تغذیه بچه های بیش فعال، چی بخورند و چی نخورند؟

بیش فعالی شایع ترین اختلال روانپزشکی کودکان و نوجوانان است که به صورت سرپایی با مراجعه به درمانگاه ها، درمان می شوند. این اختلال در میان کودکان و نوجوانان حدود ٥ تا ٨ درصد شیوع داشته و شامل سه نوع پرتحرکی، کمبود توجه و کم توجهی و رفتارهای تکانه ای می شود.
اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی ( Attention-deficit hyperactivity disorder) یک اختلال رفتاری رشدی است. معمولاً کودک توانایی دقّت و تمرکز بر روی یک موضوع را نداشته، یادگیری در او کند است و کودک از فعّالیّت بدنی غیر معمول و بسیار بالا برخوردار است.
این اختلال با فقدان توجه، فعّالیت بیش‌ازحد، رفتارهای تکانشی، یا ترکیبی از این موارد همراه است. هر کودکی با شک ADHD باید به دقت تحت نظر یک پزشک معاینه گردد. بسیاری از این کودکان، یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز دارند. همچنین ممکن است یک مشکل روانی مانند افسردگی یا اختلال دوقطبی داشته باشند
نوشابه ها و هر نوشیدنی گازدار و شیرین دیگر حاوی میزان قابل توجهی کافئین است که یک محرک قوی محسوب می شود. بهترین کار این است که این مواد غذایی آماده و صنعتی را به طور کامل از برنامه غذایی کودکان (ADHD) حذف کرده و جایگزین های طبیعی و خانگی را دریابید
با وجود آنکه داروهایی که برای کودکان بیش فعال استفاده می شود خطرناک نیستند اما می توان با رعایت کردن اصولی میزان داروهای مصرفی را کاهش داد و شرایط کودک را تحت کنترل درآورد. چون هیچ چیز جای شیوه های طبیعی و تغذیه درست را نمی گیرد.
لازم است در کنار داروهای تجویز شده برای کودکان بیش فعال، تغذیه سالم و متعادل را جدی بگیرید و علائم این اختلال را بیشتر کنترل کنید. بدون شک از تأثیر مفید اسیدهای چرب امگا 3 در کنترل بیش فعالی آگاه هستید. در عین حال باید بدانید که برخی مواد غذایی باید در بچه های مبتلا به بیش فعالی محدود شده و حتی از تغذیه آن ها حذف شود. در این مطلب شما را با این نخورها بیشتر آشنا می کنیم. لطفاً با ما همراه باشید.

بستنی
بستنی نیز جزو محصولات لبنی است. باوجود اینکه تمام این محصولات الزاماً باعث تشدید علائم بیش فعالی نمی شود اما برخی کودکان نمی توانند کازئین (پروتئین مخصوص شیر) را تحمل کنند. در نتیجه ممکن است علائم آن ها تشدید و شما بیشتر به دردسر بیافتید. اگر کودکان بیش فعال است در مصرف بستنی احتیاط کنید. نیازی نیست آن را غدغن کنید اما تا حد امکان مصرف آن را محدود کنید. مصرف هفته ای یکبار بستنی مشکل چندانی ایجاد نمی کند. اما مصرف روزانه بستنی مسئله دیگری است و شما را به معنای واقعی دچار دردسر می کند.

نوشابه
نوشابه ها و هر نوشیدنی گازدار و شیرین دیگر حاوی میزان قابل توجهی کافئین است که یک محرک قوی محسوب می شود. بهترین کار این است که این مواد غذایی آماده و صنعتی را به طور کامل از برنامه غذایی کودکان حذف کرده و جایگزین های طبیعی و خانگی را دریابید

ماست
ماست نیز مانند بستنی باعث تشدید علائم بیش فعالی می شود. البته محصولات لبنی به خودی خود برای ایجاد اختلال کم توجهی یا بیش فعالی کافی نیست. فعالیت بیش از حد و رفتارهای تکانشی ناشی از مصرف مواد غذایی تهیه شده از شیر در بیشتر مواقع ناشی از عدم تحمل کازئین است. در نتیجه برای مقابله با هر نوع احتمالی بهتر است میزان ماست مصرفی در کودکان بیش فعال محدود شود. بهتر است به جای شیر گاو از شیر سویا استفاده کنید. این شیر جایگزین علاوه بر تأمین کلسیم، اسیدهای چرب ضروری نیز به بدن کودک می رساند.

پنیر
معمولاً کودکان پنیرها را دوست دارند. محققان در بررسی های خود به مدت چند هفته پنیر را از تغذیه کودکان بیش فعال حذف کردند و تغییراتی مانند افزایش توجه، افزایش تمرکز، افزایش خودکنترلی، بهبود رفتار و بهبود خلق و خوی در کودکان به وضوح مشاهده شد. توصیه می شود تا حد امکان پنیر مصرفی این قبیل کودکان محدود شود. البته نیازی به حذف کامل آن حداقل تا زمانی که باعث تشدید علائم نشود نیست.

شکلات
از آنجایی که شکلات خاصیت ضداسترسی دارد شاید برخی تصور کنند که این ماده غذایی می تواند باعث آرام تر شدن کودکان بیش فعال شود. اما متأسفانه شکلات یک ماده غذایی نامناسب برای کودکان مبتلا به بیش فعالی محسوب می شود. شکلات حاوی میزان زیادی کافئین است و این ترکیب تأثیر محرکی دارد. مصرف زیاد شکلات باعث تشدید علائم بیش فعالی می شود.
اما اگر کودک شما عاشق شکلات است و دلتان نمی آید فرزندتان را از مصرف آن محروم کنید لازم است فقط از مصرف شکلات سیاه و شکلات هایی که میزان کاکائوی آن ها زیاد است خودداری کنید. به این منظور می توانید شکلات های سفید را جایگزین کنید. با این حال نیز نباید اجازه دهید کودکتان زیاده روی کنید. همیشه باید حد تعادل را رعایت کرده و در نظر داشته باشید که شکلات حتی شکلات سفید و شیری نیز حاوی میزان زیادی قند است. این ترکیب نه تنها به دندان ها آسیب می رساند بلکه همچنین باعث تشدید علائم اختلال بی توجهی یا بیش فعالی می شود.

نوشیدنی های گازدار، آب میوه های صنعتی و پیتزا
نوشابه ها، آب میوه های داخل قوطی و پیتزاهای آماده جزو مواد غذایی مورد علاقه بچه ها است. اما این مواد غذایی حاوی ترکیباتی نامناسبی مانند رنگ خوراکی های مصنوعی و مواد نگهدارنده هستند. نتایج پژوهش ها نشان می دهند که این قبیل نوشیدنی ها و خوراکی ها تأثیر جدی روی علائم بیش فعالی می گذارد. نوشابه ها و هر نوشیدنی گازدار و شیرین دیگر حاوی میزان قابل توجهی کافئین است که یک محرک قوی محسوب می شود. بهترین کار این است که این مواد غذایی آماده و صنعتی را به طور کامل از برنامه غذایی کودکان حذف کرده و جایگزین های طبیعی و خانگی را دریابید. اگر کودکتان میل زیادی به نوشابه و آب میوه دارد به جای اینکه از نوشیدنی های آماده استفاده کنید دست به کار شده و در منزل برای او نوشیدنی تهیه کنید. اسموتی های خانگی بسیار خوشمزه و مفید هستند. در خصوص پیتزا نیز همین طور عمل کنید. بهتر است در منزل پیتزا تهیه کرده و میزان پنیر آن را کنترل کنید. تا می توانید از سبزیجات تازه و مواد غذایی سالم استفاده کنید.
محققان در بررسی های خود به مدت چند هفته پنیر را از تغذیه کودکان بیش فعال حذف کردند و تغییراتی مانند افزایش توجه، افزایش تمرکز، افزایش خودکنترلی، بهبود رفتار و بهبود خلق و خوی در کودکان به وضوح مشاهده شد. توصیه می شود تا حد امکان پنیر مصرفی این قبیل کودکان محدود شود

اسنک ها و فست فودها
باز هم پای عشق و علاقه کودکان در میان است. بچه ها علاوه بر نوشابه و پیتزا و آب میوه ها، عاشق هله هوله هایی مانند چیپس، پفک و انواع اسنک ها و فست فودها هستند که سرشار از مواد نگهدارنده، رنگ های خوراکی مصنوعی و غیره هستند. بنابراین باعث تشدید علائم بیش فعالی می شوند. شما باید به مرور چیپس و پفک و سایر هله هوله ها را از برنامه غذایی کودکتان حذف کرده و به جای آن خوراکی های سالم تر و خانگی را جایگزین کنید.
فست فودهایی مانند سیب زمینی سرخ کرده، ساندویچ ها و انواع دیگر فست فودها نیز جزو مواد غذایی هستند که نباید به میزان زیاد در اختیار کودکان قرار گیرد. بهتر است از کالری مفت این قبیل مواد غذایی خداحافظی کنید. چون هیچ ارزش غذایی ندارند و باعث ایجاد کمبود ویتامین در طولانی مدت می شوند. یادتان باشد که هر کمبودی نیز عاملی برای تشدید این اختلال خواهد بود. نتایج بررسی ها نشان داده است که زیاده روی در مصرف گوشت قرمز که اغلب در فست فودها استفاده می شود همچنین باعث تشدید دفعات و شدت بروز علائم می شود.

چگونه می شود تغذیه جدید کودکان را کنترل کرد؟
تلاش شما برای یافتن مواد غذایی جایگزین باعث ایجاد تغییرات اساسی در رژیم غذایی کودک می شود. بنابراین لازم نیست به یکباره یک ماده غذایی و خوراکی را حذف کنید. چون اگر به یکباره بر کودک فشار بیاورید بدون شک مواد غذایی جایگزین را نخواهد پذیرفت. بنابراین به جای حذف ناگهانی مواد غذایی تشدیدکننده علائم تلاش خود را روی محدود کردن آن ها معطوف کنید. می توانید هر از گاهی مواد غذایی مورد علاقه کودک را به عنوان پاداش و تنوع در اختیار وی قرار دهید. اما هرگز دچار افراط نشوید.
* تارترازین (Tartrazine):
رنگ غذایی نارنجی رنگی است که به صورت رنگ غذایی افزودنی مصرف می‌شود. تارترازین ممکن است در بیش‌فعالی موثر باشد، تارترازین بیش از همه در موارد زیر وجود دارد: غذاهای آماده بسته‌بندی‌شده، آدامس، شکلات، افشره لیمو، سس‌ها و افزودنی‌هایی که بیشتر جهت تزئین روی دسرها مصرف می‌شوند.
نوشابه‌های گازدار، به دلیل دارا بودن مقادیر زیادی فسفر، و قهوه، چای، کولا و سایر نوشیدنی‌ها به علت داشتن کافئین، ممکن است علایم بیماری را تشدید کنند
میوه‌های کنسرو شده، کنسرو نخودفرنگی، بادام ساییده شده، نوشیدنی‌های کربنات دار و کیک‌هایی که به صورت بسته‌بندی‌شده به فروش می‌رسند، حاوی تارترازین هستند.
* اسید بنزوئیک:
اسید بنزوئیک نیز ماده‌ای افزودنی است که ممکن است در ایجاد بیش‌فعالی موثر باشد. از این ماده به منظور محافظت و سالم نگه داشتن مواد غذایی آماده استفاده می‌شود و در بسیاری از غذاهای آماده مانند مرباها، سس‌ها، دسرها، شربت‌های طعم‌دهنده غذا، پوره میوه‌ها، آب‌میوه‌ها و ماهی‌های کنسروی خوابانده شده در سرکه، نمک و ترشی‌ها یافت می‌شود.
* نیترات و نیتریت:
سوسیس و کالباس اختلالات موجود در کودکان بیش فعال را تشدید می‌کند. دکتر کیمیاگر، متخصص تغذیه، در گفتگو با باشگاه خبرنگاران گفت: مواد موجود در سوسیس و کالباس به ویژه مواد افزودنی که در آن‌ها وجود دارد، باعث تشدید اختلالات در کودکان بیش فعال می‌شود. برای نگهداری طولانی مدت سوسیس و کالباس از نیتریت و نیترات استفاده می‌شود تا زود فاسد نشوند و این مواد در داخل معده تبدیل به مواد سرطان زا شده و ترکیب تیرامین را تشکیل می‌دهد.
وی یاد آور شد: برای کاهش عوارض ناشی از مصرف سوسیس و کالباس بهتر است با گوجه فرنگی زیاد و آب پرتقال به جای نوشابه مصرف شود.

دیگر مواد غذایی
نوشابه‌های گازدار، به دلیل دارا بودن مقادیر زیادی فسفر، و قهوه، چای، کولا و سایر نوشیدنی‌ها به علت داشتن کافئین، ممکن است علایم بیماری را تشدید کنند.

آلرژی‌های غذایی
آلرژی‌های غذایی به یکی از مواد غذایی مانند شکر، شکلات، تخم مرغ، گندم، رنگ‌ها، طعم دهنده‌ها، افزودنی‌ها و ذرت منی توانند باعث بروز نشانه‌هایی از بیش فعالی شود که در حال حاضر حذف این مواد از برنامه غذایی کودکان آسان نیست زیرا به راحتی در دسترس کودکان است.
سوسیس و کالباس اختلالات موجود در کودکان بیش فعال را تشدید می‌کند.
می‌توانیم این مواد غذایی را تا 2 هفته حذف کنیم بعد از 2 هفته هر 2 روز در میان، هر کدام را به غذای کودک اضافه کنیم. به وسیله حذف کردن این مواد از برنامه غذایی و بازگرداندن آن بعد از مدتی می‌توانید تشخیص دهید که کودک به کدامیک حساسیت دارد و آیا کودک نشانه‌هایی از بیش فعالی دارد یا خیر؟

توصیه‌های کلی برای کودکان مبتلا به بیش فعالی
رژیم کم شکر، پرهیز از خوردن قندهای ساده و شیرینی‌ها
حذف یا کاهش آلرژن های غذایی مثل: بادام زمینی، تخم مرغ، پنیر، شکر، گندم، سویا، گیلاس، آلبالو، توت فرنگی، کشمش، هلو، آلو، پرتقال، سیب، توت، گوجه فرنگی، خیار، آدامس، شکلات، بیسکویت، نوشابه‌ها، سس، آب‌لیمو، کنسروها، مربا، ترشی، کمپوت‌ها، قهوه و چای.
حذف یا کاهش افزودنی‌های خوراکی و رنگ‌های مصنوعی مثل: ادویه‌های معطر، آب‌نبات‌ها، کیک‌ها، دسرها و نوشابه‌ها
حذف غذاهای سرخ شده
حذف کاکائو، شکلات‌های حاوی قهوه و نسکافه، نوشابه‌های رنگی، چیپس و پفک
برخی منابع توصیه کرده‌اند که غذاهای تند را هم به دلیل محرک بودن باید محدود کرد.

غذاهای مفید برای کودکان بیش فعال
اسیدهای چرب امگا - ۳، امگا -۶ و آراشیدونیک اسید
برخی از اسیدهای چرب که در بدن ساخته نمی‌شوند، ولی در حفظ سلامت انسان نقش حیاتی به عهده دارند، اسیدهای چرب ضروری نامیده می‌شوند. اسیدهای چرب ضروری عبارتند از: اسیدهای چرب امگا - 3، امگا -6 و آراشیدونیک اسید.
مغز انسان حدود ۶ درصد چربی دارد که اسیدهای چرب امگا - ۳ سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. یکی از نقش‌های مهم اسیدهای چرب ضروری، ارتباط و انتقال بین سلول‌های مغز است. اسید چرب امگا - ۳ که برای رشد و عملکرد مغز ضروری است ممکن است رفتار، حافظه و کمبودهای رفتاری و شخصیتی را بهبود بخشد.
یافته‌های مطالعات نشان داده است کودکان مبتلا به بیش فعالی دارای سطح پایین‌تری از اسیدهای چرب ضروری هستند که در نتیجه مشکلاتی در یادگیری، رفتار، خواب و عملکرد ایمنی آنان ایجاد می‌کند؛ به طوری که در پسران 6 تا 12 سال که دارای سطح پایین اسیدهای چرب امگا -3 بودند، مشکلات کم خوابی بیشتری دیده شده است.
- کنجد، تخم کدو تنبل و تخم گل آفتابگردان، منابع خوب اسیدهای چرب امگا ۶ هستند. ثابت شده است که بیش‌فعالی با افزایش مصرف اسیدهای چرب ضروری بهبود می‌یابد.
- ماهی تن، قزل‌آلا، ساردین و ماهی کولی و نیز تخم کتان همگی تأمین‌کننده اسیدهای چرب امگا- 3 هستند. مصرف دو عدد ماهی در هفته برای این کودکان توصیه می‌شود.

کلسیم
کمبود کلسیم ممکن است بیش فعالی را به وجود آورد. بنابراین می‌توان با تنظیم یک برنامه غذایی مناسب حاوی کلسیم نظیر شیر، پنیر، ماست، نان، بستنی، سبزیجات برگ سبز مانند کلم، برگ‌های سبز شلغم، یا مکمل‌های کلسیم، این کمبود را بر طرف کرد.

منیزیم
نتایج برخی از بررسی‌ها نشان داده‌اند که کمبود منیزیم در کودکان بیش فعال وجود دارد، به طوری که با دریافت منیزیم بیش فعالی در آنان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
منابع غذایی منیزیم عبارتند از: مغزها، حبوبات، غلات آسیاب نشده و نیز سبزیجات برگ تیره و شیر.
کنجد، تخم کدو تنبل و تخم گل آفتابگردان، منابع خوب اسیدهای چرب امگا 6 هستند. ثابت شده است که بیش‌فعالی با افزایش مصرف اسیدهای چرب

روی
یافته‌های مختلف ارتباط بین کمبود روی و بیش فعالی را نشان داده است، به طوری که سطح سرمی روی در کودکان مبتلا به بیش فعالی به طور قابل توجهی پایین‌تر از کودکان طبیعی بوده است.
کمبود روی در کودکان مشکلاتی از قبیل خشونت، کج خلقی، گریه‌های زیاد، بیزاری و نفرت و ناتوانی در تمرکز را ایجاد می‌کند.
گوشت، ماکیان، شیر و محصولات لبنی ۸۰ درصد کل میزان روی مواد غذایی را تشکیل می‌دهند. جگر، پنیر، غلات کامل، لوبیاهای خشک، مغزها و محصولات سویا نیز منابع نسبتاً خوب روی هستند.

ویتامین‌های گروه B

کمبود ویتامین‌های گروه B در کودکان بیش فعال شایع است. نتایج یک مطالعه روی 27 کودک مبتلا به بیش فعالی نشان داد که مصرف روزانه 200 تا 300 گرم فسفاتیدیل سرین به مدت 2 ماه منجر به بهبودی قابل توجهی (92 درصد) در ظرفیت یادگیری و رفتاری آنان شده است.

استفاده بیشتر از پروتئین‌ها مثل مرغ، تخم مرغ، گوشت قرمز

درمان کمبودهای تغذیه‌ای و استفاده از مکمل‌های غذایی
استفاده از میوه و سبزی تازه
افزایش مصرف آب

برخی از غذاهای آرام بخش که توصیه می‌شود در رژیم غذایی فرزندانتان بگنجانید

رژیم
1) سبزی‌های ترد مانند کرفس، هویج، فلفل دلمه‌ای، کلم بروکلی و گل کلم به همراه سس کم چرب، ماست و سالاد.
۲) ماست کم چرب یا پنیر کم چرب مخلوط شده با میوه یا آب میوه غلیظ.
3) تخمه یا میوه مغزدار مانند بادام، بادام زمینی، بادام هندی، گردو، تخمه آفتاب گردان، تخمه کدو و سویا.
۴) میوه‌های تازه و خشک.
5 ) کراکرهای سبوس دار با پنیر کم چرب، کره بادام زمینی، کره بادام.
۶ ) غلات سالم با حداقل ۳ گرم فیبر، شیر کم چرب، بستنی تهیه شده از میوه تازه و شیرینی‌های خانگی را که سالم‌تر است جایگزین شیرینی‌جات ناسالم کنید.
7) قبل یا نزدیک به ساعت خواب کودکان از شیر کم‌چرب، فرآورده‌های سویا، کره بادام زمینی و پنیر استفاده نمایید تا خواب آرامی داشته باشند.