چکاپ لازم در بارداری، در هر دوره

مادران زیادی به چکاپ‌های بارداری به دلایلی همچون هزینه‌ها توجه نکرده یا آن را به تاخیر می‌اندازند و همین می‌تواند خطری باشد که به قیمت جان مادر یا کودک تمام ‌شود.به همین سبب، مراقبت‌های دوران بارداری از عوارض بارداری بر مادر و کودک به مقدار زیادی جلوگیری می‌کند. هدف از مراقبت‌های دوران بارداری تولد فرزندی سالم با تضمین سلامتی مادر است. این مراقبت‌ها می‌تواند مرگ‌و‌میر جنین را به میزان ۴۰درصد کاهش دهد. سلامت دوران بارداری به سلامت پیش از بارداری ( شامل تا یک‌سال قبل از باردار شدن) بستگی دارد.هدف اولین ویزیت در دوران بارداری شامل تایید حاملگی، تعیین وضع سلامتی مادر و جنین، تعیین سن حاملگی و شروع برنامه‌ای برای ادامه مراقبت‌های مامایی است.این مراقبت‌ها باید از ماه اول بارداری شروع شود. لذا لازم است در هر زمانی که بارداری تشخیص داده می‌شود پرونده بهداشتی تکمیل شود. البته اغلب، شروع مراقبت‌ها به علت تاخیر در تشخیص دیرتر انجام می‌شود. به هر حال مراقبت‌های معمول در هر دوره از بارداری متفاوت است.

سه ماهه اول

در این سه ماه برای بررسی عوامل خطرزای حاملگی، باید مجموعه کاملی از سابقه پزشکی شما تهیه شود. دراولین مراجعه لازم است راجع به مصرف داروها و بیماری‌های گذشته خود به پزشکتان اطلاع دهید. همچنین درباره شرایط کاری و زندگی خود نیز توضحی دهید. خیلی وقت‌ها ممکن است نوع کار شما که ایستاده یا نشسته است باعث ایجاد خطراتی برای شما شود. تمام موارد را بگویید و از پزشک راهنمایی بگیرید.

اول باید از بارداری مطمئن باشید

به تمام مادران توصیه می‌کنیم به محض مثبت شدن تست خون، انجام آزمایش‌ها را شروع کنند و تا زمان سونوگرافی و مشخص شدن یک حاملگی نرمال با ضربان قلب نرمال در رحم، آزمایش دیگری انجام ندهند؛ چراکه برخی مواقع تعداد زیادی از بارداری‌ها بعد از مثبت شدن بارداری به سرانجام نمی‌رسند. به طور مثال در برخی از آن‌ها جنین سقط می‌شود یا ضربان قلب تشکیل نمی‌شود یا پوچ هستند و نیازی نیست که مادر هزینه اضافه پرداخت کرده‌ باشد. پس کمی صبر کرده و به پزشک توجه کنید.

آزمایش‌های روتین را شروع کنید
بعد از مشخص شدن صدای قلب جنین، آزمایش کم‌خونی، قند، اوره و کراتینین، آزمایش HIV برای ایدز و هپاتیت، آزمایش ادرار، آزمایش کشت ادرار و آزمایش TSH یعنی بررسی از نظر هورمون تیروئید گرفته می‌شود‌ زیرا بسیاری از مادران کم‌کاری تیروئید دارند و متوجه آن نیستند و آزمایش اسکرینینگ یا غربالگری است که مشخص می‌کند مادری کم‌کاری یا پرکاری تیروئید دارد یا خیر.

نشانه دیابت بارداری بعد از هفته بیستم
تمام این آزمایش‌ها، آزمایش سه ماهه اول بارداری است و اگر مادری کم‌خونی شدید دارد باید درمان شود. به‌طور‌کلی دو نوع دیابت داریم؛ نوع اول دیابت «اوورت» است که در آن مادر قبل از بارداری دیابت داشته و خودش نیز اطلاع داشته است. هرچند در برخی موارد قند مادر در مرز قرار دارد و خود متوجه نیست که نیاز به بررسی و توجه بیشتری دارد. دیابت بعدی که به آن جستیشنال (gestational) گفته می‌شود یا دیابت بارداری که بعد از هفته ۲۰ خود را نشان می‌دهد.

تست قند خون برای پیشگیری از دیابت
آزمایش‌های روتین دوران بارداری شامل چک کردن کم‌خونی و گروه خونی مادر است و آزمایش قند از نظر دیابت و آزمایش اسکرینینگ که به آن GCT گفته می‌شود نیز برای مادر انجام می‌گیرد. اسکرینینگ، آزمایشی است که طی آن به مادر ۵۰ تا ۷۰ گرم گلوکز داده می‌شود؛ ابتدا آزمایش ناشتا از مادر گرفته شده و بعد از گذشت یک ساعت به مادر شربتی داده می‌شود و قند خون را مجدد اندازه می‌گیرند که اگر در معرض دیابت باشد، با این آزمایش مشخص می‌شود. بهتر است این آزمایش همان اوایل بارداری انجام شود و کسی که آزمایش قند خون ناشتا را انجام داد این آزمایش را نیز انجام دهد.

غربالگری برای سلامت جنین
به مادران توصیه می‌کنیم برای بررسی سلامت جنین، آزمایش غربالگری را در هفته بین ۱۱ تا ۱۳ انجام دهند که غربالگری از نظر ناهنجاری‌های جنین مثل سندروم دان و تریزومی۱۸ و بیماری‌های مادرزادی بررسی می‌شود و اگر موفق به انجام این آزمایش نشدند، در هفته پانزدهم می‌توانند این آزمایش را انجام دهند.

هفته ۲۶ تا ۲۸ بارداری؛ زمان کنترل کم‌خونی مجدد
در سه ماهه دوم یعنی هفته پانزدهم، غربالگری دوم انجام می‌شود و اگر بقیه آزمایش‌های صورت‌گرفته بدون مشکل بود تا پایان سه ماهه دوم نیاز به آزمایش دیگری نیست. در هفته ۲۶ تا ۲۸ بارداری نیز آزمایش کنترل کم‌خونی و غربالگری از نظر دیابت که شامل قند خون ناشتا و آزمایش قند خون با گلوکز یک‌ساعته و سه‌ساعته است، انجام می‌شود.

سونوگرافی اول؛ پیشگیری از ناهنجاری
اگر مادری مشکلی نداشته باشد، برای او سونوگرافی در سه مرحله کفایت می‌کند. سونوگرافی اول در سه ماهه اول و هفته‌های بین ۷ تا ۸ برای تشخیص تشکیل ضربان قلب جنین، سپس سونوگرافی ۱۴‌هفته از نظر رد آنورمالی‌های جنینی؛ مثلاً ممکن است جمجمه جنینی شکل نگرفته باشد یا نقص ستون مهره‌ها داشته باشد و چون زیر ۱۶‌هفته اجازه سقط داده می‌شود بهتر است سونوگرافی در هفته ۱۴ انجام شود.
در ۱۴‌هفته معمولا جنسیت بچه هم مشخص می‌شود، اما ممکن است تجربه سونوگرافیست کم باشد یا بچه در موقعیتی قرار گرفته باشد که جنسیت او مشخص نشود، لذا در هفته‌‌های بعدی مادر می‌تواند مجدد سونوگرافی انجام دهد.

سه ماهه دوم، سونوگرافی‌های سریالی
در سه ماهه دوم دیگر نیازی به سونوگرافی نیست، اما اگر مادری خونریزی دارد نیاز به انجام سونوگرافی سریالی است تا وضعیت جفت مشخص شود، زیرا ممکن است جفت سرراهی باشد. ممکن است مادری از ترشح زیاد شکایت داشته یا مشکوک به پارگی کیسه آب یا حجم مایع آمنیوتیک او کم باشد که در این صورت نیز نیاز به سونوگرافی بیشتر است.

سونوگرافی سوم‌، برای تعیین موقعیت جنین
این سونوگرافی از سونوگرافی‌های واجب و ضروری سه ماهه سوم است. این سونوگرافی برای نحوه قرارگیری جنین و وضعیت قرارگیری جفت مهم است؛ یعنی که سر بچه پایین باشد تا مادر بتواند زایمان طبیعی انجام دهد. این سونوگرافی بین هفته ۳۰ تا ۳۲ انجام می‌شود. مادر می‌تواند سونوگرافی دیگری را در هفته‌۳۶ برای چک کردن مجدد طرز قرارگیری جنین انجام دهد که باید سفالیک باشد؛ یعنی سر بچه رو به پایین و پاهای او رو به بالا قرار گرفته باشد.

تست اچ‌آی‌وی برای بعضی‌ها لازم است
از‌آنجایی‌که ایدز نوعی بیماری است که از مادر به جنین منتقل می‌شود، ‌برای جلوگیری از انتشار این بیماری، ‌آزمایش آلودگی به ویروس ایدز تجویز می‌شود. این آزمایش برای همه مادران لازم نیست. سه ماهه دوم بین هفته سیزدهم تا بیست ‌و هفتم حاملگی این آزمایش ‌انجام می‌شود.

مراجعه به پزشک زنان؛ ماهی یک‌بار تا ۷‌ماهگی
مراجعه مادر به پزشک زنان ماهی یک‌بار تا هفته ۲۸ یعنی ۷‌ماهگی باید صورت بگیرد و اگر مشکل خاصی نداشته باشند، از هفته ۲۸ تا ۳۲ بهتر است هر دو هفته یک‌بار مراجعه کرده و از ۳۲ به بعد تا زمان زایمان بهتر است هر هفته مراجعه داشته باشند. در این مراجعه‌ها، بررسی فشار خون، وزن مادر و ضربان قلب جنین مهم است و از هفته ۳۲ به بعد نیز حرکت جنین باید بررسی شود.در صورت مراجعه زن باردار از ماه اول بارداری جمعا ۱۴‌مراقبت دوران بارداری انجام می‌شود. با توجه به اینکه بیشتر زنان از ماه اول بارداری مراجعه نمی‌کنند، بنابراین تعداد مراقبت‌ها کمتر از آن خواهد بود.

به هشدارها توجه کنید

اگر در دوران بارداری قرار دارید، لازم است در هر زمان از شبانه‌روز، در صورت مواجهه با هر یک از علائم هشدار‌دهنده زیر شامل هرنوع خونریزی یا لکه‌بینی ، سردرد شدید یا مداوم، تاری دید، دوبینی و ظهور لکه یا نقطه تاریکی در میدان دید، سر گیجه، درد شکم و پایین جناغ سینه، استفراغ مداوم، تب یا لرز، دفع ادرار دردناک، کاهش مقدار دفع ادرار‌، تغییر محسوس در شدت یا تناوب حرکات جنین (‌کمتر یا بیشتر از حد معمول‌)‌، استفراغ تمام غذاهای خورده شده و مداوم در سه ماه اول بارداری و هر نوع استفراغ بعد از ماه پنجم، افزایش سریع وزن بدن، تنگی نفس و استفاده از چند بالش برای خوابیدن، غش و بی‌حالی مکرر خیلی زود به اولین مرکز بهداشتی و درمانی یا پزشک خود مراجعه کنید.

غیرضروری موثر
شاید خیلی‌ها ندانند بخشی از بیماری‌های مادرزادی به سبب اختلالات ژنتیکی رخ می‌دهند که این عامل در کشور ما بسیار شایع است. البته بخشی از بیماری‌های مادرزادی نیز ناشی از عوامل محیطی است، به عنوان نمونه بیماری‌هایی که مادر در دوران بارداری به آن دچار می‌شود.برخی بیماری‌های مادرزادی نیز به هر دو دلیل ژنتیک و عوامل محیطی رخ می‌دهند؛ به‌‌طوری‌که فرد استعداد اختلالات ژنتیکی را دارد و عوامل محیطی در تشدید آن دخیل می‌شود. انجام آزمایش ژنتیک در ازدواج‌های فامیلی اجباری است. ۲ تا ۵‌درصد تولدهای زنده با اختلالات ژنتیکی همراه است. به علاوه آنکه در ازدواج‌های فامیلی، نقایص ژنتیک نوزادان سه تا چهار برابر ازدواج‌های غریبه است.بیماری‌های ارثی از پدر یا مادر یا هر دو به فرزندان منتقل می‌شود و تفاوت این بیماری‌ها با بیماری‌های فامیلی در این است که در انواع فامیلی ممکن است پدر یا مادر هیچ‌کدام مبتلا نباشند و بیماری در دیگر اعضای فامیل وجود داشته باشد. در گروهی از این بیماری‌ها چنانچه پدر و مادر هر دو ناقل بیماری باشند، با احتمال ۲۵‌درصد، فرزندان آن‌ها در هر بار بارداری به بیماری مبتلا می‌شوند (مثل بیماری تالاسمی ). اما در گروه دیگر از بیماری‌ها چنانچه یکی از والدین به بیماری مبتلا باشد، در هر بار بارداری با احتمال ۵۰‌درصد، فرزندان به آن بیماری مبتلا می‌شوند (مثل بیماری هانتینگتون). در دسته دیگری از بیماری‌های ژنتیک، توارث فقط در جنس مذکر یا مونث بروز می‌کند.با توجه به اینکه بسیاری از بیماری‌های ارثی و ژنتیک قابل درمان نیستند، پیشگیری از بروز این بیماری‌ها بسیار مهم است و به همین علت انجام مشاوره ژنتیک می‌تواند در مراحل مختلف (‌قبل از ازدواج، قبل از بارداری، حین بارداری یا در صورت داشتن فرزند بیمار‌) انجام بگیرد، ولی بهترین زمان انجام آن پیش از ازدواج است.در واقع، هر چه ازدواج فامیلی نزدیک‌تر باشد، خطر بیماری‌های مادرزادی جنین و نوزادان تا ۱۲‌برابر افزایش می‌یابد. البته باید به این نکته توجه کرد که انجام آزمایش ژنتیک برای همه لازم نیست و آزمایشی وجود ندارد که به تنهایی بتواند همه بیماری‌های ژنتیکی و ارثی را شناسایی کند.