شب ادراری در کودکان، عوامل تاثیرگذار

شب ادراری یکی از اختلالات شایع در کودکان است که به صورت دفع مکرر ادراری یا غیرعمدی ادرار در لباس یا بستر، روز یا شب در کودکانی که باید از نظر سنی به طور طبیعی کنترل شانه را بدست آورده باشند اطلاق می شود.

اکثر کودکان کنترل ادراری روزانه یا شبانه منظمی را در سنین ۴-۳ سالگی کسب می کنند بنابراین بهترین سن جهت مطرح کردن تشخیص شب ادراری ۵ سالگی می باشد.

تشخیص شب ادراری زمانی مطرح می شود که کودک حداقل ۲ بار در هفته برای ۳ ماه متوالی لباس یا بستر خود را خیس نماید.

شیوع شب ادراری در پسرها ۲ برابر دخترها می باشد.(محمدپور، تابستان ۹۱) شب ادراری به دو دسته عمده اولیه و ثانویه تقسیم می شود:
-در نوع اولیه یا مداوم کودک هرگز تجربه خشک شدن به مدت 6 ماه را ندارد.
- در نوع ثانویه (عود کننده ) کودک به مدت ۶ ماه یا یشتر سالم بوده و دوباره دچار شب ادراری می گردد.(حکیم ، فروردین ۹۴).

*عواملی میتواند در ایجاد شب ادراری دخیل باشد مانند: حجم مثانه، سابقه خانوادگی، عفونت، کمبود هورمون ضدادرار، تاخیر در رشد و نمو، خواب بسیار عمیق، رژیم غذایی و علل روانی و عاطفی (خرمی، اسفند۹۰).
شیوع شب ادراری با افزایش سن کاهش می یابد.82% کودکان 2 ساله - 49 % 3 ساله ها - 26 % 4ساله ها و 7 % 5 ساله ها مبتلا به بی اختیاری ادراری هستند. اختلالات روانی فقط در 20 %کودکان مبتلا به بی اختیاری ادراری وجود دارد.(رادفر،بهمن 90).

کودکان مبتلا به بی اختیاری ادراری احساس انزوا و تفاوت را نسبت به اطرافیان خود دارند و بعضی از آنها اعتماد به نفس پایین تری را از خود نشان می دهند.(زرگر،بهار92).
شب ادراری بیشتر موارد با علایمی در ارتباط است مثل:
مکیدن انگشت ،بداخلاقی و خشم،دروغگویی،ترس از خوابیدن،احساس ضعف و ناراحتی،احساس حقارت و ناامنی،اعتماد به نفس ضعیف(شمس انصاری،1391).

تحقیقات نشان می دهد در رابطه با شب ادراری مطالعات مختلف که به روشهای متفاوتی صورت گرفته اند انجام شده است و نتایج حاصل از آن ها حاکی از آن است که عوامل و شرایط مرتبط با شب ادراری، در جوامع مختلف متفاوت است.

۱-گروهی از مطالعات به علل ایجاد اختلال شب ادراری پرداخته اند: در مطالعه توصیفی -مقطعی که در سال ۱۳۸۵ انجام شده است جنس و خرخر شبانه از عوامل مرتبط با شب ادراری گزارش گردیده است.
در مطالعه دیگری ارتباط آماری معنی داری بین شب ادراری و متغییرهای رتبه تولد، سطح سواد والدین، سابقه شب ادراری در فامیل وجود نداشت.
در پژوهش دیگری که در سال ۱۳۸۷ به صورت مورد-شاهدی انجام شده است سابقه خانوادگی مثبت ،سابقه عفونت ادراری،افسردگی،اضطراب جدایی،اندازه خانواده از عوامل مرتبط با شب ادراری بودند. در مطالعه مورد شاهدی دیگری که انجام شده بود سابقه شب ادراری در خواهر و برادر،تنبیه بدنی، تعداد اعضای خانواده گزارش شده است.
در مطالعه دیگری که در سال 1390 به صورت توصیفی-تحلیلی انجام شده است عوامل مختلف جسمی،روانی،فرهنگی،اجتماعی،اقتصادی،-تغذیه ای در مناطق مختلف را برای بروز شب ادراری موثر دانست.
در مطالعه دیگری که به صورت توصیفی-مقطعی در سال ۱۳۹۲ انجام شده است جنسیت کودک،خواب عمیق،سابقه بی اختیاری ادراری والدین،مصرف بیش از حد مایعات در طی روز توسط کودک،فوت والدین،شاغل بودن والدین،عفونت مجرای ازادراری کودک را در اختلال شب ادراری تاثیر پذیر می داند.

۲-گروهی از مطالعات به درمان شب ادراری پرداخته اند:
در پژوهشی که در سال 1390 انجام شده است راههایی برای درمان شب ادراری مطرح شده است :
۱-نوشیدن مایعات را قبل خواب کودک محدود کنیم.
2-کودک را پیش از خواب به توالت بفرستیم.
۳-شب ها چراغ توالت را روشن بگذاریم.
4-از روش جایزه و ستاره کمک بگیریم.
در پژوهش دیگری که برای درمان شب ادراری در سال ۱۳۹۰ برای درمان شب ادراری انجام شده است مطرح کرده است که:
1-هیچ گاه از تنبیه،سرزنش،انتقاد و شرمنده کردن کودک برای درمان استفاده نکنیم.
۲-نوشیدنیها را قبل خواب کودک محدود کنیم.
3-استفاده از روش رفتار درمانی،شرطی سازی کلاسیک با زنگ و تشکچه موثرترین درمان برای شب ادراری است.
۴-دارو درمانی: استفاده از دارو مجاز نیست ولی شب ادراری در عملکرد بعضی از کودکان اختلال ایجاد میکند که در این صورت از دارو استفاده میکنیم.
الف:داروی ایمی پرامین در درمان کوتاه مدت بی اختیاری ادرار کودکان موثر است.
ب :داروی دسموپرسین نیز برای کودکان مبتلا به شب ادراری تجویز می شود.

پژوهش های مشکل کاو: پژوهش های فراوانی در دهه هفتاد و هشتاد توسط روانپزشکان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و نیز افراد دیگری چون سلطانی (۱۳۸۵)، سلحشور (۱۳۸۵) انجام شده است. اما پژوهش های جدید دیگری به این امر مهم پرداخته اند.
پژوهش شمس انصاری(1391) با عنوان شب علل ادراری یک پژوهش موردی شاهدی است اشاره میکند که مسایل روحی و عاطفی از مهمترین علل شب ادراری است. از جمله عوامل روحی که باعث شب اداری میشود:
۱-تولد نوزاد در خانواده
2-اختلافات و کشمکش های درون خانواده
۳-مسافرت یا فوت یکی از والدین
4-تحقیر و تنبیه بیش از حد بزرگترها
۵-ایجاد ترس و هیجان و اضطراب شدید در کودک
6-بازیهای ترسناک کامپیوتری و اشاره به یک عامل بسیار مهم که در سالهای اخیر اهمیت پیدا کرده است آلرژی و حساسیت کودک به غذاها و بخصوص شیر گاو است و به طور خلاصه به درمان با تلفیق روش های زیر اشاره کرده است:
۱-تشویق کودک به بیان مشکلات خود و اصلاح رابطه کودک و اعضای خانواده
2- از بین بردن جو اضطراب زا برای کودک
۳- دادن مایعات به مقدار کم به کودک مخصوصا نوشیدنی های کافیین دار
4-نصب ورقه بالای تخت کودک به این منظور که شبهایی که کودک خشک بود توسط خودش یک ستاره
۵-دارو درمانی هم در بهبود این اختلال موثر است.

محمدپور و همکاران جدول توزیع فراوانی شب ادراری را بر ۲۵۰ کودک مورد مطالعه ۱۵۱ کودک دختر۹۹ کودک پسر با میانگین سنی ۶/۸ سال این چنین شرح داده است:
جدول1- توزیع فراوانی شب ادراری کودکان مورد مطالعه

همچنین توزیع فراوانی عوامل و علائم مرتبط با شب ادراری را نیز در جدولی به شرح زیر گزارش کرده اند.

پژوهش های بهبود عملکرد
اغلب پژوهش های انجام شده در زمینه اختلال شب ادراری در این بخش است. اثربخشی روش های آموزش مختلف، تشویق کودکان به فعالیت های گروهی؛ ایجاد اعتماد به نفس در کودکان برای بهبود عملکرد کودکان مبتلا به اختلال شب ادراری بررسی شده است. دکتر سلطان زاده در پژوهش معاینات جسمی یا اقدامات آزمایشگاهی برای درمان اختصاصی را ضروری دانسته است.

این آزمایشات می تواند علل شب ادراری را مشخص کند؛از جمله این علل: سابقه عفونت ادراری، غیرطبیعی بودن دستگاه تناسلی.
مشکلات روانی اجتماعی را مستقیماً درشب ادراری موثر می داند و انجام مشاوره برای کودک را ضروری می داند. استفاده از شرطی سازی با زنگ و تشکچه و داروی ایمی پرامین را برای شب ادراری موثر شناخته است.
در پژوهش دیگری که توسط کشاورز،1394 انجام شد با بردن اعتماد به نفس و تشویق کودک را راهی برای بهبود شب ادراری دانسته است.با بیان اینکه تشویق کودک که مبنی بر عدم خیس کردن تشکچه خود یکی از راههای ایجاد اعتماد به نفس و انگیزه برای کودک در بر طرف کردن این مشکل است.

در پژوهش دیگری که توسط غروبی انجام شد وی به درمان دارویی اشاره دارد و میگوید داروهای هورمونی که تولید ادرار را کم می کند راه درمان موثری است.البته از خوردن مایعات زیاد همراه با این دارو به علت کاهش سدیم خون و تشنج خودداری شود. migna.ir وی گفته است که درمان هیپنوتیزم،طب سوزنی،رژیم درمانی نیز توصیه می شود ولی اثرات درمانی آنها تایید نشده است و همچنین کودک باید تحقیر نشود و در صورت وجود استرس همراهی والدین و پزشک توصیه می شود. برای تمیز کردن رختخواب خانواده باید با کودک همکاری کند تا احساس تنبیه نکند.

بحث و نتیجه گیری
شب ادراری یکی از اختلالات رفتاری در کودکان است و می توان این پدیده را به عنوان یک تنش جدی با ابعاد فردی،خانوادگی،اجتماعی،عاطفی در نظر گرفت. با توجه به تحقیقات انجام شده سابقه خانوادگی، مشاهده فیلمهای ترسناک،بازیهای کامپیوتری،تولد فرزند جدبد در خانواده به عنوان عوامل روحی روانی مطرح شده است.که این فاکتورها نشان دهنده ترس،استرس ،اضطراب و نگرانی در کودک می باشدکه با توجه به یافته ها این استرس و اضظراب با علایمی همچون ناحن جویدن،دندان قروچه تظاهر می یابد که خانواده را متوجه این رفتار می کند. خیس نمودن بستر ناراحت کننده است و در بعضی موارد با توجه به فرهنگ و رفتار اطرافیان امکان اینکه کودک مورد سرزنش و تحقیر قرار گیرد وجود دارد. کودک مبتلا به این اختلال تصورش نسبت به خود تغییر می یابد و شاید با همسالان و سایر اعضا خانواده خود نیز مشکلاتی پیدا کند بنابراین تدابیر بهداشتی،آگاهی و مشاوره خانواده می تواند از پیامد اجتماعی عملکردی و عاطفی پیشگیری نماید.

و در پایان اگرچه شب ادراری سبب ناراحتی خانواده و خود کودک می گردد اما خوشبختانه در اکثر بچه ها بهبودپذیر است و حتی بدون درمان نیز این عارضه ممکن است برطرف شود.