تغذیه مناسب کودکان، مواد غذایی مورد نیاز

منظور از شیر در این جا فقط شیر گاو است. شیر گاو سرشار از ویتامین، کلسیم، پروتئین و چربی بوده و غذایی ناب برای کودک است.
شیر گاو (بر طبق دستور پزشک) می توان از پنج ماهگی مورد استفاده قرار داد. بهتر است شیر کم چربی یا مخلوط با مقداری آب مصرف شود . به نظر می رسد که کودک روزانه 1/2 لیتر شیر می خورد.اگر کودک شیر را زیاد دوست ندارد و فقط صبح ها مقدار کمی می خورد،بهتراست شیر را با فرآورده های آن مانند پنیرهای نرم و دسرهایی که با شیر تهیه می شوند،مانند فرنی،شیربرنج،کرم آنگلز و غیره جایگزین کنید.برای تغییر مزه و طعم شیر می توانید از موادی مانند کاکائو،توت فرنگی، تمشک، هویج و غیره (این مواد باید کاملاً نرم وآبکی باشند)استفاده کنید.
اگر کودک از شیر گرم خوشش نمی آید، شیر خنک (نه خیلی سرد) به او بدهید (و برعکس). حتماً از شیرهای استرلیزه نیمه چرب استفاده کنید. اگر درخارج از شهر زندگی می کنید،شیر را به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید و پس از آنکه سرد شد،چربی روی آن را جدا کنید و شیر بدون چربی را به کودک بدهید.

فرآورده های شیر
از پنج ماهگی می توان ماست و پنیرهای مایع (۱) را به کودک داد. پنیرهای نمک دار باید از حدود نه تا دوازده ماهگی مورد مصرف قرار گیرند. ابتدا مقدار بسیار کمی از این نوع پنیرها را به کودک بدهید و در صورتی که خوشش آمد،آن را وارد جیره صبحانه و فهرست غذایی او کنید.

انواع پنیر
پنیرمثل دیگر فراورده های شیر علاوه بر ایجاد تنوع در غذاهای کودک،مقدار زیادی پروتئین،کلسیم و مواد چربی مورد نیاز او راتأمین می کند.ابتدا از پنج تا شش ماهگی پنیر نرم شده به کودک پیشنهاد می شود از نه ماهگی می توان از پنیرهایی که مزه آنها کمی تند است استفاده کرد.اگر کودک علاقه ای به خوردن آن نشان نداد،باید صبر کرده و پس از گذشتن چند هفته دوباره تجربه کنید.پنیر بز را به علت نمک زیادی که دارد نباید قبل از یک سالگی به کودک داد،زیرا ارگانیسم او آمادگی پذیرش نمک زیاد را ندارد. بعضی پنیرها،آلرژی زا هستند و اثرات آنها به صورت دانه های قرمز دور دهان کودک ظاهر شده و یا موجب استفراغ او می شوند.درچنین مواردی حتماً با پزشک مشورت کنید.

انواع چربی
چربی ها دو دسته اند:دسته اول چربیهایی که در اغلب مواد غذایی وجود دارند،اما با چشم دیده نمی شوند،مانند چربی گوشت، فراورده های شیر و غیره.دسته دیگر چربی های معمولی هستند که درپخت و پز غذا به کار می روند،مانند کره،مارگارین و روغن های مایع و جامد.حذف چربی ها از برنامه غذایی کودک در حال رشد،کاری منطقی نیست بخصوص که اسیدهای چرب موجود در روغن برای بهبود رشد مغزی کودک ضروری است. به طور کلی،روغن های گیاهی (روغن ذرت،روغن آفتابگردان، روغن هسته انگور و غیره)را به روغن های حیوانی ترجیح دهید.از مصرف روغن های جوشیده،سوخته،روغن باقیمانده از سرخ شدن مواد غذایی،کره جوشیده و غیره خودداری کنید.

غلات و نان
امروزه،غلات سهم کمی در فهرست غذایی ما دارند. این در حالی است که آنها سرشار از پروتئین گیاهی، فسفر و پتاسیم هستند. غلات به شکل های مختلفی (نان،ورمیشل،ماکارونی، اسپاگتی، بلغور،برنج و غیره) وجود دارند و به همین دلیل،تنوع زیادی به غذاهای ما می دهند. در عین حال چون غلات دارای مقدار زیادی مواد قندی هستند، نباید در مصرف آنها زیاده روی کرد.بعضی از مادران در مصرف آن قناعت کرده و برخی دیگر افراط می کنند.هر دو نوع این رفتارها غیر قابل قبول بوده و باید مثل تمامی موارد دیگر حدود اعتدال را رعایت کرد.
از سه تا چهار ماهگی،می توان از مواد آردی مخصوص این سن استفاده کرد.گاهی کودک را (2 تا 3 بار در هفته)با غذای آماده شده با بلغور، اسپاگتی، سوپ ورمیشل یا شیر برنج آشنا کنید.
نان را فراموش نکنید.بهتر است از نان های کامل (نان هایی که تمام ترکیب گندم در آن حفظ شده باشد)استفاده کنید.کودک از سن هشت تا نه ماهگی شروع به خوردن نان می کند و با آن مشغول می شود. بعد از یک سالگی، مقداری نان با غذا و یا بعد از آن به کودک بدهید.
از غلاتی که به شکل های مختلف در بازار به فروش می رسند، می توان برای صبحانه کودک استفاده کرد. برای این کار باید آنها را با شیر مخلوط کرد.
وقتی کودک به این صبحانه ها عادت کند، هنگام رفتن به مدرسه به راحتی از این مواد برای صبحانه استفاده خواهد کرد.
بعضی از کودکان به گلوتن موجود در غلات حساسیت دارند و باید تحت رژیم های خاصی قرار گیرند.دراین مورد با پزشک مشورت کنید.

تخم مرغ
زرده تخم مرغ سرشار از آهن،فسفر، ویتامین AوB است. مقدار پروتئین دو عدد تخم مرغ برابر با صد گرم گوشت بوده،اما قیمت آن ارزان تر است. تخم مرغ را از پنج ماهگی به کودک بدهید. ابتدا باید با زرده سفت شده شروع کرد.از دادن سفیده تخم مرغ تا یک سالگی خودداری کنید.
عده ای تصور می کنند که تخم مرغ غذایی سنگین و دیر هضم است، اما این ماده به آسانی هضم می شود و هیچ مانعی ندارد که هفته ای دو یا سه بار تخم مرغ به کودک بدهید. تخم مرغی که به کودک می دهید باید کاملاً تازه باشد .

ماهی
ماهی دارای مقدار قابل توجهی فسفر و نمک های معدنی است و مصرف آن به دلیل مقدار چربی خیلی کم آن،برگوشت ارجحیت دارد.معمولاً می توان از پنج ماهگی به بعد مقدار کمی ماهی به کودک داد،ولی بهتر است که دادن ماهی را هنگامی شروع کنید که کودک کمی بزرگتر شده است.عده ای از کودکان به ماهی حساسیت نشان می دهند،یکی از علائم آن استفراغ است. ماهی مصرفی کودک باید کاملاً تازه باشد.

گوشت
گوشت دارای مقدار زیادی پروتئین است.ابتدا (حدود پنج تا شش ماهگی) با آب گوشت شروع کنید و به تدریج که کودک بزرگتر شد،دو تا سه بار در هفته گوشت کباب شده کاملاً نرم را به کودک بدهید.گوشت را می توان به صورت آب پز و نرم شده نیز به کودک داد.
یادآوری می شود که گوشت های قرمز(گاو،گوسفند، گوساله...) و گوشت های سفید از نظرمواد مغذی تفاوتی ندارند.
تاهفت یا هشت ماهگی،گوشت کبابی باید کاملاً پخته شود.گاهی اوقات برای تنوع،می توان از تودلی ها استفاده کرد. مصرف مغز،از هفت ماهگی و جگراز نه ماهگی پیشنهاد می شود.جگر گوسفند خیلی بهتر از جگر گاو است.در مصرف جگر به نکته ای حساس توجه کنید. در دام داری ها برای جلوگیری از بعضی بیماری های شایع،مواد آنتی بیوتیک به گاو و گوسفند می دهند. آنتی بیوتیک ها به مقدار زیادی در جگر ذخیره می شود و مصرف آنها توسط کودک باعث حساسیت او به آنتی بیوتیک خواهد شد.

گوشت پرندگان
اهمیت وجود گوشت انواع پرندگان بخصوص مرغ در فهرست غذایی کودک، همانند اهمیت گوشت و ماهی است. از چهار یا پنج ماهگی می توان گوشت سفید مرغ را به صورت سرخ شده و چرخ کرده (بدون پوست)به کودک داد.بعدها که کودک بزرگتر شد، گوشت پرندگانی را که مزه دیگری دارند، می توان وارد فهرست غذایی او کرد.

سبزی های تازه
سبزی های تازه،حاوی آب فروان،انواع ویتامین و نمک های معدنی هستند. سبزی ها چون ازنظر مقدار سلولز غنی هستند باعث سهولت حرکات روده ای شده و اهمیت بسیاری در سلامتی کودک دارند. متأسفانه اکثر کودکان به اندازه کافی از انواع سبزی تغذیه نمی کنند.
اکثر بچه هایی که در بزرگسالی علاقه ای به خوردن لوبیا،گل کلم و یا دیگر انواع سبزی ندارند،معمولاً در کودکی عادت به خوردن این گونه سبزی ها نداشته و سبزی های مورد استفاده آنها اغلب هویج،تره فرنگی و سیب زمینی بوده که آن را به صورت سوپ مصرف کرده اند. سبزی ها را می توان از سن سه ماهگی به شکل انواع سوپ مانند کدو حلوایی، لوبیا سبز، تره فرنگی، لبو،هویج، کدو، آرتیشو،شوید،کرفس، گوجه فرنگی و یا حتی مخلوطی از آنها تهیه کرده و به کودک داد.این سبزی ها را از شش ماهگی می توان به صورت پوره تهیه کرد و برای تغییر طعم آنها مقداری سیب زمینی و یا ماست به آنها افزود.
سبزی های خام (مثلاً هویج رنده شده) را می توان از سنین ده تا دوازده ماهگی به کودک داد. مصرف سبزی های معطر مانند جعفری،ریحان، ترخون و غیره را (که دارای مواد معدنی و ویتامین هستند) نباید فراموش کرد. تمام سبزی های مصرفی باید تازه بوده و قبل از پخت یا آب گیری، به دقت شسته شوند.
بعضی از سبزی ها نظیر گوجه فرنگی و اسفناج باعث بروز حساسیت می شوند که علائم آن با پیدایش نقاطی قرمز رنگ در اطراف دهان و یا استفراغ مشخص می شود.در چنین صورتی باید از مصرف آنها تا مدتی صرفنظر کرد.هویج و اسفناج معمولاً مقداری از مواد نیتراته کودهای شیمیایی را در خود ذخیره می کنند و احتمال دارد باعث ناراحتی کودکان کمتر از شش ماه شوند.برای جلوگیری از بروز هرگونه حادثه باید سبزی ها را به مدت طولانی تر ازحالت معمولی،حرارت داد (دو ساعت).

حبوبات و مواد نشاسته ای
حبوبات دارای پروتئین،مواد هیدارت دو کربن (مواد قندی)،آهن و ویتامین های گروه B بوده و از نظر الیاف گیاهی (فیبر)غنی هستند.
هضم حبوبات آسان نیست و معمولاً باعث نفخ می شوند.لذا از نه ماهگی می توان مقدار خیلی کمی عدس،لوبیا، نخود و یا لپه را هفته ای یک بار همراه با برنج و یا ورمیشل وارد فهرست غذایی کودک کرد. مصرف این مواد حتی وقتی که کودک به خوردن آنها علاقه نشان می دهد، باید خیلی محدود و کم باشد، زیرا این مواد زمینه چاقی آنها را فراهم می آورند.

میوه های تازه
میوه یکی از غذاهای اساسی کودک است.مصرف میوه در ابتدا به صورت آب (آب پرتقال)و یا کمپوت (سیب)توصیه می شود.باید کودک را عادت دهید که هر روز آب میوه مصرف کند. میوه به دلیل داشتن ویتامین و نمک های معدنی،سبب تنظیم عملکرد روده ها شده و برای رشد و سلامتی کودک اهمیت دارد.
درابتدا باید میوه های شیرین را مصرف کرده و قند و شکر نیز به آن اضافه نکنید.از چهار یا پنج ماهگی، میوه های دیگر(غیر از ریواس به دلیل ترشی زیاد)را می توانید به کودک بدهید. مصرف انجیر به دلیل دانه های زیاد آن، از نه ماهگی به بعد پیشنهاد می شود. میوه هایی مانند گیلاس و گوجه را در ابتدا با ماست مخلوط کنید.
میوه های مورد مصرف کودک حتماً باید تازه و رسیده باشند تا باعث ناراحتی روده و معده ظریف او نشوند.در شستشو و جدا کردن پوست میوه نیز دقت کافی کنید.

میوه های خشک
میوه های خشک، پروتئین زیادی دارند و از نه ماهگی می توان آنها را به صورت کمپوت تهیه کرد. در صورت علاقه مندی می توان مقداری پنیر نرم یا ماست نیز به آن اضافه کرد. این میوه ها عبارتند از:گوجه، آلو، آلوزرد، زرد آلو و نارگیل.
از بعضی میوه ها مانند خرما در تهیه دسر استفاده کنید.
مزه ی گردو،بادام و فندق را به مقدار خیلی کم و از طریق غذاهایی که تهیه می کنید به کودک بشناسانید.

قند و مواد قندی
قندها به دو صورت وجود دارند.نوع اول قندهایی هستند که در ترکیب انواع مواد غذایی(غلات،حبوبات، نان، سیب زمینی و غیره) وجود دارند. به این قندها،«قندهای کندجذب» گفته می شود. نوع دوم،انواع قند میوه ها، قند و شکر و تمام موادی است که با قند و شکر تهیه می شوند.این قندها را «قندهای زودجذب» می نامند. مصرف قندهای کند جذب در بدن بخصوص ارگانیسم کودک اهمیت خاصی دارد و نباید آنها را از لیست غذایی حذف و یا کم کرد.مصرف بیش از حد قندهای زود جذب مانند شکلات،آب نبات، شیرینی نوشابه و بستنی و غیره باعث می شود که قند به صورت ذخیره چربی در بدن جمع شود و درعین حال باعث کرم خوردگی دندان ها گردد.بنابراین در مصرف مواد قندی باید تناسب و رابطه ای متعادل را رعایت کرد. مثلاً اگر روزی صبحانه کودک را با غلات شروع می کنید، از دادن شیرینی به عنوان دسر و شکلات به عنوان عصرانه و بخصوص هنگامی که برای فردای او انواع ماست و یا سایر فرآورده های شیر را در نظر گرفته اید، خودداری کنید. به بیانی دیگر همواره از توزیع نامناسب قند و چربی پرهیز کرده و سعی کنید. به بیانی دیگر همواره از توزیع نامناسب قند و چربی پرهیز کرده و سعی کنید بین مصرف میوه ها و فرآورده های شیر، تناوب ایجاد کنید.ضمناً از دادن بیسکویت برای آرام کردن کودک خودداری کنید. مادران باید این عادت نامناسب را ترک کنند و بدانند که دسر،جای غذا را نمی گیرد و ادامه این نوع تغذیه باعث می شود که اگر کودک در نوجوانی فردی پرخور و در دوره بلوغ دچار چاقی شود.
شکلات،سرشار از فسفر،منیزیم، پتاسیم، کلسیم و آهن است.اضافه کردن کاکائو با شیر درهفت ماهگی پیشنهاد می شود.
نوشابه ها و شربت های شیرین را تا جایی که می توانید از فهرست غذای کودک حذف کنید.استفاده از نوشابه شیرین به هنگام غذا خوردن،عادت خوبی نیست. اگر می خواهید مزه و طعم این مواد را به کودک بشناسانید، بهتر است از شربت هایی که در منزل تهیه کرده اید و فاقد هرگونه مواد رنگی و نگهدارنده هستند استفاده کنید.
مصرف آب نبات و امثال آن تا قبل از هجده ماهگی ممنوع است.

نمک
اکثرغذاهای ما نمک زیادی دارند و این عادت بد در اکثر خانواده ها مشاهده می شود.علاقه مندی به مزه شور یا شیرین از کودکی در هر یک از ما نقش می بندد.بنابراین بهتر است که ابتدا نمک را به مقدار بسیار کم به کودک بدهیم تا در بزرگی در برابر فشار خون مقاومت بیشتری داشته باشد. به جای استفاده از نمک می توان از سبزی های معطر استفاده کرد.

آب
در بخش اول این کتاب (دربخش تهیه شیر)گفته شد تا موقعی که کودک از قاشق استفاده نمی کند،می بایستی از آب های معدنی موجود در بازار و یا آب جوشیده استفاده کرد.پس از آن،مصرف آب شیر مانعی ندارد.روزانه در چند نوبت باید به کودک آب بدهید تا در معرض کم آبی قرار نگیرد. قند به آب اضافه نکنید.

مواد غذایی ممنوع
اگرچه در تغذیه کودک دقت و توجه خاصی اعمال می شود،ولی یادآوری این نکات ضرری ندارد:
- الکل به هر شکلی.
- گوشت شکار.
- انواع خرچنگ های دریایی به استثنای میگو آن هم به شرطی که تازه باشد.
- ماهی دودی یا کنسرو ماهی تن و ساردین بدون پوست (از یک سالگی می توان بدون زیاده روی مصرف کرد).
- سیب زمینی سرخ کرده و چیپس (یکی دو عدد در بعضی شرایط مهم نیست).
- روغن باقی مانده از سرخ کردن غذاها (عادت کنید که این روغن ها را دور بریزید و مصرف نکنید).
- نوشابه های گازدار،آب گازدار، سودا و مشابه آنها.
- سرکه و ترشی،خردل تند،خیار شور و سس های تند.
- ادویه های تند (فلفل قرمز، فلفل سیاه و غیره).
- بادام زمینی و امثال آن (بخصوص تا چهارماهگی).
- آب نبات،خروس قندی و دیگر انواع آن.

مواد غذایی آلرژی زا
ترکیبات برخی از مواد غذایی،عوارضی شبیه حساسیت در برخی کودکان ایجاد می کند.این عوارض به صورت دانه های ریز دور دهان و یا استفراغ نمایان می شود،اما مشکل می توان آنها را آلرژی نامید.علت این عوارض شاید عدم آمادگی ارگانیسم بعضی از کودکان برای هضم و جذب برخی مواد دارای هیستامین، تیرامین و یا عوامل آزاد کننده هیستامین باشد.ماه ها طول می کشد تا ارگانیسم کودک به این مواد عادت کند.البته آلرژی واقعی نسبت به بعضی از مواد غذایی در مواردی نادر وجود دارد.به همین علت،باید واکنش های کودک را مرتباً تحت نظر گرفت و در صورت غیر طبیعی بودن آنها،با پزشک مشورت کرد.
بعضی از مواد احتمالاً آلرژی زا عبارتند از:
۱-مواد غذایی غنی از هیستامین
- پنیرهای تخمیر شده
- سوسیس خشک
- کنسرو
- گوشت
- انواع سبزی
- گوجه فرنگی
- اسفناج
- ماهی ساردین
- فیله ماهی
۲-مواد غذایی آزاد کننده هیستامین
- ماهی
- توت فرنگی
- شکلات
- گوجه فرنگی
- سفیده تخم مرغ
۳-مواد غذایی سرشار از تیرامین
- پنیر گرویر با خمیر سفت (مثل پنیر پیتزا یا گودا)
- شکلات
- کنسرو ماهی