بیماری مادرزادی قلب در نوزادان، آشنایی بیشتر با آن

یکی از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی، نقص‌های مادرزادی قلب است. انواع زیادی از نقص‌های مادرزادی قلب وجود دارد که از نقص‌های ساده و بدون هیچ علامتی تا نقص‌های پیچیده با علائم شدید متغیر است. بسیاری از این نقص‌ها، عارضه‌های ساده‌ای است که به سادگی برطرف می‌شود یا نیازی به درمان ندارد، اما تعداد کمی از نوزادان با نقص‌های مادرزادی پیچیده‌ای در قلب به دنیا می‌آیند که نیازمند مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای هستند. در طول چند دهۀ گذشته،‌ تشخیص و درمان این نقص‌های پیچیده تا حد زیادی بهبود یافته است که در نتیجۀ آن،‌ تعداد بسیار زیادی از کودکانی که با نقص‌های پیچیدۀ قلب به دنیا می‌آیند، زنده می‌مانند و می‌توانند زندگی فعالی داشته باشند. در این مطلب می‌توانید با عوامل مؤثر در ایجاد نقص‌های مادرزادی قلب، علائم و نشانه‌های نقص‌های مادرزادی قلب، تشخیص نقص‌های مادرزادی قلب نوزاد و درمان نقص‌های مادرزادی قلب آشنا شوید.

انواع نقص‌های مادرزادی قلب کودک

نقص‌های مادرزادی قلب در واقع جریان طبیعی خون را در قلب تغییر می‌دهد. این نقص‌ها می‌تواند در بخش‌های داخلی قلب، دریچه‌های داخل قلب یا سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌هایی وجود داشته باشد که خون را به داخل و خارج قلب انتقال می‌دهد. برخی از انواع نقص‌های قلب کودک شامل موارد زیر است:

برادی‌کاردی:

نوزادان زودرس گاهی به طور منظم نفس نمی‌کشند. توقف در تنفس که آپنه نامیده می‌شود، می‌تواند به برادی‌کاردی منجر شود و منظور از برادی‌کاردی، ضربان قلب غیرطبیعی و کند است.

کوآرکتاسیون آئورت:

آئورت یک سرخرگ بزرگ است که خون را از قلب به بقیۀ بدن می‌فرستد. در این عارضه که به نوعی تنگی در دیوارۀ آئورت نیز نامیده می‌شود، آئورت ممکن است دچار درجاتی از انسداد شود و خون نتواند جریان یکنواختی داشته باشد.

ناهنجاری‌های دریچۀ قلب:

برخی نوزادان با دریچۀ قلب تنگ، بسته یا مسدود به دنیا می‌آیند که مانع از جریان یافتن روان خون می‌شود.

مجرای شریانی باز:

این عارضه شایع‌ترین مشکل قلب در نوزادان زودرس است. قبل از تولد، بیشتر خون جنین،‌ به جای عبور از ریه، از طریق یک معبر و از یک شریان به شریان دیگر می‌رود و دلیلش این است که ریه‌ها هنوز به کار نیفتاده‌اند اما بعد از تولد این شریان بسته می‌شود.

نقص دیوارۀ قلب:

نقص دیوارۀ قلب، سوراخی در دیوارۀ بین دهلیزها یا بین بطن‌های قلب است که حفره‌های بالا یا پایین قلب را به وجود آورده است و به علت وجود این سوراخ، خون نمی‌تواند آن طور که باید جریان پیدا کند و قلب مجبور است سخت‌تر از حالت طبیعی کار کند.

تترالوژی فالوت:

در این عارضه، ترکیب چهار نقص قلبی مانع از رسیدن مقداری از خون به ریه‌ها می‌شود. در نتیجه، پوست کودک ممکن است گاهی به علت کمبود اکسیژن، کبود به نظر برسد که این عارضه نیز در علم پزشکی مدرن خیلی زود قابل درمان است.

جابه‌جایی سرخرگ:

در این عارضه، محل قرارگیری دو سرخرگ اصلی متصل به قلب برعکس شده است که در نتیجه هر سرخرگ به دهلیز پمپ‌کنندۀ اشتباه وصل شده است. این عارضه نیز در دورۀ نوزادی درمان می‌شود.

عوامل مؤثر در ایجاد نقص‌ مادرزادی قلب کودک

در بیشتر موارد پزشکان نمی‌دانند که نقص‌های مادرزادی قلب به چه دلیل به وجود می‌آید اما برخی از عوامل شناخته‌شدۀ مؤثر در بروز این عارضه‌ها شامل موارد زیر است:

وراثت:

وراثت ممکن است در بروز برخی از نقص‌های مادرزادی قلب نقش داشته باشد. برای مثال،‌ اگر یکی از والدین نقص مادرزادی قلبی داشته باشد، ‌بیش از دیگران احتمال داشتن فرزندی با همین نوع نقص مادرزادی را دارد. در موارد نادر،‌ بیش از یک فرزند در خانواده با نقص مادرزادی قلب به دنیا می‌آید.

اختلالات ژنتیکی:

کودکانی که اختلالات ژنتیکی مثل سندرم داون دارند ‌اغلب نقص مادرزادی قلبی دارند و در واقع،‌ نیمی از کودکانی که مبتلا به سندرم داون هستند،‌ دچار نقص مادرزادی قلبی هستند.

کشیدن سیگار و دخانیات:

سیگار کشیدن در طول بارداری نیز با چندین نقص مادرزادی قلب ‌از جمله نقص‌های دیوارۀ قلب ارتباط داده شده است.

علائم نقص‌ مادرزادی قلب کودک

بسیاری از نقص‌های مادرزادی قلب هیچ علائمی ندارد یا فقط چند علامت دارد. پزشک ممکن است حتی در طول معاینۀ فیزیکی کودک نیز هیچ نشانه‌ای از یک نقص قلبی را تشخیص ندهد. اما برخی نقص‌های قلبی نیز علائم و نشانه‌هایی دارد. این علائم با تعداد،‌ نوع و شدت نقص‌ها در ارتباط است و نقص‌های شدید می‌تواند علائمی را در نوزادان ایجاد کند.

رشد طبیعی نوزاد، با حجم کاری طبیعی قلب و جریان نرمال خون غنی از اکسیژن به تمام بخش‌های قلب ارتباط دارد. نوزادانی که نقص قلبی مادرزادی دارند،‌ ممکن است دچار سیانوز یا همان کبودشدگی شوند یا هنگام شیر خوردن زود خسته می‌شوند. در نتیجه،‌ ممکن است آن‌گونه که باید افزایش وزن یا رشد نداشته باشند. کودکان بزرگ‌تری که نقص‌های قلبی مادرزادی دارند، ممکن است در طول فعالیت فیزیکی زود خسته یا دچار تنگی نفس شوند. به‌طورکلی برخی از این علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

- تنفس سریع

- خستگی، معمولاً هنگام شیر خوردن

- گردش خون ضعیف

- سیانوز یا ته‌رنگ آبی یا کبودی در پوست،‌ لب‌ها و ناخن‌ها

همچنین نقص‌های قلبی مادرزادی باعث درد در قفسۀسینه و هیچ نوع علائم دردناک دیگری نمی‌شود. نقص‌های قلبی مادرزادی می‌تواند باعث گردش خون غیرعادی در قلب شود که باعث ایجاد صدای خاصی به نام سوفل قلبی یا صداهای اضافه و غیرمعمول قلب می‌شود. پزشک می‌تواند سوفل قلبی را با گوشی پزشکی بشنود. با این حال،‌ همۀ سوفل‌ها نشانۀ نقص‌های قلبی مادرزادی نیست و بسیاری از کودکان سالم هم نقص‌های قلبی مادرزادی دارند.

همچنین بسیاری از انواع نقص‌های قلبی مادرزادی باعث می‌شود که قلب شدیدتر از آنچه باید کار کند. در نقص‌های شدید،‌ این وضعیت می‌تواند به نارسایی قلبی منجر شود. نارسایی قلب عارضه‌ای است که در آن قلب نمی‌تواند خون کافی را برای تأمین نیازهای بدن پمپ کند. برخی از علائم نارسایی قلب از این قرار است:

- خستگی با فعالیت فیزیکی

- تنگی نفس

- تورم اندام تحتانی

- تجمع خون و مایع در ریه‌ها

تشخیص نقص‌ مادرزادی قلب کودک

نقص‌های مادرزادی قلب جنین معمولاً در دورۀ بارداری یا پس از تولد نوزاد فوراً تشخیص داده می‌شود. در طول سونوگرافی هفته‌های ۱۶ تا ۱۸ بارداری نیز،‌ اگر پزشکتان مشکوک به نقص قلبی مادرزادی در جنین شود،‌ درخواست یک اکوی جنینی قابل انجام است. اگر فرزندتان قبل از تولدش مبتلا به نقص قلبی مادرزادی تشخیص داده شود،‌ پزشک می‌تواند قبل از تولد کودک‌،‌ برای درمان او برنامه‌ریزی کند.

اما نقص‌هایی که خیلی شدید نیست تا زمانی که کودکان بزرگ‌تر می‌شوند معمولاً تشخیص داده نمی‌شود. نقص‌های جزئی اغلب هیچ علامت و نشانه‌ای ندارد و بر اساس نتایج معاینات و آزمایش‌هایی که به دلیل دیگری انجام شده است،‌ تشخیص داده می‌شود. پزشکانی که تخصص مراقبت از نوزادان و کودکانی با مشکلات قلب دارند،‌ متخصص قلب کودکان نامیده می‌شوند و جراحان قلب دیگر متخصصانی هستند که به نقص‌های قلب می‌پردازند و برخی از آنها را با جراحی درمان می‌کنند. تشخیص این نقص‌ها به شکل زیر است:

معاینۀ فیزیکی:

در طول یک معاینۀ فیزیکی،‌ پزشک با گوشی پزشکی به قلب و ریه‌های فرزندتان گوش خواهد کرد و وجود علائم یک نقص قلبی، مثل سیانوز یا همان کبودی یا ته‌رنگ آبی در پوست،‌ لب‌ها و ناخن‌ها، تنگی نفس،‌ تنفس سریع،‌ تأخیر رشد یا علائم نارسایی قلب را بررسی می‌کند.

اکوکاردیوگرافی:

اکوی قلب یک آزمایش بدون درد است که از امواج صوتی برای ایجاد یک تصویر متحرک از قلب استفاده می‌کند. اکوی قلب،‌ آزمایشی مهم برای تشخیص یک مشکل قلب و همچنین دنبال کردن مشکل در طول زمان است. در کودکانی که نقص‌های قلبی مادرزادی دارند،‌ اکو می‌تواند مشکلات ساختار قلب را نشان دهد و مشخص کند که قلب چگونه به این مشکلات واکنش نشان می‌دهد. اکو به متخصص قلب کمک خواهد کرد که در مورد ضرورت درمان و زمان آن تصمیم بگیرد.

نوار قلب:

الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب،‌ یک آزمایش بدون درد است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. این آزمایش،‌ سرعت ضربان قلب و ریتم آن یعنی پایداری یا نامنظمی آن را نشان می‌دهد. این آزمایش همچنین قدرت و زمان‌بندی سیگنال‌های الکتریکی قلب را در حین عبور از هر بخش قلب ثبت می‌کند. یک نوار قلب می‌تواند بزرگ شدن یکی از دهلیزهای قلب را که ممکن است به تشخیص یک مشکل قلب کمک کند، ‌نشان دهد.

عکس‌برداری با اشعۀ ایکس:

عکس‌برداری با اشعۀ ایکس از قفسۀسینه یک آزمایش بدون درد است که در آن تصاویری از قلب و ریه‌ها گرفته می‌شود. این آزمایش می‌تواند برخی مشکلات مثل بزرگ شدن قلب کودک، جریان خون بیشتر از حد طبیعی یا مایع اضافی در ریه‌ها را که نشانۀ نارسایی قلبی است، نشان دهد.

پالس اکسیمتری:

پالس اکسیمتری نشان میدهد که چقدر اکسیژن در خون وجود دارد. برای این آزمایش،‌ یک سنسور کوچک مثل یک چسب زخم به انگشت دست یا پا وصل میشود. این سنسور تخمینی از میزان اکسیژن موجود در خون به دست میدهد.

آنژیو گردنی یا کاتتریزاسیون قلبی:

در طول آنژیوی گردنی که کاتتریزاسیون یا سونداژ قلبی هم نامیده می‌شود،‌ یک لولۀ باریک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر به داخل رگی در بازو،‌ بالای کشالۀ ران یا گردن وارد می‌شود و به قلب هدایت می‌شود. طی آنژیوی گردنی، مادۀ ویژه‌ای از طریق کاتتر به داخل یک شریان خون یا یکی از دریچه‌های قلب تزریق می‌شود که به پزشک امکان می‌دهد جریان خون در قلب و شریان‌های خونی را روی تصویری که با اشعۀ ایکس گرفته شده است مشاهده کند. پزشک همچنین ممکن است از کاتتریزاسیون برای اصلاح برخی نقص‌های قلبی استفاده کند.

درمان نقص‌های مادرزادی قلب کودک

اگرچه بسیاری از کودکانی که نقص‌های قلبی مادرزادی دارند نیازی به درمان نخواهند داشت، اما برخی از آنها هم نیازمند درمان هستند. پزشکان نقص‌های مادرزادی قلب را با کارگذاری کاتتر یا جراحی‌ها درمان می‌کنند. درمانی که روی کودک شما انجام می‌شود با نوع و شدت نقص قلبی او، سن،‌ قد و وزن‌ و سلامت عمومی کودک در ارتباط است. برخی کودکانی که نقص‌های قلبی مادرزادی پیچیده دارند، ممکن است در طول سال‌ها به دفعات متعدد کارگذاری کاتتر یا جراحی نیاز داشته باشند یا ممکن است نیاز باشد فقط سال‌ها دارو بخورند. برخی از موارد درمانی مشکلات قلبی کودکان شامل موراد زیر است:

تعبیۀ کاتتر:

این روش برای اصلاح بسیاری از نقص‌های سادۀ قلب استفاده می‌شود که بسیار راحت‌تر از جراحی است، زیرا این کار تنها شامل یک برش سوزن در پوست برای وارد کردن کاتتر خواهد بود. کاتتر، یک لولۀ باریک و انعطاف‌پذیر‌ در یک سیاهرگ یا سرخرگ است و پزشک مجبور نیست با جراحی، قفسۀسینه را باز کند یا برای اصلاح نقص، مستقیماً روی قلب جراحی کند و دوران نقاهت هم می‌تواند ساده‌تر و سریع‌تر باشد.

برای اصلاح بسیاری از نقص‌های سادۀ قلب‌ مثل نقص دیوارۀ بین دهلیزی و تنگی دریچۀ پولمونری، روش‌های شامل تعبیۀ کاتتر ترجیح داده می‌شود. برای کمک به هدایت کاتتر،‌ پزشکان اغلب از اکوی قلب یا اکوی قلب از راه مِری که اکوی مری هم نامیده می‌شود و آنژیوگرافی ‌استفاده می‌کنند. اکوی مری نوع خاصی از اکوست که تصاویری از پشت قلب را از طریق مری می‌گیرد. اکوی مری اغلب برای بررسی نقص‌های پیچیدۀ قلب استفاده می‌شود. پزشکان همچنین گاهی اوقات از ترکیبی از کاتتر و جراحی در کنار یکدیگر برای اصلاح نقص‌های پیچیدۀ قلب‌ استفاده می‌کنند.

جراحی:

اگر نقص قلب کودکتان با تعبیۀ کاتتر قابل اصلاح نباشد،‌ ممکن است جراحی قلب باز لازم باشد. گاهی یک جراحی می‌تواند ‌نقص را به طور کامل اصلاح کند. در مواردی نیز که اصلاح کامل امکان‌پذیر نیست، کودک ممکن است در طول سال‌ها یا ماه‌های بعد به جراحی‌های بیشتری برای حل مشکل نیاز داشته باشد. جراحی قلب باز می‌تواند با اهداف زیر انجام شود:

- بستن سوراخ‌های قلب

- اصلاح یا جایگزینی دریچه‌های قلب

- اصلاح نقص‌های پیچیده مثل مشکلات مربوط به محل قرار گرفتن عروق خونی در نزدیکی قلب یا چگونگی شکل‌گیری آنها

پیوند قلب:

نوزادان به ندرت با نقص‌های در قلب به دنیا می‌آیند که خیلی پیچیده است و قابل اصلاح نیست اما در صورت وجود این موارد، ممکن است نیازمند پیوند قلب باشند. در این صورت برای درمان، ‌قلب کودک با قلب کودک سالمی که فوت شده است و قلبش توسط خانواده‌اش اهدا شده،‌ جایگزین می‌شود.