عذاب وجدان مادرانه، استفاده در جهت مثبت

یکی از مسائل شایع روانشناسی در والدین بحث عذاب وجدان در مادران است. از اولین لحظه‌ای که نوزاد خود را در آغوش می‌گیرید، سیلی از احساسات متفاوت به سمت شما هجوم می‌آورند: غرور، شادی، حیرت، ترس و البته عذاب وجدان. احساس عذاب وجدان در مادران به این دلیل وجود دارد که خود را همیشه مسئول تمام کارهای کرده و نکرده در قبال فرزند خود می‌دانند.

همه‌ی مادران با این احساس آشنا هستند و دلایل زیادی برای آن وجود دارند: اگر شیر مادر برای تغذیه‌ی نوزاد کافی نباشد، اگر کودک بیمار شود، اگر کودک نتواند با بقیه‌ی بچه‌ها در مدرسه همراه شود و موارد بسیار دیگر. احساس عذاب وجدان در مادران ، به اقتضای سن کودک تغییر می‌کند اما همیشه وجود دارد.

تحقیقات نشان داده است که اساس احساس گناه، در واقع توانایی فرد در احساس درد دیگران و تمایل او برای حفظ ارتباط با گروه‌های مختلف است. شاید برای شما تسلای خاطری باشد که بدانید، می‌توان جنبه‌های مثبتی هم برای احساس عذاب وجدان در مادران پیدا کرد. می‌توان گفت که این احساس به دو شیوه‌ی کاملاً متفاوت عمل می‌کند. قطعاً فرصت‌هایی وجود دارند که می‌توانیم در آنها از احساس گناه و عذاب وجدان برای به چالش کشیدن خود و بهبود روابط استفاده کنیم. اما زمان‌هایی هم هستند که ممکن است از این احساس برای فرار از مسئولیت، برای کنترل دیگران یا انتقال احساس شرم و تقصیر به کس دیگری استفاده کنیم. نحوه‌ی استفاده از احساس عذاب وجدان در مادران ، به انتخاب خود آنها بستگی دارد.

چرا احساس عذاب وجدان در مادران ایجاد می‌شود؟

همه‌ی ما روش‌های مختلف تربیت کودک را در اطراف خود دیده و نظراتی درباره‌ی آن داریم. ما زمان زیادی را صرف سنجش کارهای درست و غلط پدر و مادر خود کرده ایم و بنابراین ایده‌هایی را در ذهن داریم از اینکه به عنوان یک پدر یا مادر چه کارهایی را باید برای فرزند خود انجام دهیم. انجام تمام این کارها خواسته‌ی ماست اما تقریباً غیر ممکن است که هرگز از سطح ایده‌آل پایین نیاییم یا در حالی که از جهات مختلف تحت فشار هستیم، دچار احساس گناه و عذاب وجدان نشویم.

برای بسیاری از ما، والدگری یک قسمت بزرگ از هویت ماست و هر کار درست یا غلط می‌تواند به عنوان یک انعکاس از تلاش‌ها و قابلیت‌های ما برداشت شود. برخلاف کارهای دیگر در زندگی، ریسک‌های بسیار بزرگی در تربیت فرزند وجود دارند. نتیجه‌ی بد در تربیت یک بچه می‌تواند به انسانیت شما برای تمام عمر آسیب بزند (و مقصر این اتفاق کیست؟)

مقایسه‌ی کودک خود با کودکان دیگر یا دادن بهای بیش از اندازه به حرف‌ها و نظرات دیگران نیز می‌تواند عامل ایجاد احساس عذاب وجدان در مادران باشد. به یاد بیاورید که از فریاد زدن فرزند خود در رستوران و تحمل نگاه‌های اطرافیان چه احساسی داشته اید؟ احساس عذاب وجدان و گناه در مادران گاهی اوقات ناشی از ارزش دادن به معیارهای نادرستی مانند تحسین و تمجید دیگران است.

چگونه می‌توانیم با احساس عذاب وجدان دائمی کنار بیاییم؟

واقعیت این است که احساس گناه گاهی سازنده بوده و احساس معتبری است که می‌توانیم از آن یاد بگیریم. به جای از بین بردن کامل احساس عذاب وجدان و گناه در مادران، هدف اصلی آنها باید جدا کردن احساسات غیر مفید و ناکارآمد از احساساتی است که می‌توانند به پیشرفتشان کمک کنند.

جنبه‌های مثبت احساس عذاب وجدان در مادران

احساس گناه همان صدای وجدان ماست. این که ما احساس گناه را دوست نداریم به این معنی نیست که هیچ چیزی وجود ندارد که در مورد آن احساس گناه کنیم. احساس گناه نشانه‌ای است که نگاهی به نقش خود در ارتباط با کودکمان بیندازیم و ببینیم که آیا مادر خوبی هستیم یا نه. احساس گناه، یک سیستم آلارم درونی است که نشان می‌دهد شاید ما در بخش‌هایی از زندگی، در حد انتظاراتمان از خود عمل نمی‌کنیم.

احساس عذاب وجدان و گناه در مادران باعث می‌شود که به آنچه به عنوان یک مادر انجام می‌دهند، بیشتر توجه کنند. البته که عذاب وجدان احساس بدی است. اما در کنار تمام احساسات بد، معمولاً اشتیاقی برای ایجاد تغییر وجود دارد که می‌تواند در نوع خود مؤثر واقع شود.

احساس عذاب وجدان و گناه در مادران می‌تواند محرکی برای انجام کارهای بزرگ باشد. هیچ کس دوست ندارد که احساس گناه را مدت زیادی با خود داشته باشد. پس این احساس می‌تواند محرکی باشد برای ایجاد تغییراتی که ما را به شخصیت دلخواه خود نزدیک کند.

در صورتی که اینکار بیش از حد انجام نشود، نشان دادن احساس گناه می‌تواند باعث شود که کودک ناراحت ما (که ناخواسته او را ناامید کرده ایم) احساس بهتری پیدا کند و بهبودی در روابط ایجاد شود.

از سوی دیگر، احساس گناه می‌تواند فرد را از انجام هر کاری فلج کرده و افراد خانواده را از هم جدا کند. بنابراین مراقب جنبه‌های منفی احساس عذاب وجدان و گناه در مادران باشید.

جنبه‌های منفی احساس عذاب وجدان در مادران

احساس گناه می‌تواند ما را از ایجاد تغییرات بازدارد. اگر به نظر برسد که ما به اندازه‌ی کافی احساس بد داشته ایم، شاید دیگر انگیزه‌ای برای بهبود اوضاع و انجام تغییرات لازم نداشته باشیم.

احساس عذاب وجدان و گناه در مادران می‌تواند یک راه منفعل- تهاجمی برای نسبت دادن تقصیرات باشد. بعضی از مادران، استاد دستکاری کردن احساس گناه هستند. بچه‌ها، پذیرش ما را نیاز دارند و می‌طلبند. به این دلیل که احساس قطع شدن عشق والدین برای کودک وحشت‌انگیز است، کودکان به «انتقال احساس گناه مادر» خود پاسخ می‌دهند. همین امر می‌تواند باعث شود که مادر تقصیر خود را به گردن کودک بیندازد.

احساس گناه می‌تواند راهی برای مجازات خودمان باشد. اشتباه در اینجاست که فکر می‌کنیم اگر نمی‌توانیم بفهمیم که چطور باید اوضاع را درست کنیم، حداقل شایستگی این را داریم که با کشیدن احساس گناه برای مدت زمان بسیار بسیار طولانی، به خودمان ضربه بزنیم. اما این کار، رابطه‌ی آسیب‌دیده با فرزندمان را اصلاح نمی‌کند. مجازات کردن، یک گزینه‌ی دست دوم ضعیف برای اصلاح امور است اما گاهی اوقات انجام آن بسیار ساده‌تر به نظر می‌آید.

احساس گناه می‌تواند یک جایگزین ناچیز برای ارزش دادن به ما باشد. زمانی که یک مادر باور ندارد که می‌تواند مطابق با استانداردهای خود زندگی کند، دست کم با احساس گناه و عذاب وجدان درباره‌ی آن، می‌تواند نشان دهد که انسان خوبی است.

در زندگی خانوادگی، و بخصوص در زندگی خانواده‌ای که نوجوان دارد، گاهی اوقات اجتناب‌ناپذیر است که فرزندان فکر کنند درک نشده اند و والدین در پاسخ واکنشی کمتر یا بیشتر از حد لازم را نشان دهند. احساس عذاب وجدان و گناه در مادران سرانجام باید باعث شود که کارهایی را که لازم است انجام دهند تا ارتباطات خود با کودک خود را سالم کرده و در عین حال خود و بچه‌ها را در استانداردهای صحیحی نگه دارند. اگر احساس گناه و عذاب وجدان در مادران به درستی استفاده شود، کمک می‌کند تا با کودکان خود احساس همدلی و اتصال کرده و تغییرات لازم را انجام دهند.