عفونت گوش کودک، پیشگیری و درمان

کودکتان در طول سال های اولیه عمر، احتمال زیادی دارد که دچار عفونت گوش میانی شود. حداقل در ۷۰ درصد موارد، عفونت گوش میانی به دنبال ابتلا به ویروس سرماخوردگی عارض می شود که دفاع موضعی را تخریب کرده و راه را برای ورود باکتری به گوش داخلی هموار می کند. پزشکان این نوع عفونت گوش میانی را اوتیت حاد گوش میانی می گویند.

عفونت های گوش میانی، یکی از شایع ترین بیماری های قابل درمان دوران کودکی است که اغلب در کودکان خردسال بین سنین شش ماه تا سه سالگی رخ می دهد. دو سوم تمام کودکان تا دو سالگی، حداقل یک بار به عفونت گوش میانی مبتلا می شوند. این موضوع به خصوص در بین کودکان خردسال مشکل شایعی است زیرا به علت کوتاهی طول و شکل مجرایی که به گوش میانی راه دارد ( مجرای حلقی، گوشی یا لوله اُستاش )، باکتری ها می توانند به راحتی از حلق وارد گوش میانی شوند. به این دلیل است که این کودکان نسبت به عفونت های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی، دارای حساسیت بیشتری هستند. کودکان زیر یک سال که اوقاتی را در مراکز نگهداری گروهی کودکان می گذارنند، بیش از کودکان در منزل، در معرض ابتلا به عفونت های گوش میانی هستند، زیرا با ویروس ها در تماس بیشتری قرار می گیرند.

همچنین، شیرخوارانی که در حالت خوابیده به پشت تغذیه می شوند، برای ابتلا به عفونت گوش مستعد تر هستند، زیرا در این حال این امکان وجود دارد که مقداری از شیر، وارد مجرای حلقی - گوشی آن ها شود. وقتی کودکتان بزرگ تر شد و به سن مدرسه رسید. دو چیز می تواند باعث کاهش ابتلای او به گوش درد شود، یکی به این علت که با رشد کودک، ساختمان گوش میانی نیز رشد می کند و بنابراین احتمال تجمع مایع در آن کاهش می یابد، دوم اینکه با بالا رفتن سن، دفاع بدن در مقابل بیماری ها نیز افزایش می یابد.
سایر عواملی که کودک را مستعد ابتلا به عفونت های گوشی میانی می کنند عبارتند از :

جنس. اگر چه هنوز علت آن شناخته نیست، پسرها بیشتر از دخترها به عفونت گوش میانی مبتلا می شوند.

وراثت. عفونت گوش می تواند در یک خانواده شایع تر باشد. چنانچه یکی از والدین یا یکی از فرزندان خانواده به عفونت گوش میانی مبتلا باشد، احتمال اینکه بچه های دیگر هم در معرض ابتلا به عفونت های مکرر گوش میانی باشند، بیشتر است.

دود سیگار. کودکانی که در معرض تنفس دود تنباکو ( سیگار و مشابه آن ) هستند ( سیگاری های دست دوم )، به طور واضحی خطر عفونت های گوش میانی و عفونت های دستگاه تنفس مثل برونشیت، سینه پهلو و آسم در آن ها افزایش می یابد.

علائم و نشانه ها
عفونت های گوش میانی معمولاً ولی نه همیشه با درد همراه هستند. کودکی که به اندازه کافی بتواند صحبت کند، می تواند ناراحتی گوش خود را به زبان بیاورد. کودک نوجوان تر گوش خود را می کشد و به گریه در می آید. شیرخواران با عفونت گوش، به خصوص هنگام شیر خوردن، دچار گریه می شوند زیرا مکیدن و بلع شیر باعث تغییر فشار و درد در گوش میانی می شود. ممکن است خوابش مختل شود. تب نیز علامت هشدار دهنده دیگری محسوب می شود. معمولاً یک نفر از هر سه کودک مبتلا به عفونت گوش میانی دارای تبی می شود که ممکن است به ۳۸ تا ۴۰ درجه هم برسد.

ممکن است از گوش عفونی شده، ترشح خونی، مایع زرد یا چرکی خارج شود که نشان دهنده سوراخ شدن پرده صماخ است که از طریق سوراخ حاصله، چرک یا ترشحات داخل گوش میانی به خارج منتقل می شود. این سوراخ بدون هیچ عارضه ای، خود به خود بهبود می یابد، ولی لازم است این موضوع را با پزشک کودکتان در میان بگذارید.

همچنین ممکن است متوجه شوید که شنوایی گوش کودکتان کاهش یافته است. این حالت به دلیل تجمع مایع در پشت پرده صماخ است که مانع انتقال صدا به داخل گوش می شود. اما این ناشنوایی معمولاً موقتی است و پس از اینکه مایع از بین برود، شنوایی بهبود خواهد یافت. گاهی با برگشت عفونت، ممکن است مایع برای هفته های متمادی در گوش میانی باقی بماند و شنوایی را مختل کند، اگر احساس می کنید شنوایی گوش کودکتان به خوبی زمان قبل از بروز گوش درد نیست، در این صورت به پزشک مراجعه کنید. اگر نگرانی شما از بین نرفت، بهتر است به یک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید. چنانچه وجود مایع در هر دو گوش میانی بیشتر از سه ماه و در یک گوش بیشتر از شش ماه طول بکشد، در این صورت پزشک اطفال، ممکن است پیشنهاد کند تست شنوایی انجام شود.

عفونت های گوشی در زمستان و اوایل بهار که فصل سرماخوردگی و آنفلوانزا است، بسیار شایع است. در صورتی که کودکتان در فصل تابستان به خصوص بعد از یک روز استفاده از استخر یا رفتن کنار دریا، از ناراحتی و درد گوش شاکی باشد، ممکن است مبتلا به عفونت مجرای خارجی گوش شده باشد. این عفونت اگر چه بسیار دردناک بوده و نیاز به درمان دارد ولی از نظر شنوایی خطری ایجاد نمی کند.

درمان
هر زمان که به عفونت گوش مشکوک شدید، لازم است به پزشک مراجعه کنید. در ضمن برای آرامش کودک، دستورات زیر را به کار بندید:

اگرتب بالایی دارد، درجه حرارت بدن او را پایین بیاورید.

می توانید از استامینوفن یا ایبوپروفن، متناسب وزنش استفاده کنید ( از دادن آسپیرین به کودکتان خودداری کنید زیرا ممکن است به سندرم رِی مبتلا شود که روی کبد و مغز اثر می گذارد ).

ممکن است متخصص اطفال کودکتان برای رفع درد گوش او پیشنهاد کند از کمپرس گرم ( نه داغ ) استفاده کنید ( این کار را برای شیرخواران کوچک انجام ندهید ). ریختن قطره گوش در مجرای خارجی آن برای کاهش درد مانعی ندارد.

پزشک اطفال، داخل گوش کودکتان را با یک دستگاه نور دهنده، مجهز به یک ذره بین به نام اتوسکوپ معاینه خواهد کرد تا معلوم شود آیا مایعی در فضای گوش میانی، در پشت پرده صماخ وجود دارد یا نه.

در صورت وجود تب، پزشک به معاینه بیشتری خواهد پرداخت تا مشخص شود علاوه بر عفونت گوش، مشکل دیگری وجود نداشته باشد. برای درمان عفونت گوش میانی اقدام به تجویز آنتی بیوتیک مناسب و داروی ضد درد خواهد کرد.

وقتی کودک احساس بهبودی کرد، نباید درمان را نیمه کاره رها کنید زیرا هنوز عفونت باقی است و در صورت قطع دارو، باکتری دوباره شروع به تکثیر کرده و امکان آن فراهم می شود تا عفونت با تمام قدرت بازگردد. دوره معمول درمان با آنتی بیوتیک برای بچه های کوچک تر از دو سال، ده روز و برای بچه های بزرگ تر، هفت تا ده روز است.

پزشک معالجه ممکن است بخواهد بعد از پایان درمان، یک بار دیگر کودکتان را معاینه کند تا مطمئن شود پشت پرده صماخ، مایعی باقی نمانده است زیرا حتی با درمان کامل ممکن است عفونت بار دیگر عود کند. عفونت گوش میانی بیماری شایعی است. در نیمی از کودکانی که به اوتیت میانی دچار می شوند، با وجود درمان کامل، حتی تا سه هفته بعد هم ممکن است هنوز مقداری مایع در گوش میانی باقی بماند. در 9 نفر از هر 10 نفر مورد، بعد از گذشت سه ماه از شروع عفونت، مایع باقی مانده، بدون درمان اضافی از بین می رود. همچنین ممکن است تجمع مایع در گوش میانی همیشه به علت عفونت نباشد بلکه عاملی مثل تورم نسج آدنوئید که به لوزه سوم مشهور است و بالای حلق قرار دارد مانع تخلیه مایع داخل گوش شود، به این علت معاینه پزشک برای تعیین علت باقی ماندن مایع در گوش از اهمیت زیادی برخوردار است.

گاهی عفونت گوش به اولین آنتی بیوتیکی که تجویز شده است جواب نمی دهد. چنانچه کودکتان تا ده روز بعد از شروع درمان، هنوز از ناراحتی شدید گوش شاکی و تب نیز ادامه داشته باشد، با پزشک او تماس بگیرید. برای تعیین این که چه آنتی بیوتیکی مؤثر خواهد بود، پزشک او را به یک متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع خواهد داد. متخصص مورد مراجعه ممکن است با وارد کردن یک سوزن از میان پرده صماخ، نمونه ای از مایع گوش میانی را به دست بیاورد تا برای تعیین آنتی بیوتیک مناسب به آزمایشگاه بفرستد. گاه ممکن است عفونت گوش به وسیله نوعی باکتری ایجاد شده باشد که نسبت به آنتی بیوتیک های دیگر هم مقاوم باشد، در این شرایط کودک باید بستری شود تا آنتی بیوتیک از راه وریدی داده شود و هم زمان ترشحات گوش میانی به وسیله عمل جراحی تخلیه شود.

آیا می توان کودک مبتلا به عفونت گوش را از رفتن به مهدکودک یا مدرسه بازداشت؟ در صورتی که کودک بدحال نباشد، این امر ضرورتی ندارد، به شرطی که در جایی که می رود کسی باشد که داروهای او را به موقع به او بخوراند. اگر پرده صماخ گوش کودکتان سوراخ شده باشد، می تواند در بسیاری از فعالیت های مهد یا مدرسه شرکت داشته باشد، ولی اجازه شنا کردن ندارد. در صورت تصمیم به مسافرت و پرواز با هواپیما، به طور معمول، هیچ منعی وجود ندارد.

پیشگیری
گاهی اوقات عفونت گوش قابل پیشگیری نیست. در بعضی بچه ها، عفونت گوش می تواند ناشی از آلرژی های فصلی باشد که موجب احتقان و توقف تخلیه مایع گوش به داخل حلق می شود. اگر به نظر می رسد که هنگام تظاهر علائم آلرژی، کودکتان دچار عفونت های مکرر گوش می شود، این موضوع را با پزشک کودکتان در میان بگذارید. در این حال او یک آنتی بیوتیک یا یک داروی ضد حساسیت تجویز خواهد کرد. کودکان سیگاری دست دوم (کودکانی که در معرض دود سیگار هستند) نسبت به کودکانی که در معرض دود سیگار نیستند بیشتر دچار عفونت های دستگاه تنفس شامل برونشیت، سینه پهلو، ضعف ریه ها و آسم می شوند.

اگر کودکتان به واسطه بطری تغذیه می کند، در هنگام شیر دادن، سر او را بالاتر از معده اش قرار دهید. این کار مانع بسته شدن مجرای استاش می شود. از کشیدن سیگار در اطراف شیرخوار به شدت جلوگیری کنید.

حال اگر کودکی مدت کوتاهی بعد از بهبود گوش درد، دوباره گرفتار عفونت گوش شود چه باید کرد؟ اگر گوش درد کودکتان ادامه یابد، باید به یک متخصص گوش و حلق و بینی معرفی شود. در این حال او با استفاده از بیهوشی، یک لوله تهویه کوچک را از میان پرده صماخ وارد گوش میانی خواهد کرد. وقتی لوله در سر جای خود قرار گیرد معمولاً شنوایی به حالت عادی باز خواهد گشت و نیز مانع حبس مایع و باکتری های مضر در گوش میانی و عود عفونت دیگری خواهد شد. استفاده از لوله گذاری، یک مراقبت استاندارد در موارد زیر محسوب می شود:
1- تجمع مایعی در گوش میانی بیش از سه ماه همراه با ناشنوایی
۲- باقی ماندن مایع به مدت بیش از شش ماه
3- عود عفونت گوش با علائم آشکار بیش از سه بار ظرف مدت شش ماه یا بیش از چهار تا پنج بار در مدت دوازده ماه.

به خاطر بسپارید که اگر چه عفونت گوش مسأله ای آزاردهنده است، اما معمولاً بدون اینکه مشکلی طولانی باشد، از بین خواهد رفت. بیشتر بچه ها وقتی به سن چهار تا شش سالگی می رسند، از عفونت گوش رهایی خواهند یافت.