
مشاهدات لاپاروسکوپی حاکی از آن است که تغییر شکل لگن یکی از عوامل اصلی توجیه ناباروری در بیماران مبتلا به اندومتریوز شدید می‌باشد. چسبندگی‌های شدید لگنی یا دهانه رحم که ارتباط بین قسمت ابتدایی و اصلی رحم را مختل کرده یا باعث بسته شدن لوله رحمی می‌گردد، مانع از تخمک‌گذاری یا حرکت تخمک‌ها می‌شود.
زنان مبتلا به اندومتریوز ممکن است از اختلالات غدد درون‌ریز یا تخمک‌گذاری نظیر فولیکول زرد پاره نشده، اختلال تولید فولیکول، اختلال فازلوتئال و ناکاملی یا چندگانگی موج هورمونی جسم زرد نیز رنج ببرند.
یک شبکه پیچیده از فاکتورهای ایمنی هورمونی و سلولی، رشد و رفتار اندومتریال خارج رحمی را تنظیم می‌کند و لانه‌گزینی جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در زنان مبتلا به اندومتریوز، حجم مایع صفاق بیشتر بوده و غلظت ماکروفاژها، پروستاگلاندیس، IL-۱، TNF و پروتئازهای فعال شده (همگی نقش ایمنی و تنظیم‌کنندگی در بدن دارند) بالاتر است. این تغییرات می‌توانند اثرات متعددی بر روی عملکرد تخمک، اسپرم، جنین و لوله فالوپ بگذارند. تصور می‌شود که وجود یک مهار کننده جذب تخمک (OCI) در مایع صفاقی فرد مبتلا به اندومتریوز مانع جذب تخمک و در نتیجه ناباروری می‌گردد. افزایش سطح برخی آنتی‌بادی‌ها و لنفوسیت‌ها نیز ممکن است در اندومتر زنان مبتلا دیده شود. این اختلالات می‌توانند قابلیت پذیرندگی اندومتر و لانه‌گزینی جنین را تغییر دهند.
برخی مطالعات گزارش داده‌اند که قابلیت لانه‌گزینی جنین در رحم در اثر تغییرات پذیرندگی در اندومتریوز مختل می‌شود. تأخیر در بلوغ بافت یا اختلالات بیوشیمیایی می‌تواند عملکرد اندومتری را دچار اشکال کند. هنگام لانه گزینی در زنان مبتلا، کاهش تعداد نوعی مولکول چسباننده سلول‌ها در رحم گزارش شده است. یک مطالعه جدید نشان داده است که سطح آنزیمی که در سنتز مواد شیمیایی اندومتریال برای انتخاب یک پروتئین پوششی به کار می‌رود در زنان مبتلا بسیار کم است.
اختلالات عملکردی اندومتر بیمار می‌تواند با حضور بافت‌های اندومتریال در خارج از رحم ارتباط تنگاتنگی داشته باشد. به عنوان مثال، انقباضات آنرمال رحمی می‌تواند ناشی از آزاد سازی یک سلسله مواد بیوشیمیایی باشد که در حالت عصبی یا برافروختگی در ساختارهای لگن آزاد می‌شود. این تئوری می‌تواند جلوگیری از لانه‌گزینی را به صورت زیر توجیه کند: تداخل انقباضات نابجای رحمی با چسبندگی رحم سبب نفوذ زود هنگام نطفه به اندومتر می‌شود در حالی که اندومتر هنوز در مرحله دیسدوال (آمادگی برای پذیرش و پرورش نطفه) قرار نگرفته است.
انقباضات رحمی فرآیند ریزش دیواره رحم در دوران قاعدگی، انتقال گامت‌ها، دریافت اسپرم، لانه‌گزینی جنین و حفظ بارداری را کنترل می‌کند. الگوهای غیر عادی انقباضات رحمی با سه نشانه بالینی همراه است: قاعدگی دردناک، اندومتریوز و ناباروری. اخیراً نشان داده شده است که اندومتریوز و حضور سلول‌های اندومتریال در شکم به الگوهای خاصی از انقباضات رحمی مربوط می‌شود. افزایش موج‌ها در جهت برعکس در طول قاعدگی ممکن است به انقباضات دودی شکلی مربوط باشد که با اثری شبیه آمیزش جنسی، ذرات اندومتریال را با فشار به حفره شکمی منتقل کرده و در آن ناحیه پراکنده می‌سازد.