بریچ جنین چیست؟ انواع، عوارض و راه‌های تشخیص و درمان آن
بریچ بودن جنین حالتی است که در آن جنین به جای قرار گرفتن در وضعیت طبیعی سر به پایین، با پاها یا باسن به سمت پایین رحم قرار می‌گیرد. این وضعیت معمولاً در هفته‌های پایانی بارداری تشخیص داده می‌شود و می‌تواند چالش‌هایی را برای زایمان ایجاد کند. علل بریچ جنین می‌تواند بارداری چندقلویی، جفت سرراهی، نارس بودن جنین و ... باشد. در این مقاله، هر آنچه که باید درباره بریچ بودن جنین بدانید را توضیح خواهیم داد.
فهرست مطالب
- بریچ بودن جنین یعنی چه؟
- انواع بریچ جنین
- تفاوت حرکت جنین بریچ و سفالیک
- علت بریچ بودن جنین چیست؟
- آیا بریچ بودن جنین خطرناک است؟ (عوارض بریچ جنین)
- علائم بریچ جنین
- نحوه تشخیص بریچ جنین
- حرکات جنین بریچ چگونه است؟
- جفت قدامی و بریچ بودن جنین
- درمان بریچ جنین چیست؟
- اگر جنین بریچ باشد چه می‌شود؟
- جنین بریچ تا چند هفته میچرخه؟
- درمان خانگی بریچ جنین چیست؟
- مراحل زایمان بریچ چگونه است؟
- راه‌های پیشگیری از بریچ بودن جنین چیست؟
- سوالات متداول
بریچ بودن جنین یعنی چه؟
بریچ جنین (breech birth or breech presentation) وضعیتی است در آن جنین به جای قرار گرفتن در وضعیت طبیعی سر به پایین، با پاها یا باسن به سمت پایین رحم قرار می‌گیرد. جنین به طور طبیعی در هفته‌های پایانی بارداری باید در وضعیت سر به پایین یا به اصطلاح «وِرتِکس» قرار داشته باشد.
نقل قول از:
Royal College of Obstetricians
Towards the end of pregnancy, only ۳-۴ in every ۱۰۰ (۳-۴%) babies are in the breech position.
ترجمه:
در اواخر بارداری، تنها حدود ۳ تا ۴ نوزاد از هر ۱۰۰ نوزاد (معادل ۳ تا ۴ درصد) در وضعیت بریچ قرار دارند.
انواع بریچ جنین
چهار نوع بریچ جنین به شرح زیر است:
- بریچ باز (Frank breech) : باسن نوزاد به سمت واژن است و پاهایش صاف رو به بالا قرار گرفته‌اند (یعنی پاها نزدیک به صورت او هستند).
- بریچ کامل (Complete breech) : باسن نوزاد رو به پایین است و هر دو مفصل ران و زانوی او خمیده‌اند (جنین در حالت نشستن روی پاهای تا شده قرار دارد).
- بریچ با پا (Footling breech) : یک یا هر دو پای نوزاد رو به پایین قرار گرفته و پیش از بقیه بدن خارج می‌شوند.
- وضعیت عرضی (Transverse lie) : جنین به صورت افقی در رحم قرار گرفته، نه عمودی. در این حالت شانه او ابتدا وارد واژن می‌شود.
وضعیت ایده‌آل جنین حالتی است که سر او به سمت پایین باشد، پشت به کمر مادر قرار بگیرد و چانه‌اش به سمت قفسه سینه جمع شده باشد؛ در این حالت پشت سر او آماده ورود به واژن است.
بیشتر بخوانید: ماساژ شکم در بارداری، برای چرخش جنین؟
تفاوت حرکت جنین بریچ و سفالیک
در جدول زیر تفاوت حرکت‌های جنین بریچ و سفالیک (Vertex) را ذکر کرده‌ایم:
|
ویژگی‌ها |
جنین سفالیک (ورتکس) |
جنین بریچ |
|
جهت سر و پاها |
سر به سمت پایین و پاها به سمت بالا هستند |
سر به سمت بالا و پاها به سمت پایین در مجرای زایمان قرار می‌گیرند |
|
نوع حرکات |
حرکات نرم و پیچیده، شامل حرکت پاها و بدن جنین در قسمت بالای رحم |
حرکات لرزشی، غیرمعمول و نامتقارن |
|
محل ضربه |
سر نزدیک لگن مادر |
ضربه به سمت کمر و بخش‌های تحتانی شکم و رحم |
علت بریچ بودن جنین چیست؟
همیشه نمی‌توان به‌طور دقیق مشخص کرد که چرا جنین به صورت بریچ قرار می‌گیرد. با این حال، برخی عوامل می‌توانند در این وضعیت نقش داشته باشند، از جمله:
- بارداری چندقلویی (دوقلو، سه‌قلو یا بیشتر).
- داشتن سابقه در بارداری قبلی.
- وجود مایع آمنیوتیک بیش از حد یا کمتر از حد طبیعی.
- شکل غیرطبیعی رحم که می‌تواند به دلیل مشکلاتی مانند فیبروم‌ها، سپتوم رحمی یا سایر شرایط پزشکی باشد.
- قرار گرفتن جفت روی دهانه رحم به طور کامل یا جزئی (جفت سرراهی).
- نارس بودن جنین؛ یعنی ممکن است هنوز به وضعیت سر به پایین نچرخیده باشد.
- وجود یک مشکل یا ناهنجاری در جنین که مانع چرخش آن به سمت پایین می‌شود.
بیشتر بخوانید: سونوگرافی‌های بارداری، معرفی مهم‌ترین سونوگرافی‌های بارداری + جدول
آیا بریچ بودن جنین خطرناک است؟ (عوارض بریچ جنین)
پرزانتاسیون بریچ همیشه خطرناک نیست اما می‌تواند با برخی عوارض و چالش‌ها همراه باشد که نیازمند توجه پزشک است. این عوارض ممکن است برای مادر یا جنین ایجاد شوند، به‌ویژه در صورتی که زایمان طبیعی انجام شود. مهم‌ترین خطرات بریچ بودن جنین عبارتند از:
- آسیب در هنگام زایمان طبیعی: احتمال وارد شدن آسیب به سر، گردن یا شانه‌های جنین وجود دارد.
- کمبود اکسیژن: در برخی موارد بریچ، اکسیژن‌رسانی به جنین ممکن است به طور موقت مختل شود.
- افتادگی بند ناف: در صورتی که کیسه آب زود پاره شود، احتمال بیرون افتادن بند ناف بیشتر است که یک اورژانس محسوب می‌شود.
- آسیب‌های جسمی به جنین: احتمال شکستگی، دررفتگی یا کبودی در بدن نوزاد وجود دارد.
- خونریزی مغزی یا آسیب نخاعی: هرچند نادر است اما از عوارض جدی بریچ محسوب می‌شود.
- خطرات ناشی از ECV : در موارد نادر ممکن است منجر به جدا شدن جفت یا کاهش ضربان قلب جنین شود.
علائم بریچ جنین
از کجا بدانیم جنین بریچ است؟ علائم بریچ جنین عبارتند از:
- حرکات جنین: ممکن است حرکات جنین را بیشتر در قسمت پایین شکم خود احساس کنید.
- وضعیت شکم: شکل شکم شما ممکن است متفاوت از حالت طبیعی به نظر برسد.
- محل شنیدن ضربان قلب جنین: پزشک ممکن است ضربان قلب جنین را در بالای رحم تشخیص دهد.
- معاینه دستی: در معاینه دستی، پزشک ممکن است متوجه شود که سر جنین در قسمت بالای رحم قرار دارد.
نحوه تشخیص بریچ جنین
پزشک یا ماما در حدود هفته‌ی ۳۶ بارداری، شکم شما را معاینه می‌کند تا وضعیت قرارگیری جنین را بررسی کند. اگر پزشک مشکوک شود که پرزانتاسیون جنین، بریچ است؛ امکان دارد شما را برای انجام سونوگرافی ارجاع دهد تا این موضوع تایید شود. سونوگرافی ترانس آبدومینال و سونوگرافی واژینال برای تشخیص بریچ بودن جنین کاربرد دارند.
حرکات جنین بریچ چگونه است؟
هر جنین الگوی حرکتی منحصر به فرد خود را دارد، بنابراین حرکات جنین بریچ ممکن است بین مادران مختلف متفاوت باشد. با این حال، می‌توان برخی ویژگی‌های کلی این پرزانتاسیون را شناسایی کرد:
- تغییر جهت پاها و باسن: در جنین بریچ، سر به سمت بالا و پاها به سمت پایین قرار دارند، بنابراین حرکات پاها به سمت بازوان مادر خم شده و فشار بیشتری به ناحیه تحتانی شکم وارد می‌کنند.
- حرکات محدودتر پاها: به دلیل موقعیت بریچ، حرکات پاهای جنین کمتر و محدودتر از حالت طبیعی است.
- حرکات غیرمعمول و نامتقارن: جنین بریچ حرکات لرزشی، گردشی و نامتقارن بیشتری دارد که با حرکات نرم و پیچیده جنین در وضعیت سر به پایین متفاوت است.
- تاثیر بر تجربه مادر: این تغییرات حرکتی ممکن است باعث شود مادر بیشتر ضربه‌ها را در کمر و بخش‌های تحتانی شکم احساس کند تا قسمت بالای شکم.
بیشتر بخوانید: تکان خوردن جنین پسر و دختر چه تفاوتی با هم دارند؟
بریچ بودن جنین دختر
بریچ بودن جنین به این معناست که جنین به جای قرارگیری سر به پایین، با باسن یا پاها به سمت پایین قرار گرفته است. این وضعیت در دختر یا پسر فرقی ندارد و ربطی به جنسیت جنین ندارد؛ با این حال، برخی مادران نگران هستند که جنسیت روی حرکات یا موقعیت جنین تاثیر بگذارد، در حالی که مطالعات نشان می‌دهد جنسیت تاثیری بر بریچ بودن ندارد.
جفت قدامی و بریچ بودن جنین
جفت قدامی به جفتی گفته می‌شود که در دیواره جلویی (قدامی) رحم لانه‌گزینی کرده است. این نوع قرارگیری جفت به خودی خود احتمال بریچ شدن جنین را افزایش نمی‌دهد. با این حال، گاهی افراد به اشتباه جفت قدامی را با جفت سرراهی (جفت پایین) اشتباه می‌گیرند. جفت سرراهی حالتی است که در آن جفت به طور کامل یا جزئی روی دهانه رحم قرار گرفته است. برخلاف جفت قدامی، جفت سرراهی می‌تواند احتمال قرارگیری جنین در حالت بریچ و تداوم این وضعیت تا زمان زایمان را افزایش دهد. این دو حالت کاملاً متفاوت هستند و نباید با یکدیگر اشتباه گرفته شوند.
بیشتر بخوانید: جفت قدامی و پسر شدن جنین - جفت جنین پسر کجا قرار دارد؟
درمان بریچ جنین چیست؟
مدیریت وضعیت بریچ جنین معمولاً از طریق روش‌های زیر انجام می‌شود:
- انتظار و پایش مداوم: در بسیاری از موارد، جنین ممکن است تا هفته‌های پایانی بارداری به‌طور طبیعی به وضعیت سر به پایین بچرخد. به همین دلیل پزشکان معمولاً تا هفته ۳۶ یا ۳۷ بارداری صبر می‌کنند و در صورت باقی ماندن جنین در وضعیت بریچ، اقدامات بعدی را در نظر می‌گیرند.
- روش‌های تغییر وضعیت جنین: برای کمک به تغییر موقعیت جنین می‌توان از برخی تکنیک‌ها استفاده کرد. یکی از رایج‌ترین روش‌ها ECV است که در آن پزشک با فشار ملایم روی شکم مادر تلاش می‌کند جنین را بچرخاند. این روش معمولاً بین هفته‌های ۳۶ تا ۳۸ بارداری انجام می‌شود. علاوه بر این، پزشک ممکن است تمرینات یا حرکات خاصی را پیشنهاد کند که می‌تواند احتمال تغییر وضعیت بریچ را افزایش دهد.
دارو برای بریچ بودن جنین
درمان وضعیت بریچ جنین معمولاً از طریق مدیریت فرآیند زایمان انجام می‌شود و به طور کلی نیازی به استفاده از دارو نیست. با این حال، در شرایط خاص که سلامت مادر یا جنین در خطر باشد، پزشک ممکن است از داروهای خاصی بهره ببرد. این داروها شامل موارد زیر می‌شوند:
- توکولیتیک‌ها: این داروها برای کاهش انقباضات رحمی و به تاخیر انداختن زایمان استفاده می‌شوند تا زمان کافی برای آماده‌سازی جنین و رحم فراهم شود.
- استروژن: در برخی موارد، استروژن برای حمایت از رشد جنین و بهبود شرایط مرتبط با وضعیت بریچ تجویز می‌شود.
- کورتیکوستروئیدها: این داروها ممکن است برای کمک به بلوغ اندام‌های جنین، به‌ویژه در مواردی که خطر زایمان زودرس وجود دارد، استفاده شوند.
با این حال، استفاده از این داروها به شرایط خاص مادر و جنین بستگی دارد و تنها تحت نظر پزشک متخصص تجویز می‌شود.
در اکثر موارد، پزشک ممکن است روش‌های غیر دارویی مانند چرخش خارجی جنین (ECV) را برای تغییر موقعیت جنین پیشنهاد کند یا در صورت لزوم، زایمان سزارین را برنامه‌ریزی نماید. برای تصمیم‌گیری مناسب، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
اگر جنین بریچ باشد چه می‌شود؟
اگر جنین در هفته ۳۷ بارداری همچنان بریچ باشد، سه گزینه‌ی احتمالی برای زایمان وجود دارد:
- تلاش برای چرخاندن جنین در هفته‌های ۳۷ تا ۳۸ بارداری
- برنامه‌ریزی برای زایمان سزارین در هفته‌های ۳۹ تا ۴۰ بارداری
- اغلب پزشکان از انجام زایمان طبیعی در وضعیت بریچ خودداری می‌کنند، مگر اینکه نوزاد در مرحله‌ی خروج (crowning) و آماده‌ی تولد باشد.
جنین بریچ تا چند هفته میچرخه؟
بیشتر جنین‌ها پیش از رسیدن به ترم کامل (۳۷ هفتگی) به‌طور طبیعی به وضعیت سر به پایین می‌چرخند. اگر نوزاد پس از این زمان همچنان در وضعیت بریچ باشد، پزشک یا ماما در ویزیت‌های معمول دوران بارداری وضعیت شما را بررسی کرده و زمان مناسبی برای انجام ECV یا سزارین تعیین می‌کند.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان برای سزارین هفته چندم بارداری است؟
درمان خانگی بریچ جنین چیست؟
شما می‌توانید در خانه تلاش کنید تا با برخی روش‌ها، چرخش جنین به وضعیت سر به پایین رخ دهد. البته باید توجه داشته باشید که شواهد علمی قطعی درباره‌ی اثربخشی این روش‌ها وجود ندارد:
- حالت پل (Bridge position) : به پشت روی زمین دراز بکشید، پاها را خم کنید و کف پا را روی زمین بگذارید. سپس لگن و باسن خود را بالا بیاورید و به حالت پل قرار بگیرید. این وضعیت را روزی چند بار، هر بار ۱۰ تا ۱۵ دقیقه نگه دارید.
- حرکت کودک (Child’s pose) : به حالت کودک بنشینید و ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در این وضعیت بمانید. این حرکت می‌تواند باعث آرام شدن عضلات لگن و رحم شود. همچنین می‌توانید در حالت دست و زانو به جلو و عقب تاب بخورید یا لگن خود را به صورت دایره‌ای حرکت دهید.
- روی دست و زانو (On all fours) : روی سطحی راحت، در وضعیت چهار دست‌وپا قرار بگیرید و اجازه دهید شکم و رحم به سمت پایین آویزان شود. می‌توانید به آرامی به جلو و عقب یا به طرفین حرکت کنید.
- موسیقی: قرار دادن هدفون یا بلندگو در پایین شکم و پخش موسیقی آرامش‌بخش ممکن است نوزاد را تشویق کند تا به سمت صدا بچرخد.
- تغییر دما: می‌توانید بالای شکم (جایی که سر نوزاد قرار دارد) یک وسیله‌ی خنک بگذارید و در پایین شکم وسیله‌ای گرم قرار دهید تا نوزاد به سمت پایین حرکت کند.
مراحل زایمان بریچ چگونه است؟
اگر قصد دارید زایمان طبیعی در وضعیت بریچ داشته باشید، به دلیل خطرات بالاتر برای نوزاد، پزشک یا ماما اطمینان حاصل می‌کند که:
- ضربان قلب جنین به طور مداوم با دستگاه مانیتورینگ کنترل شود.
- یک ماما یا متخصص زنان و زایمان با تجربه و مهارت در زایمان بریچ حضور داشته باشد.
- امکانات و متخصصان بیهوشی در دسترس باشند تا در صورت نیاز، عمل سزارین اورژانسی انجام شود.
- در صورت بروز عارضه، یک متخصص کودکان (پزشک اطفال) نیز در دسترس باشد.
مهم است که پزشک یا مامای شما در نزدیکی‌تان باشد تا در صورت نیاز به شما کمک کند. اگر روند زایمان کند شود، پزشک یا ماما روش‌هایی برای کمک به تولد واژینال نوزاد دارند. با این حال، گاهی اوقات سزارین اورژانسی ایمن‌ترین گزینه برای شما و نوزادتان خواهد بود.
بیشتر بخوانید: آمادگی برای زایمان طبیعی، بهترین حرکات ورزشی
راه‌های پیشگیری از بریچ بودن جنین چیست؟
هرچند نمی‌توان همیشه از بروز پرزانتاسیون بریچ جلوگیری کرد اما با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال آن را کاهش داد:
- مراجعه منظم به پزشک یا ماما: ویزیت‌های دوران بارداری نقش مهمی در شناسایی زودهنگام مشکلات احتمالی و مدیریت به‌موقع آن‌ها دارند.
- انجام ورزش‌های مناسب بارداری: فعالیت‌های بدنی ایمن و تمرینات مخصوص بارداری به تقویت عضلات شکم و لگن کمک کرده و شرایط حرکت و چرخش جنین را آسان‌تر می‌سازد.
- حفظ تعادل مایع آمنیوتیک: سطح مناسب مایع آمنیوتیک امکان حرکت آزادانه‌تر جنین و تغییر وضعیت او را فراهم می‌کند.
سوالات متداول
- آیا وضعیت بریچ جنین می‌تواند پس از هفته ۳۷ تغییر کند؟ بله، هرچند احتمال چرخش جنین از حالت بریچ به حالت طبیعی پس از هفته ۳۷ بارداری کمتر می‌شود اما این امکان همچنان تا زمان زایمان وجود دارد. این موضوع به عوامل متعددی از جمله میزان مایع آمنیوتیک و فضای داخل رحم وابسته است.
- آیا وضعیت بریچ جنین بر رشد او تاثیر می‌گذارد؟ خیر، وضعیت بریچ به طور کلی بر رشد یا سلامت نوزاد در طول بارداری تاثیری ندارد اما می‌تواند بر روش زایمان اثر بگذارد.
- آیا بریچ بودن جنین باعث درد بیشتر در دوران بارداری می‌شود؟ خیر، وضعیت جنین معمولاً بر میزان درد یا ناراحتی در دوران بارداری تاثیری ندارد. فقط حرکاتی که احساس می‌کنید با زمانی که جنین در حالت سر پایین است، متفاوت خواهد بود.
- آیا وضعیت بریچ در جنین‌های دختر شایع‌تر است؟ بله، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که وضعیت بریچ در جنین‌های دختر اندکی شایع‌تر از جنین‌های پسر است، هرچند علت دقیق این تفاوت هنوز مشخص نیست.
- جنین بریچ چند هفته سزارین می‌شود؟ در صورتی که جنین در حالت بریچ باشد و تا زمان زایمان به حالت سر پایین نچرخد، معمولاً سزارین برنامه‌ریزی‌شده بین هفته‌های ۳۸ تا ۳۹ بارداری انجام می‌شود.
سخن پایانی
در مجموع، بریچ بودن جنین وضعیتی نسبتاً نادر اما مهم در بارداری است که می‌تواند چالش‌هایی در روند زایمان ایجاد کند. هرچند در اغلب موارد تا هفته‌های پایانی بارداری جنین به طور طبیعی به وضعیت سر به پایین می‌چرخد، اما باقی ماندن در حالت بریچ نیازمند توجه و تصمیم‌گیری دقیق پزشکی است. شناخت علل، انواع و عوارض احتمالی این وضعیت به مادران کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری، دوران بارداری را طی کنند. در نهایت، پایش منظم، استفاده از روش‌های غیر دارویی برای تغییر وضعیت جنین و در صورت لزوم انجام سزارین، از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش خطرات بریچ بودن جنین و تضمین سلامت مادر و نوزاد محسوب می‌شوند.
