کودک آزاری جسمی، قربانی بعدی کیست؟

یاسمن اشکی، مسئول سازمان مردم نهادی که در حوزه ارتقای سلامت جنسی فعالیت می‌کند، می‌گوید: این تصور وجود دارد که آزارهای جنسی کودکان، در خانواده‌های فقیرتر و با سطح سواد پایین‌تر اتفاق می‌افتد، در حالی که اینطور نیست.

قتل ستایش و آتنا پیش آمد، موضوع اهورا دل همه را آزرد، تصاویر و متن‌هایی برای همدردی با کودکانی که مورد آزار و خشونت جنسی قرار می‌گیرند در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد، اما همین و بعد فراموشی؛ فراموشی تا زمانی که اتفاق دیگری بیفتد و دوباره یک روبان سیاه دیگر، بالای یک عکس کودک گذاشته شود یا متجاوزی سرش بالای دار برود.

نه مسئولی خودش را موظف دانست که در این زمینه کاری کند نه راهکاری برای آموزش و پیشگیری و فرهنگ‌سازی ارائه شد. اما در کنار این کم‌کاری‌ها و کوتاهی‌ها، عده‌ای جوان دغدغه‌مند، دست روی دست نگذاشتند و یک فعالیت اجتماعی را شروع کردند، فعالیتی برای این که خودمراقبتی را به کودکان آموزش بدهند، خانواده‌ها را با نحوه محافظت از فرزندانشان آشنا کنند و اجازه ندهند بی‌اطلاعی، فرصتی برای تجاوز به کودکان فراهم کند.

این جوانان فعال اجتماعی، داوطلبانه، پروژه «قایم باشک» را راه‌اندازی کردند، پروژه‌ای برای پیشگیری از کودک‌آزاری جنسی. قایم باشک، درواقع زیرمجموعه «کنترل اس» (کنترل سلامت) است، مجموعه بزرگتری برای آگاهی‌رسانی در حوزه سلامت جنسی.

یاسمن اشکی، مسئول سازمان مردم نهاد «کنترل سلامت» است که خودش را سفیر کنترل سلامت جنسی معرفی می‌کند و درباره هدفش از ایجاد این موسسه می‌گوید: ما چهار سال پیش کارمان را شروع کردیم، افرادی که تصمیم گرفتیم این کار را بکنیم، همگی دغدغه این را داشتیم که چرا آموزش‌های صحیح مسائل جنسی، از روش‌های مناسب در اختیار افراد جامعه قرار نمی‌گیرد و آنها مجبورند برای پیدا کردن جواب سوال‌هایشان، با جستجو در اینترنت، به اطلاعات غلط، قدیمی یا سایت‌های مستهجن دسترسی پیدا کنند.

اعضای این سازمان مردم‌نهاد درواقع تصمیم گرفته‌اند به جای دست روی دست گذاشتن، خلاءهایی را که سازمان‌های دولتی باید پر می‌کردند، خودشان جوابگو باشند: چیزی که ما را مصمم کرد با تمام مشغله‌هایی که داریم، وقت بگذاریم و این کار را بکنیم، پرسشنامه‌ای بود که درباره دانش جنسی پخش شده بود و نتیجه آن نشان می‌داد ۶۲ درصد اعلام کرده‌اند چیزی نمی‌دانیم و ۸۵ درصد جواب‌ها، غلط بود. بنابراین، هر کدام با تخصص‌هایی که داشتیم، تلاش کردیم کنار هم شبکه ارتباطی "کنترل اس" را راه‌اندازی کنیم که پزشکانی که همکار ما هستند، به سوالات رایج در حوزه سلامت جنسی پاسخ کارشناسانه و متناسب با فرهنگ کشورمان بدهند و از گسترش بیماری‌های آمیزشی پیشگیری کنند. رفته‌رفته تعداد مخاطبان ما بیشتر شد و تصمیم گرفتیم با ثبت رسمی گروهمان به عنوان یک سازمان مردم‌نهاد، فعالیتمان را برای آگاهی‌رسانی به مردم گسترش دهیم.

اشکی، از استقبال مردم نسبت به کسب آگاهی درباره دانش جنسی می‌گوید: وقتی سایت کنترل اس را راه‌اندازی کردیم، این امکان را گذاشتیم که مخاطب به طور رایگان با یک مشاور سلامت جنسی ارتباط برقرار کند، در طول این چهار سال به بیش از صدها هزار سوال پاسخ داده شده. ما در طول این سال‌ها متوجه شدیم در کنار این فضای اینترنتی، نیاز است آموزش‌هایی را در قالب کارگاه‌ها به مردم ارائه کنیم و از دو سال و نیم گذشته در ۱۴ شهر این کارگاه‌ها را برای بچه‌ها و والدین آنها، هر کدام متناسب با سن و وضعیتشان، برگزار کرده‌ایم.

آموزش‌های جنسی متناسب با سن چیست؟

پاسخ یاسمن اشکی در پاسخ به این سوال که آموزش جنسی متناسب با سن چیست، می‌گوید که نباید نگران بود، به کوچکترها، آموزش‌ روابط جنسی داده نمی‌شود: چهار تا هشت ساله‌ها درمورد خودمراقبتی و اعضای بدن آموزش می‌گیرند، هشت تا دوازده ساله‌ها درباره بلوغ، تغییرات بدن و این که از خودشان چطور در جامعه مراقبت کنند، دوازده تا 18 سال، بیشتر با سلامت بدن و تعرض‌ها آشنا می‌شوند و از 18 سال به بالا درباره بیماری‌های آمیزشی، تعرضات جنسی و سلامت رابطه جنسی. تمام این مطالب را به زبان ساده توضیح می‌دهیم و اگر نیازی به مشاوره بود، آنها را با مشاوران مرتبط می‌کنیم.

مسئول انجمن کنترل سلامت جنسی، درباره این که گروه آنها چطور فعالیت می‌کند هم می‌گوید: بیش از 80 درصد از فعالیت‌های ما در مراکز خیریه‌ها و موسسات مختلفی است که پذیرای ما می‌شوند و ما به صورت رایگان، به آموزش افراد می‌پردازیم.

نگرانی خانواده‌ها از باز شدن چشم و گوش بچه‌ها!

سارا کاظمی سبزوار هم یکی دیگر از سفیران کنترل سلامت جنسی و فعال در پروژه قایم باشک است، پروژه‌ای که در سازمان کنترل سلامت جنسی تعریف شده تا مختص پیشگیری از کودک‌آزاری جنسی کودکان باشد. کاظمی درباره این که جامعه هدف قایم باشک، چه افرادی هستند، می‌گوید: در بین مخاطبینی که داشتیم، پیغام‌های زیادی داشتیم که می‌گفتند به ما تجاوز یا آزار جنسی وارد شده و حالا به ما بگویید چه کار کنیم. این مساله باعث شد مجموعه ما متوجه شود نیاز است برای پیشگیری از خشونت جنسی، آموزش‌هایی را به افراد جامعه بدهیم. بنابراین، این مجموعه شکل گرفت که یکسری مطالب آموزشی را با سر و شکل مناسب تهیه کنیم، هم در فضای مجازی بگذاریم و هم به صورت حضوری در کارگاه‌های آموزشی به مخاطبینمان ارائه کنیم.

این فعال اجتماعی، به چند اتفاق‌ غم‌انگیز که پشت سر هم برای کودکان در ایران رخ داد اشاره می‌کند، اتفاق‌هایی که این گروه فعال را مجاب کرد، بیشتر از گذشته، برای آموزش وارد عمل شوند: عکس‌العمل اجتماعی بعد از قتل آتنا نشان داد که جامعه امروز بیشتر از قبل، پذیرای شنیدن حرف‌هایی درباره سلامت جنسی و آموزش‌های خودمراقبتی به کودکان است و می‌شود این آموزش‌ها را به صورت عمومی‌تر مطرح کرد. به همین دلیل، فعالیت گروه قایم باشک در شبکه‌های مختلف ارتباطی بیشتر شد.

سارا کاظمی، به واکنش خانواده‌ها و بعضی‌ سازمان‌ها هم اشاره می‌کند، که بعضی‌شان می‌گویند این آموزش‌ها چشم و گوش بچه‌هایشان را باز می‌کند: کاری که ما می‌کنیم این است که این کارگاه‌ها را طوری طراحی کرده‌ایم که والدین هم بتوانند حضور پیدا کنند و حتی گاهی اول این کارگاه‌ها را برای والدین برگزار می‌کنیم. بعد از این کارگاه‌ها با استقبال زیادی مواجه می‌شویم. بسیاری از والدین می‌گویند همه این مطالب را به بچه‌های ما بگویید، در حالی که ما می‌گوییم بسیاری از این موارد را خودتان باید به آنها آموزش بدهید. مساله اینجاست که بزرگسال‌ها از آموزش خودمراقبتی نگرانند چون خودشان می‌دانند که رابطه جنسی چیست، اما بچه‌ها این مفاهیم را هنوز نمی‌دانند و تکانه‌های جنسی‌شان فعال نشده بنابراین چنین آموزش‌هایی صرفا حفاظت از اندام بدن محسوب می‌شود نه این که آنها را بی‌پروا کند. درواقع چون این آموزش‌ها را در قالب هنری به آنها ارائه می‌کنیم، مثل یک کلاس بازی و تفریح برایشان محسوب می‌شود که در حین آن،‌ آموزش هم می‌بینند.

او این آموزش‌ها را ضروری می‌داند و می‌گوید انکار و فرار از آن بی‌فایده است: در کلاس‌ها اول از کسی می‌پرسیم کسی را می‌شناسید که مورد آزار جنسی قرار گرفته باشد؟ معمولا کسی دستش را بلند نمی‌کند. بعد از این که به آنها آمار می‌دهیم و موارد گزارش شده را می‌گوییم که از هر پنج زن و سیزده مرد، یک نفر آزار جنسی را تجربه کرده است، بعد به آنها می‌گوییم حالا شما در اطرافتان ۵ زن یا ۱۳ مرد می‌شناسید؟ کسی از آنها هست که مورد خشونت جنسی قرار گرفته باشد؟ کم کم آدم‌ها از فاز انکار خارج می‌شوند و این واقعیت رامی‌پذیرند که برای هر کسی ممکن است چنین اتفاقی رخ دهد در حالی که می‌توان از آن پیشگیری کرد.

این آموزش‌ها را چه کسانی ارائه می‌دهند؟

یاسمن اشکی، مسئول سازمان کنترل سلامت جنسی می‌گوید: تمام تسهیلگرانی که به این آموزش‌ها می‌پردازند، کسانی هستند که دوره‌های ۷۰ ساعته‌ای را سپری کرده‌اند، آزمون می‌دهند و به گروه تسهیلگران داوطلب می‌پردازند.

جای آموزش و پرورش، وزارت بهداشت و صداوسیما خالی نیست؟ اشکی به این سوال هم پاسخ می‌دهد، اما پاسخی ناامیدانه: تلاش برای تعامل داریم و امیدواریم روزی برسد که چنین مطالبی جزو مطالب درسی دانش‌آموزان قرار بگیرد، اما این که تصویب شده باشد که مدارس و صداوسیما لازم است حتما به چنین آموزش‌هایی بپردازند وجود ندارد و حتی در بعضی موارد با مخالفت‌هایی مواجهیم.

یکی از باورهای غلط این است که این اتفاق‌ها در مناطق حاشیه‌ای رخ می‌دهد و این آموزش‌ها فقط باید در آن مناطق انجام شود. یاسمن اشکی، بر لزوم اصلاح این باور غلط هم تاکید می‌کند: این تصور وجود دارد که آزارهای جنسی فقط در مناطق کم‌برخوردارتر، بین خانواده‌های فقیرتر و با سطح سواد پایین‌تر اتفاق می‌افتد، این تصور باعث می‌شود خانواده‌های دیگر از نگهداری کودکانشان غافل بمانند. هیچ آماری که نشان دهد کودک‌آزاری جنسی ربطی به شرایط اقتصادی، فرهنگی،‌ اجتماعی یا تحصیلی دارد، وجود ندارد، این اتفاق همه‌جا می‌افتد و هیچ آماری وجود ندارد که در حاشیه شهرها بیشتر وجود داشته باشد.

به گفته اشکی،‌ مساله اینجاست که اتفاق‌ها بیشتر در آن محیط‌های حاشیه شهر افشا می‌شوند و خانواده‌های مرفه‌تر و تحصیلکرده‌تر، از ترس آبرو معمولا این موضوع را افشا نمی‌کنند: می‌دانیم که اگر به قسمت‌های بالای شهر مراجعه کنیم، شاهد موارد زیادی از کودک‌آزاری جنسی خواهیم بود. بنابراین، همانطور که اشاره کردم، تمام خانواده‌ها در هر شرایطی، لازم است از آموزش‌هایی برخوردار شوند که فرزندشان از آزار جنسی مصون بماند.