تنبیه برای کودکان، کدام درست و کدام غلطه؟

بسیاری از والدین فکر می کنند که تنبیه اثر جدی بر اعتماد به نفس فرزندشان می گذارد. این فکر می تواند هم درست و هم غلط باشد. تنبیه غلط می تواند اثرات نامطلوبی بر اعتماد به نفس کودک بگذارد. اما اگر از آن به درستی استفاده شود، نه تنها اثر منفی بر کودک نخواهد داشت، بلکه می تواند به تغییر رفتار کودک کمک کند.

تنبیه های غلط
الف) تنبیه بدنی
تنبیه بدنی آثار منفی بر کودک دارد و به همین دلیل استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی شود. برخی از آثار منفی تنبیه عبارتند از:
- تنبیه بدنی باعث ایجاد خصومت در کودک می شود
اگر شما فرزندتان را تنبیه کنید، او نسبت به شما احساس خشم و خصومت خواهد کرد و از آنجا که نمی تواند احساس خشم و خصومت خود را بر سر شما خالی کند، دچار بیماری های جسمی و روحی می شود و یا ممکن است در موقعیت های دیگر پرخاشگر شود. مثلاً پرخاشگری به فرزندان کوچک تر، حیوانات، ... .
- کودکانی که به خاطر اشتباهاتشان تنبیه بدنی شده اند، معمولاً خودشان نیز از این شیوه استفاده می کنند. آنها معمولاً در بزرگسالی از تنبیه بدنی استفاده خواهند کرد.
- به دلیل احساس خشمی که کودک پس از تنبیه دارد، به دنبال تلافی آن نسبت به کسی که او را کتک زده برمی آید و به دلیل آنکه از نظر بدنی توانایی کتک زدن والدینش را ندارد، به شیوه های غیر مستقیم مثل لجبازی با والدین، خشم خود را ابراز می کند.
- تنبیه بدنی تاثیر منفی زیادی بر عزت نفس کودک می گذارد. تحقیقات نشان داده است که این کودکان معمولاً احساس حقارت می کنند.
ب) تنبیه اتفاقی
یکی دیگر از اشتباهات والدین در تنبیه فرزندان، استفاده از تنبیه اتفاقی است. تنبیه اتفاقی یعنی بدون اطلاع فرزندتان از علت تنبیه یا نوع آن، او را تنبیه کنید.
علی 5 ساله بچۀ بازیگوشی است و به همین دلیل در طول روز مادرش را اذیت می کند و معمولاً شب ها وقتی پدرش از سر کار به خانه می آید، مادرش به او از علی شکایت می کند و پدر هم علی را تنبیه می نماید.
پس از چند باز تکرار این مسئله، هرگاه که پدر علی به خانه می آید، علی می ترسد و در اتاق پنهان می شود. اشتباه پدر و مادر علی این است که:
اولاً علی نمی داند به چه دلیل تنبیه می شود. ثانیاً فاصلۀ بین رفتار غلط علی (شیطنت) و تنبیه شدن زیاد است و یک بچۀ پنج ساله نمی تواند تشخیص دهد که این تنبیه به دلیل رفتار اشتباهی است که در طول روز انجام داده است. ثالثاً والدین علی او را تنبیه بدنی می کنند.
کامران وقتی از مدرسه آمد، به مادرش گفت که نمرۀ دیکته اش ۱۳ شده است. مادرش هم به او گفت به دلیل اینکه نمرۀ دیکته ات پایین شده، امشب به شهربازی نمی رویم.
اشتباه مادر کامران این بود که بدون اطلاع قبلی او را تنبیه کرد. بهتر بود به او می گفت که اگر دفعۀ بعد نمرۀ دیکته اش پایین شود، آخر هفته به شهربازی نمی روند. در این حالت کامران می داند که اگر نمرۀ پایینی بیاورد، انتظار چه اتفاقی را باید داشته باشد.
البته لازم به ذکر است که بهتر بود ابتدا مادر کامران به دنبال دلیل پایین شدن نمره فرزندش باشد و اگر متوجه شد که دلیل آن تنبلی کامران است از این تنبیه استفاده کند.

ویژگی های تنبیه صحیح
با اجرای توصیه های زیر نه تنها تنبیه اثر منفی بر فرزند شما نخواهد داشت، بلکه می تواند به تغییر رفتار او کمک کند.
از تنبیه محروم کردن استفاده کنید.
محروم کردن یعنی فرزند خود را از کار یا چیز مورد علاقه اش محروم کنید. مثال: محروم کردن از بازی با کامپیوتر یا پلی استیشن. حذف کردن برنامه رفتن به پارک، شهربازی و یا رفتن به منزل کسی که فرزند شما دوست دارد. محروم کردن از دیدن برنامه تلویزیونی مورد علاقه فرزندتان. کم کردن پول توجیبی.
از تنبیه به عنوان آخرین راه حل استفاده کنید.
بهتر است قبل از تنبیه، روش های دیگر تغییر رفتار (مثل استفاده از پاداش را به کار ببرید) و در صورتی که به نتیجه نرسیدید، از تنبیه استفاده کنید.
مثلاً در مثال بالا مادر کامران می توانست به فرزندش بگوید از این به بعد نمره دیکته اش بالای 17 شود، می تواند نیم ساعت بیشتر با کامپیوتر بازی کند. به عبارت دیگر کامران را ترغیب به مطالعه بیشتر بکند. در صورتی که این روش مؤثر نبود می تواند از تنبیه استفاده کند.
قبل از اجرای تنبیه، رفتار مورد انتظار و تنبیه را دقیقاً مشخص و به اطلاع فرزندتان برسانید.
یکی از اشتباهات والدین که باعث می شود تنبیه اثرات نامطلوبی بر کودک داشته باشد، اجرای تنبیه بدون اطلاع کودک است. دقیقاً به فرزندتان بگویید که از او چه انتظاری دارید و در صورت انجام ندادن آن دقیقاً با چه تنبیهی رو به رو خواهد شد.
اگر رفتارت را تغییر ندی، تنبیه خواهی شد: در اینجا کودک نمی داند منظور از تغییر رفتار چیست و اگر رفتارش را تغییر ندهد، چه تنبیهی خواهد شد.
از این به بعد هر هفته که درس نخونی، به پارک نمی ریم: در اینجا کودک نمی داند منظور از درس خواندن چیست. آیا اگر نمراتش یک نمره بهتر از هفته قبل شود، نشانه درس خواندن است یا آنکه باید نمراتش 5 نمره بالاتر برود؟
از این به بعد هر وقت نمره دیکته ات پایین تر از ۱۵ شد، آن روز نمی توانی پلی استیشن بازی کنی: در اینجا دقیق مشخص است که پدر چه انتظاری از فرزندش دارد و در صورت عدم انجام آن، فرزندش دقیقاً چه تنبیهی خواهد شد.
تنبیه متناسب با رفتار فرزندتان باشد.
اگر تنبیهی که انتخاب می کنید ناچیز باشد، فرزند شما انگیزه ای برای تغییر رفتارش ندارد و اگر تنبیهی که انتخاب می کنید فراتر از رفتار غلط او باشد، احساس می کند که در حق او بی عدالتی شده و بر عزت نفسش اثر می گذارد.
اگر یک بار دیگر نمره دیکته ات کمتر از 15 شد، پلی استیشن را تا آخر سال جمع می کنم: این تنبیه بیشتر از رفتار کودک است.
در زمان استفاده از تنبیه به هیچ عنوان شخصیت فرزندتان را زیر سؤال نبرید و فقط او را از کاری که قبلاً به او گفته اید محروم کنید.
مادر پیمان به او گفته بود که اگر تکالیفش را انجام ندهد، اجازه ندارد کارتون ببیند و در آن روز پیمان تکالیفش را انجام نداده بود. به همین دلیل مادرش هم رفت که تلویزیون را خاموش کند و در همان حال به پیمان گفت: مثل اینکه تو آدم بشو نیستی، صد بار بهت گفتم که اول تکلیف بعد تلویزیون.
در اجرای تنبیه ثابت قدم باشید.
وقتی تصمیم گرفتید که به خاطر انجام یک رفتار خاص، فرزندتان را تنبیه کنید، به صورت پیوسته هر بار که او این رفتار را انجام داد، تنبیه را اجرا کنید. در صورتی که گاهی پس از مشاهده رفتار مورد نظر او را تنبیه کنید و گاهی تنبیه نکنید، ممکن است باز هم فرزندتان به رفتارش ادامه دهد.