آزمایش های دوران بارداری، لیستی جامع و کامل

اگر بچه سالمی می‌خواهید، باید مراقبت‌های دوره بارداری را به خوبی انجام دهید و یکی از مراقبت‌های مهم این دوران، آزمایش‌های رنگارنگ است! در دوره بارداری آزمایش‌ های زیادی باید انجام بدهید اما اولین آزمایش‌تان، همان است که به شما نشان می‌دهد واقعا باردار هستید!

برای آنکه بارداری سالمی داشته باشید، مهم است که هر چه زودتر بدانید باردارید و به زودی صاحب فرزند خواهید شد. اگر پریودهایتان منظم است و یک دوره‌تان به تاخیر افتاد، نشانه خوبی است اما نمی‌تواند کاملا دقیق باشد. اما دلیل دیگر می‌تواند به سادگی این باشد که شما فکر کنید باردارید! این اتفاق زندگی‌تان را تغییر می‌دهد و ذهن‌تان می‌تواند شما را از وقوع آن آگاه کند.
پس اگر فکر می‌کنید باردار هستید، با یک آزمایش خون شک‌تان را به یقین تبدیل کنید. می‌توانید از داروخانه‌ها هم کیت تشخیص سریع بارداری یا «بیبی چک» بگیرید اما در بهترین حالت، ۷۵ درصد دقت عمل دارند.
وقتی مطمئن شدید باردار هستید، حتی اگر حال‌تان خوب است، از متخصص زنان خود وقت بگیرید؛ چون ریسک‌فاکتورهای لازم باید بررسی شوند و کسی جز پزشک متخصص نمی‌تواند این کار را انجام دهد.

آزمایش خون اولیه
اگر بارداری طبیعی داشته باشید، تا هفته ۲۸ تا ۳۲ بارداری، باید ماهی یکبار توسط متخصص زنان و زایمان ویزیت شوید. اما خانم‌هایی که در بارداری دچار دیابت یا پرفشاری خون می‌شوند، یا کسانی که سابقه زایمان پیش از ۳۷ هفته را دارند، باید دفعات بیشتری به متخصص مراجعه کنند.
در اولین آزمایش خون دوره بارداری، گروه خون، سطح آهن (برای تشخیص کم‌خونی)، سطح قند خون (برای تشخیص دیابت) و فاکتور RH مشخص می‌شود؛ که اگر RH خون شما منفی و RH خون پدر مثبت باشد، ممکن است جنین RH مثبت خون پدر را به ارث ببرد و در نتیجه، بدن شما شروع به تولید آنتی‌بادی‌هایی کند که می‌تواند به فرزند متولد نشده‌تان صدمه بزند!
البته از نظر ابتلا به بیماری‌های HIV، هپاتیت B و سفلیس هم بررسی خواهید شد و ایمنی بدن‌تان نسبت به سرخجه هم کنترل می‌شود.؛ چراکه ابتلا به این بیماری در دوره بارداری، به خصوص در ۳ ماهه اول می‌تواند باعث نقص‌های مادرزادی شود.

اگر به تازگی و کمی قبل از بارداری پاپ‌اسمیر نداده‌اید، حالا که باردار هستید، این آزمایش هم ضروری است چراکه می‌تواند سرطان دهانه رحم و بیماری‌های مقاربتی مثل کلامیدیا و سوزاک را در مراحل اولیه تشخیص دهد. ضمن اینکه یک نمونه ادرار هم برای تشخیص عفونت‌های مجاری ادراری از شما می‌گیرند.
فشار خون‌تان را هم برای کنترل پرفشاری خون می‌گیرند چراکه می‌تواند در پروسه انتقال خون به بندناف تاثیر بگذارد.
همه این آزمایش‌ها روتین هستند و برای تمام خانم‌های باردار انجام می‌شوند.

غربالگری ها
سری دیگری از آزمایش‌های دوره بارداری که در هفته‌های ۸ تا ۲۲ بارداری باید انجام شود، به «غربالگری» مشهورند. به طور کلی برنامه‌های غربالگری دوران بارداری بر تشخیص سندرم داون، ‌اختلالات رشد لوله عصبی جنین و اختلال‌های کرموزومی به نام‌های «تریزومی ۱۸» و «تریزومی ۱۳»- که کمتر شایع هستند- تمرکز دارد.
سندرم داون یکی از انواع اختلالات کرموزومی است. اختلالات کروموزومی زمانی بروز می‌کند که جنین به صورت شانسی کروموزم اضافه یا کم دریافت کند و از آنجا که کرموزوم‌ها حامل دستورالعمل‌های ژنتیکی هستند که نشان می‌دهد جنین چطور رشد کند، کم و زیاد شدن کروموزوم‌ها در نحوه رشد جنین تاثیرگذار است. گفتنی است از هر ۸۰۰ جنین، یکی مبتلا به سندرم داون است.
نقص لوله عصبی هم در زمان تشکیل ستون فقرات بروز می‌کند و حدود یک تا دو مورد از هزار نوزاد متولد شده این مشکل را دارند.
تریزومی ۱۸ هم یک اختلال کرموزومی شدید است که با سن پدر و مادر ارتباط دارد؛ برای همین سن بارداری همیشه در محاسبه نتایج غربالگری‌ها مهم و موثر است.
معمولا جواب غربالگری‌ها هم مثل بیشتر آزمایش‌ها، به صورت مثبت یا منفی است که نشان می‌دهد خطر خاصی جنین را تهدید می‌کند یا خیر؛ البته هیچ‌یک از آزمایش‌های غربالگری نمی‌توانند به طور قطعی مشخص کند که شما یا جنین مشکلی دارید اما با مشخص شدن میزان خطر وجود مشکل، می‌توان آزمایش‌های تشخیصی دقیق‌تری انجام داد و با توجه به نتیجه نهایی، می‌توان در مورد ادامه یا خاتمه بارداری تصمیم‌گیری کرد.
آزمایش‌های غربالگری در دوران بارداری، عموما شامل آزمایش خون، سونوگرافی (اسکن اولتراسوند) یا هر دوی آنهاست؛ در این آزمایش‌ها با اندازه‌گیری سطح آلفا فتاپروتئین، استریول و hCG (هورمون گونادوتروپین جفتی) و هورمون اینهیبین، مشخص می‌شود که جنین در معرض ناهنجاری‌هایی مثل سندرم داون یا اسپینا بیفیدا (مهره شکاف‌دار یا نقص لوله عصبی) قرار دارد یا خیر.

از آنجا که میزان مایع تجمع‌یافته پشت گردن جنین در سه ماهه اول بارداری با خطر ابتلا به سندرم داون در ارتباط است، در هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری میزان مارکرهای آلفافتوپروتئین و گنادوتروپین جفتی انسان اندازه‌گیری می‌شود تا مشخص شود جنین مبتلا به سندرم داون هست یا خیر.
البته تمام جنین‌ها، پشت گردنشان مایع دارند اما بسیاری از آنهایی که سندرم داون دارند، مقدار مایع بیشتری پشت گردن‌شان دارند. برای همین یک سونوگرافی موسوم به NT (nuchal-translucency به معنای فضای شفاف پشت گردن) انجام می‌شود تا ریسک ابتلا به سندرم داون و برخی مشکلات قلبی مادرزادی در جنین بررسی شود.
این سونوگرافی از روی پوست و بدون تزریق خاصی انجام می‌شود و عارضه خاصی هم برای جنین و مادر ندارد؛ پس بدون نگرانی انجامش دهید.
دقت عمل این سونوگرافی- به تنهایی- ۷۷ درصد است؛ یعنی تنها می‌تواند ۷۷ درصد از بچه‌های مبتلا به سندرم داون را تشخیص دهد.
ضمن اینکه گاهی ممکن است این اسکن احتمال بالایی از سندرم داون را در جنینی نشان دهد اما احتمال کلی ابتلا به سندرم داون در واقع کم باشد؛ این همان جواب مثبت کاذب است.
جواب مثبت کاذب در سونوگرافی NT حدود ۵ درصد است؛ یعنی احتمال بالای سندرم داون در جنین یک خانم از هر ۲۰ خانم، اشتباه محاسبه می‌شود.
البته ترکیب سونوگرافی NT با آزمایش خون، می‌تواند جواب دقیق‌تری در اختیارتان قرار دهد. در این آزمایش خون سطح هورمون بتا hCG و پروتئین PAPP-A اندازه‌گیری می‌شود؛ معمولا سطح هورمون بتا hCG در بچه‌های مبتلا به سندرم داون بالا و مقدار پروتئین PAPP-A کم است. به این ترتیب، با ترکیب آزمایش خون و سونوی NT دقت این آزمایش به ۹۰ درصد افزایش می‌یابد.
در هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری، یا زمانی که اندازه جنین بین ۴۵ تا ۸۴ میلی‌متر است، NT کمتر از ۵/۳ میلی‌متر استاندارد محسوب می‌شود که این عدد، به نسبت رشد جنین بیشتر می‌شود و معمولا عدد ۹/۲ برای NT این جنین‌ها طبیعی است. با این حال از هر ۱۰ جنین، میزان NT نُه تایشان بین ۵/۲ تا ۵/۳ است و سندرم داون هم نخواهند داشت.
اما با افزایش NT احتمال سندرم داون و سایر ناهنجاری‌های کروموزومی افزایش می‌یابد. برای مثال، جنینی با NT ۶ میلی‌متری، در معرض خطر بالایی از سندرم داون و دیگر ناهنجاری‌های کرموزومی . مشکلات قلبی قرار دارد و این مقدار مایع برای جنین‌ها بسیار نادر است.
البته NT نرمال به تنهایی نمی‌تواند کافی باشد و آزمایش خون و فاکتورهای دیگری از جمله سن مادر در نتیجه نهایی تست تاثیرگذار هستند.

غربالگری سه ماهه دوم
در غربالگری سه ماهه دوم، خبری از سونوگرافی و اسکن نیست؛ فقط یک آزمایش خون است که بین هفته‌های ۱۴ تا ۲۲ بارداری انجام می‌شود و باز هم با اندازه‌گیری آلفا فتوپروتئین و گنادوتروپین جفتی انسان در خون مادر، احتمال بروز سندرم داون، نقص لوله عصبی و تریزومی ۱۸ را در جنین بررسی می‌کند و یکی از دقیق‌ترین تست‌هایی است که انجام می‌شود.
در واقع میزان تشخیص آلفافتوپروتئین در غربالگری سه ماهه دوم، با دقت بیش از ۹۵ درصد، سندرم داون بیش از ۸۰ درصد و تریزومی ۱۸ با دقت ۷۰ درصد صورت می‌گیرد.
البته دقت نتیجه این آزمایش، وابسته به سن بارداری است. اگر سن بارداری جنین به طور دقیق مشخص نشده باشد ممکن است نتایج به صورت کاذب بالا و پایین شود. ضمن اینکه تشخیص این نارهنجاری‌های کروموزومی در بارداری‌های چند قلویی سخت‌تر است.
ضمن اینکه وجود احتمال خطر به این معنا نیست که حتما سندرمی در جنین وجود دارد اما در صورت وجود احتمال خطر پزشک یا متخصص ژنتیک درباره انجام تست‌های تکمیلی بیشتر با شما صحبت خواهد کرد.
غربالگری سه ماهه دوم به تمام زنان زیر ۳۵ سال توصیه می‌شود؛ اما اگر بالای ۳۵ سال سن دارید، جنین‌تان بیشتر از جنین مادران جوانتر در معرض ناهنجاری‌های کروموزومی قرار دارد. بنابراین باید آزمایش آمنیوسنتز یا آزمایش CVS (نمونه‌برداری از پرزهای جفتی جنین) برایتان انجام شود که در ادامه بیشتر در موردش صحبت می‌کنیم.

چه کسانی باید غربالگری شوند؟
با اینکه لازم نیست همه خانم‌های باردار، آزمایش غربالگری انجام دهند و این بستگی به خود شما دارد که بخواهید این کار را انجام دهید یا نه، از آنجا که برخی از آزمون‌های غربالگری می‌تواند برخی بیماری‌های عفونی مادر و غربالگری چشم برای وجود دیابت بارداری را تشخیص دهد، نتایج این آزمایش‌ها باعث می‌شود بیماری‌ها زودتر شناسایی و درمان شوند.
بنابراین اگر دودل هستید که این آزمایش‌ها را انجام بدهید، حتما با پزشک‌تان مشورت کنید. ضمن اینکه لزوم انجام غربالگری سه ماهه دوم بارداری، بسته به نظر پزشک‌تان است؛ چراکه ممکن است برای بررسی نهایی و کلی، نیازمند انجام غربالگری یکپارچه باشد که برای این غربالگری، مادر باید هر دو غربالگری سه ماهه اول و دوم را انجام داده باشد. ضمن اینکه اگر سن‌تان بالای ۳۴ سال باشد، انجام این آزمایش‌ها ضرورت بیشتری پیدا می‌کنند.

آزمایش تیروئید
آزمایش تیروئید قبل از بارداری یکی از آزمایش‌های مهمی است که هر وقت قصد باردار شدن دارید، باید انجامش دهید؛ چون در دوره بارداری، جنین ید مورد نیازش را از بدن مادر می‌گیرد، بارداری باعث کاهش ید در بدن مادران می‌شود. بنابراین بهتر است قبل از بارداری از نظر عملکرد غده تیروئید بررسی شوید.
از آنجا که تکامل سیستم عصبی جنین توسط هورمون‌های بدن مادر انجام می‌شود، بنابراین مادر باردار باید از نظر غده تیروئید وضعیت مناسبی داشته باشد. کم کاری تیروئید زمانی ایجاد می‌شود که غده تیروئید نتواند به اندازه نیاز بدن، هورمون تولید کند و باعث بروز بیماری کم‌کاری مادرزادی تیروئید و اختلال در رشد مغز و دستگاه عصبی جنین می‌شود. اما در صورت مصرف دارو و تنظیم دوز مناسب، همه این عوارض قابل پیشگیری هستند.
یادتان باشد آزمایش تیروئید حتما باید در دوره بارداری هم انجام شود چراکه در این دوران هم ممکن است مادر دچار کم‌کاری تیروئید شود.

آزمایش‌های خاص
قبلا هم گفتیم که سن مادر در بروز ناهنجاری‌های کروموزومی در جنین بسیار تاثیرگذار است. بنابراین بسته به نتیجه آزمایش خون در غربالگری‌ها، سن مادر (۳۵ به بالا) یا سابقه خانوادگی مادر، پزشک مشخص می‌کند که به چه آزمایش‌های دیگری نیاز دارد. مثلا ممکن است آزمایش CVS (نمونه‌برداری از پرزهای جفتی جنین) یا آمنیوسنتز انجام دهند که هر دویشان می‌توانند با دقت بیشتری، احتمال وجود سندرم داون و دیگر ناهنجاری‌ها را تشخیص دهند.
CVS معمولا بین هفته ۱۰ تا ۱۲ بارداری انجام می‌شود؛ ممکن است این آزمایش با وارد کردن یک لوله نازک به رحم، به صورت واژینال، انجام شود و از بافت «پرزهای کوریون» که جفت را می‌سازند، نمونه برداری کنند. اما این کار را با وارد کردن سوزن به دیواره شکم و گرفتن یک نمونه از بافت هم انجام می‌دهند..
در تست آمنیوسنتز هم که بین هفته‌های ۱۶ تا ۱۸ بارداری انجام می‌شود، سوزنی از دیواره شکم وارد رحم شده، مقداری از مایع آمنیوتیک را خارج می‌کند. هر دوی این روش‌ها همراه با احتمال ضعیفی از سقط جنین همراه هستند.

دوباره قند!
بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری، دوباره وضعیت دیابت مادر یا قند بارداری بررسی می‌شود چراکه بعضی‌ها دچار دیابت بارداری می‌شوند که البته معمولا بعد از زایمان رفع می‌شود. همچنین بیمارانی که RH خون‌شان منفی است، از نظر وجود آنتی‌بادی‌های RH بررسی می‌شوند که ممکن است این کار با چند تزریق درمان شود.

بیماری‌ های عفونی
در پایان بارداری، یعنی بین هفته‌های ۳۲ تا ۳۶، ممکن است دوباره از نظر ابتلا به سفلیس یا سوزاک و البته استرپتوکوکی‌های گروه B (GBS) بررسی شوید که نوعی باکتری است و می‌تواند باعث مننژیت یا عفونت خونی در نوزادان شود؛ اگر جواب آزمایش GBS مثبت باشد، در طول زایمان به شما آنتی‌بیوتیک می‌دهند تا خطر انتقال باکتری به نوزاد کاهش یابد.

آزمایش های خاص تر!
همه این آزمایش‌هایی که گفته شد، با توجه به سابقه نژادی یا فامیلی انجام می‌شود و همگی آزمایش‌های روتین هستند. اما برخی جمعیت‌ها، در معرض ابتلا به بیماری‌های خاصی قرار دارند که بررسی‌های دوره بارداری، می‌تواند احتمال بروز آن بیماری را در جنین کاهش دهد؛ بنابراین خانم‌های باردار، با توجه به نژادشان، ممکن است تحت آزمایش‌های دیگری هم قرار بگیرند.
همچنین اگر سابقه ابتلا به بیماری‌هایی مثل «دیستروفی عضلاتی»، هموفیلی، فیبروز کیستیک را درخ انواده‌تان دارید، ممکن است نیازمند مشاوره ژنتیک باشید. مشاوران ژنتیک نمی‌توانند شما یا نوزاد متولد نشده‌تان را درمان کنند اما درباره ریسک فاکتورهایی با شما صحبت می‌کند که ممکن است بارداری شما را تحت تاثیر قرار دهد و شما را آگاه می‌کند.
زمانی که پیش از تولد نوزاد آگاه می‌شوید- حتی زمانی که متوجه می‌شوید شما و همسرتان هردو ناقل یک بیماری خاص هستید- فرصت کافی دارید تا از لحاظ احساسی برای روبه‌رو شدن با شرایط ناشی از آن بیماری آماده شوید، می‌توانید متخصص آن بیماری را پیدا کنید و خلاصه اینکه وقتی برای شرایطی خاص آماده باشید، احساس می‌کنید کنترل امور را در دست دارید و همین موضوع آرام‌تان خواهد کرد.
هرچند تا آزمایش که مجبور شدید در طول بارداری دهید، مهم نیست؛ فقط آرامش خود را حفظ کنید. یادتان باشد بسیاری از جنین‌ها سالم هستند و با مراقبت‌های مادر از خود و جنین، سالم به دنیا می‌آیند.