تنبیه کودکان در اسلام، کاری شایسته است؟
فاطمه میرزایی و نرگس السادات حسینی کارشناسان همه روزه در عرصه روح و روان آدمی به خصوص در امر تعلیم و تربیت باب نوینی را می‌گشایند و شیوه‌های تربیتی تازه‌تری را ارائه می‌دهند.
روزنامه اطلاعات: دانش امروزی بشر در رشته تعلیم و تربیت، نسبت به گذشته‌های دور و نزدیک، جهش و سویه بهتر و روشنتری یافته است. ولی ناگفته پیداست که این نهال کوچک مراقبت و مواظبت بیشتری را طلب می‌کند تا به درختی تناور تبدیل شود و ثمری نیکو و مفید بخشد .
هرچند علم تعلیم و تربیت ریشه‌ای چندین هزار ساله دارد و از صدها سال قبل از میلاد هم به تأثیر مستقیم آن، بر روی آحاد مردم و جوامع توجه زیادی مبذول می‌شده است، ولی تا امروز روش سنتی تعلیم و تربیت تغییرات چندانی را شاهد نبوده است و به رغم گفته و نوشته‌های صاحبنظران امر تعلیم و تربیت آن طور که باید و شاید مورد عنایت قرار نگرفته یا به عبارتی به عمل درنیامده است .
متأسفانه تنبیه در نظر برخی اولیا و مربیان امروزی به عنوان شیوه‌ای کارساز در امر تعلیم و تربیت شناخته شده است و بعضی از ایشان مانند پیشه‌وران دوره‌های گذشته، تنبیه کردن شاگردان خود را الزامی می‌دانند و هیچ نکته‌ای را بدون آزار تنبیه، به شاگردان یاد نمی‌دهند. امروزه یکی از دستاوردهای جدید تکنیکهای آموزشی را الزامی می‌داند و این مسلم است که هرچه بیشتر به شخصیت کودکان و شرایط سنی‌شان توجه شود آنها را تربیت‌پذیرتر می‌کند .
بنا به گفته کارشناسان اگر تعلیم و تعلّم با اصول صحیح توام باشد، نسلهای آینده پشتوانه محکمی خواهند داشت و تکامل عقلانی و تعادل روحی - جسمی آنها به طور مشخص تضمین می‌شود .
اولیا و مربیانی که آینده نونهالان را در دست دارند، اکنون به فراست درمی‌یابند که برای داشتن آینده‌ای بهتر، چاره‌ای نیست مگر اینکه به امر تعلیم و چگونگی تربیت بیشتر اندیشیده شود .
بشر امروزی اندک‌اندک می‌آموزد علیرغم حدود مرزهای قراردادی کشورها، دانش و بهداشت و علوم را باید فراگیر سازد، زیرا اگر برای آیندگان دنیایی فارغ از زور و ستم و سبعیت و ستیز را آرزو می‌کنیم و بجای اینهمه گرفتاریها، دنیای شاد و سالم و پرکشش و کوششی را برای آنها می‌طلبیم، ضروری است که نشیب و فرازهای تربیتی را همراه و همگام با کودکان و نونهالان بپیماییم و در این راستا مشاوری صدیق و بردبار برای فرزندانمان باشیم، بی‌آنکه بخواهیم نازپروردگی و نُنری را جایگزین تنبیه و خشونت کنیم .
تنبیه کردن نه تنها در بهبود وضعیت اطفال نقشی ندارد، بلکه عوارض تنبیه چون ویروس و یا میکربی موذی و مخرب در تاروپود روح ایشان نفوذ می‌کند و در صورت تکرار و تداوم و به محض فراهم شدن شرایط لازم، هم طفل و هم جامعه را آلوده و گرفتار بیماریهای جسمی و روحی می‌کند .
ما و تنبیه
تنبیه در اصل مجازاتی است در مورد شخص خاطی تا او را آگاه کند و از خطا دورش بدارد و در نهایت به راستی و راه صواب سوقش دهد. تنبیه به طور کلی به دو نحو اعمال می‌شود :
۱) تنبیه بدنی
۲) تنبیه اخلاقی
از قدیم‌الایام تنبیه بدنی و فلک کردن بچه‌ها در بین همکلاسیها بیشتر از تنبیه‌های دیگر رایج بوده است .
امروزه با مخالفت شدیدی که مسئولان امور تربیتی جامعه اسلامی ما دارند، تنبیه‌های بدنی به هر شکلی منسوخ و مذموم دانسته شده و بیشتر به تنبیه‌های اخلاقی توجه می‌شود .
تنبیه در اعصار و قرون مختلف
تنبیه، به خصوص تنبیه بدنی، به قصد تربیت و اصلاح نسلها و بازداری ایشان از لغزش و خطا از بدو پیدایش جوامع و در دوره‌های مختلف به صور گوناگون خود را متجلی ساخته است .
انسان با وجود گستردگی فعالیتش در علم و صنعت، هنوز عصاکشان در وادی تربیت مبتنی بر تنبیه گام برمی‌دارد. این کندی حرکت شاید به این دلیل باشد
که قرن‌ها اجداد ما معتقد بوده‌اند که باید خاطی را هرچند اگر کودک باشد، با ضرب و جرح ادب کرد. با کمی دقت به قدیمی‌ترین تمدن و مدنیت و آثار به جا مانده‌اش، به راحتی می‌توان اعمال نتایج این شیوه‌های نادرست را مشاهده کرد .
هنوز هم در عصر حاضر که انسان با بال‌های آهنین و غول‌پیکر، کرات عالم را به تسخیر خود در آورده است و از هر شتابنده و ذیروحی پا را فراتر می‌نهد، هستند والدین و مربیانی که نمی‌توانند به طور شایسته وظایف تربیتی خود را در قبال کودکان و نوباوگان و جوانان انجام دهند. در گذشته‌های نزدیک نیز نه تنها اولیا و مربیان بلکه اغلب دانشمندان و نویسندگان، با تنبیه کردن موافق بودند . فردریش هربارت، دانشمند و فیلسوف آلمانی‌الاصل است که مدتها در سوئیس زندگی می‌کرد. او که در فلسفه و تعلیم و تربیت و روانشناسی تأثیر بسزایی داشت، در این باره می‌گوید :
ژان‌ژاک روسو نویسنده و متفکر فرانسوی که روزگارش همه به در بدری و بی‌خانمانی گذشت، با پشتکار و تلاش خود توانست یکی از بزرگترین نویسندگان فرانسوی شود .
کتاب‌هایش بیشتر در چگونگی ساختار اجتماعی و تربیتی و مصالح عمومی به رشته تحریر درآمده است. او در کتابی در امر تربیت به نام امیل می‌نویسد :
اگر انسان به طبیعت و فطرت خود واگذاشته شود نیکوکار خواهد بود و بنابراین در تربیت کودکان و نوجوانان و جوانان باید تا جایی که ممکن است قید و بند را کنار گذاشت و آنها را به طور طبیعی و آزادانه پرورش داد .
این دانشمند در کتاب خود به این نکته اشاره داشته و نوشته است که به هنگام خردسالی همراه با تنبیه شدن از دست مربی‌اش دستخوش یک نوع احساس لذت می‌شده است. این اشاره قابل تأمل از جانب او، روانکاوان و روانشناسان امور تربیتی را بر آن داشت که از آن تاریخ به بعد، در این باره بیشتر بیندیشند .
اسلام و تنبیه کودک
شخصیت فرزندان خود را بازشناسید و آنها را گرامی بدارید، دوستشان داشته باشید و آنها را به نیکوترین وجهی تربیت کنید و آداب زندگانی خود را به ایشان بیاموزید .>
کودکان امانت‌هایی هستند از جانب آفریدگار متعال که اول بار به دست والدین سپرده شده‌اند. بر پدر و مادر است که نوزادان پاک خود را به هر خوی ناپسند نیالوده و در پرورش جسمی و قوای معنوی آنها تلاش بی‌امانی داشته باشند . کودک با تربیت صحیح و رفتارهای نیک اولیا و مربیان می‌تواند انسانی با فضیلت شود و یا برعکس فردی نامطمئن و فاسد بار آید. خوشبختی و سیه‌روزی آینده هر فرد به کیفیت پرورش او در کودکی بستگی دارد. با محبت و حسن رفتار می‌توان افرادی مهربان و خیراندیش و درستکار، شجاع، شریف و فعال را به جامعه آینده بشریت تحویل داد. دین اسلام سفارش می‌کند تا بزرگترها در برابر کوچکترها بیشتر احساس مسئولیت کنند و حقوق حقه آنها را رعایت کنند . اسلام به افراد جامعه به صورت کلی می‌نگرد و به موجودیت انسان‌ها اهمیت خاص می‌دهد و خودسازی آحاد امت را لازم می‌داند و رفق و شفقت با دیگران را جزء
وظایف می‌شمارد و می‌گوید :
مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از دست و زبان او آسوده و در امان باشند .
تنبیه بدنی را اسلام حتی برای حیوانات نمی‌پسندد و ترحم بر آنها را از وظایف و شرایط هر کس می‌داند. پس چه بجاست که اولیا و مربیان در مورد خطاهای جزیی کودکان خشم نورزند و به آنان غضب نکنند، بگذارند با قدری مسامحه، کودکان شخصیت واقعی خود را پیدا کنند. معلم قبل از آنکه سختگیری کند باید در کارش عالم باشد .
همچنانکه حضرت رسول اکرم(ص) می‌فرماید :
در تعلیم و تربیت مدارا باشید و سختگیری ننمایید. زیرا معلم دانشمند بهتر از معلمی است که سختگیر باشد .
و در مورد اذیت و صدمه زدن به دیگران حضرت امام صادق (ع) می‌فرماید: هرکس تازیانه‌ای به دیگری بزند، خدا تازیه‌ای از آتش بر او خواهد زد .
باید در نظر داشت که با وجود این همه توصیه‌ها، تنبیه کودکان و ضربه زدن به ایشان ظلمی است فراگیر و در خور تأمل .
حضرت علی (ع) می‌فرماید: عاقل به واسطه ادب پند می‌گیرد. اگر ما تنبیه بدنی را در خصوص در امر تعلیم و تعلم مردود می‌دانیم فقط به این دلیل است که کمتر کسی را دیده‌ایم که با تکرار این شیوه به موفقیت‌هایی هم دست یافته باشد . یادمان باشد که در امر تعلیم و تربیت حتی سختگیری هم جایز نیست، چه رسد به اینکه با تنبیه کردن بخواهیم کودکی را تعلیم دهیم و یا تربیت کنیم .