اضافه وزن در بارداری، سلامت مادر و نوزاد

شاید برای‌تان پیش آمده باشد که قصد باردار شدن داشته باشید و نگران افزایش وزن در بارداریتان باشید. داشتن دوران بارداری سالم یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هر مادری است. لازم است که قبل از بارداری حتما با ریسک‌های اضافه وزن آشنا شوید و تلاش کنید وزن‌تان را کاهش بدهید. زیرا وزن بالا در دوران بارداری ممکن است آسیب‌هایی جدی‌ به شما یا فرزندتان وارد کند. در این مقاله شما را با عوارض اضافه وزن در بارداری برای مادر و کودک، اضافه وزن مجاز در طول بارداری و مراقبت‌های لازم برای داشتن بارداری سالم آشنا خواهیم کرد.
افزایش وزن بیش از حد طبیعی در دوران بارداری سبب افزایش خطر ابتلا به بیماریهایی نظیر فشارخون بالا ، دیابت بارداری یا بدنیا آوردن نوزاد زودرس یا جراحی سزارین می‌شود. علاوه بر این بر سلامت نوزاد تأثیرات منفی داشته و سبب افزایش خطر ابتلا نوازد به اضافه وزن تا حدود ۳۰ درصد می‌شود. آگاهی از اهمیت جلوگیری از اضافه وزن در دوران بارداری برای سلامت مادر و نوزاد، محققین دانشگاه گراندا ، دانشگاه پلی تکنیک مادرید و دانشگاه اروپائیان را بر آن داشت تا به بررسی فواید ورزش در دوران بارداری در جلوگیری از اضافه وزن بپردازند. نتایج این تحقیق در مجله ی Mayo Clinic Proceedings منتشر گردید. این گروه از محققین از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ به بررسی ۹۶۲ زن باردار پرداختند. نتایج نشان داد که در زنان سالم انجام ورزش‌هایی با شدت متوسط تا شدید زیر نظر مربیان سبب می‌شود از افزایش وزن بعد از بارداری جلوگیری شود و خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر دیابت بارداری و فشارخون کاهش یابد. علاوه بر این فواید انجام ورزش در زنان باردار دارای وزن طبیعی بیش از افراد دارای اضافه وزن یا مبتلا به چاقی بود (در این افراد نیز فواید انجام ورزش مشاهده شد اما تا حدی کمتر).
به گفته‌ی دکتر Rubén Barakat: به لطف همکاری گروه‌های متخصص در زمینه‌ی علوم ورزشی و پزشکی توانستیم اهمیت تصحیح عادات ورزشی، نظارت وهدایت برنامه‌های ورزشی در طی بارداری را به تصور بکشیم. در این زمینه هنوز نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد زیرا ما معتقدیم فواید انجام برنامه ورزشی منظم در طی بارداری می‌تواند بر زندگی نوزاد در سال اول تأثیر گذارد. شواهد علمی اخیر این اجازه را به ما می‌دهد که این ایده را بیان کنیم . برای بررسی تأثیرات برنامه‌های ورزشی در دوره‌ی بارداری بر پارامترهای سلامت مادر، جنین و نوزاد نیاز به بررسی‌های بیشتری وجود دارد. دکتر Ruiz از دانشگاه گراندا می‌گوید: فواید انجام ورزش منظم در طی بارداری و بعد از زایمان مشابه با فوایدی است که همه‌ی افراد با انجام ورزش منظم کسب می‌کنند. بارداری زمان ایده آلی برای تغییر عادات وتطابق با شیوه‌ی زندگی فعال برای این دوره و مابقی دوران زندگی است.

کاهش مقدار اضافه وزن در طی بارداری
برای انجام این تحقیق زنان بصورت تصادفی در دو گروه ثبت نام شدند، گروه اول تحت مراقبت‌های معمول دوره‌ی بارداری و انجام ورزش‌های هوازی سبک تا متوسط ۳ بار در هفته و هر بار به مدت ۵۰ تا ۵۵ دقیقه از هفته‌ی نهم تا ۳۹ بارداری بودند و گروه دوم توصیه‌های عمومی برای هر زن بارداری را دنبال می‌کردند.
نتایج این تحقیق نشان داد که افزایش وزن درگروه اول کمتر از افزایش وزن درگروه دوم بود، بخصوص خطر افزایش وزن بیش از حد مجازی که انستیتو پزشکی آمریکا اعلام کرده است در زنانی که فعالیت ورزشی روتین داشتند ۴۰ درصد پایین‌تر بود. برای آنالیز این نتایج، دانشمندان فاکتورهایی مانند سن مادر، سن بارداری و وزن قبل از بارداری را در نظر گرفتند. اگر چه در زنان چاق یا دارای اضافه وزن (قبل از بارداری) ورزش به اندازه‌ی زنان با وزن طبیعی موثر نبود اما سبب کاهش ۸۶ درصدی خطر داشتن نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم (ماکروزومی) شد. محققین می‌گویند: با اینگونه تحقیقات امیدواریم که اهمیت حفظ سلامت زنان باردار و کودکان آنها از طریق رسیدن به وزن اپتیمم در طی این دوره و بصورت عادت در ادامه زندگی مشخص گردد.

اضافه وزن چیست؟
اضافه وزن به معنای داشتن چربی اضافی در بدن است. برای اینکه مشخص شود اضافه وزن دارید یا خیر، اندازه‌گیری براساس قد و وزن شما صورت می‌‌گیرد که به اصطلاح به آن شاخص توده‌ی بدن (BMI) گفته می‌شود. برای محاسبه BMI می‌توانید از این فرمول استفاده کنید:
۲^قد (بر حسب متر) / وزن (برحسب کیلوگرم) = BMI. یعنی وزن بر حسب کیلوگرم، تقسیم بر قد بر حسب متر به توان ۲. به‌عنوان مثال برای شخصی با وزن ۶۵ کیلوگرم و قد ۱/۶۷، شاخص توده بدنی به این صورت محاسبه خواهد شد:‌
.۲۳/۳= ۲^(۱/۶۷)/۶۵=BMI
شاخص توده‌ی بدن وضعیت وزن
زیر ۱۸/۵ کمبود وزن
۱۸/۵- ۲۴/۹ نرمال
۲۵- ۲۹/۵ بالاتر از حد نرمال
۳۰- ۳۴/۹ اضافه وزن (دسته اول)
۳۵- ۳۹/۹ اضافه وزن (دسته دوم)
۴۰ و بالاتر اضافه وزن (دسته سوم)

آیا داشتن اضافه وزن، مانع باردارشدن شما می­‌شود؟
اضافه وزن از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کند و این به باروری شما آسیب می‌زند. حتی در زنانی که تخمک گذاری آنان منظم است، بالابودن مقدار BMI باعث می‌شود دیرتر باردار شوند. چاقی همچنین ممکن است برنتیجه‌ی لقاح آزمایشگاهی (IVF) هم تأثیر بگذارد؛ به این صورت که هرچه BMI شما افزایش یابد، احتمال IVF ناموفق نیز بیشتر می‌شود.

عوارض اضافه وزن در بارداری
اضافه وزن چگونه بر بارداری شما تأثیر می‌گذارد؟ داشتن اضافه وزن در بارداری احتمال ایجاد عوارض متعددی را زیاد می‌کند، از جمله:
احتمال سقط جنین، مرده به دنیاآمدن کودک و تکرار سقط؛
دیابت بارداری؛
عارضه‌ی بارداری «پری-اکلامپسیا» (preeclampsia) که علائم آن فشار خون بالا در بارداری و آسیب‌دیدگی سایر ارگان‌ها، به‌طور معمول کلیه‌هاست؛
اختلال در عملکرد قلب؛
وقفه‌های تنفسی در خواب یا آپنه‌ خواب؛
زایمان طبیعی سخت؛
نیاز به سزارین و عوارض احتمالی آن، مثل عفونت زخم‌ها.
چگونه اضافه وزن بر کودک شما تأثیر می‌گذارد؟
اضافه وزن در بارداری مشکلات متعددی را برای جنین به‌وجود می‌آورد، از جمله:
به میزان زیادی بزرگ‌تر از حد متوسط‌بودن (ماکروزومی یا بزرگ‌بودن جنین) و داشتن چربی بیش از حد نرمال، که باعث افزایش سندروم متابولیک و پیداکردن اضافه وزن در کودکی می‌شود. داشتن اضافه وزن در بارداری تشخیص بیماری های مادرزادی را از طریق سونوگرافی مشکل می‌کند.

شما مجازید در طول بارداری چند کیلو وزن اضافه کنید؟
در اینکه چقدر باید در طول بارداری وزن اضافه کنید، هم وزن و BMI شما قبل از بارداری، هم سلامت خود و جنین‌تان نقش دارند. از دکترتان درباره‌‌ی اینکه چه میزان مجازید وزن اضافه کنید، سؤال کنید و در طول بارداری آن را حفظ و مدیریت کنید. برای شروع، به این راه‌کارهای عمومی درباره‌ی چاقی و اضافه‌کردن وزن در طول بارداری توجه کنید:
تک بچه: اگر اضافه وزن دارید و یک قلو باردارید، وزن ایده آل برای اضافه کردن بین ۵ تا ۹ کیلوگرم است.
چند قلو: اگر اضافه وزن دارید و دوقلو یا چندقلو باردارید، وزن ایده آل برای اضافه‌کردن بین ۱۱ تا ۱۹ کیلوگرم است.
زنانی که اضافه وزن شدید دارند، بهتر است کمتر از میزان ذکر شده وزن اضافه کنند یا درطول بارداری کاهش وزن داشته باشند. این کار باعث می‌شود احتمال داشتن فرزندی با وزن خیلی زیاد در زمان بارداری کاهش یابد. اضافه وزن زیاد جنین در بارداری را به اصطلاح ماکروزومی جنین می‌گویند. کاهش وزن در طول بارداری یا افزایش وزن به مقدار کم، ریسک زایمان زودرس را نیز کاهش می‌دهد. زایمان زودرس باعث می‌شود جنین به وزن طبیعی و مناسب خود نرسد. دکتر شما می‌تواند به‌جای مشخص‌کردن مقدار مجاز برای اضافه کردن وزن، شما را تشویق کند به‌طور جدی تا جایی که می‌توانید از اضافه‌کردن وزن زیاد پرهیز کنید.

آیا شما در طول بارداری نیاز به مراقبت ویژه دارید؟
اگر اضافه وزن داشته باشید، دکترتان با دقت بارداری شما را تحت نظر می‌گیرد. او ممکن است به شما توصیه کند اقداماتی از این قبیل را انجام دهید:
۱. تست زود­هنگام دیابت بارداری
برای زنانی که احتمال ابتلا به دیابت بارداری در آنان متوسط است، آزمایش غربالگری، که به آن تست چالش گلوکز گفته می‌شود؛ بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری انجام می‌شود. اگر اضافه وزن داشته باشید، ممکن است دکترتان توصیه کند آزمایش غربالگری را زودتر انجام بدهید. اگر نتایج تست شما طبیعی باشد، احتمالا تست غربالگری بین هفته‌های ۲۴ و ۲۸ حاملگی برای‌تان تکرار خواهد شد. اگر نتایج غیرعادی باشد، باید دوباره آزمایش بدهید. دکترتان همچنین ممکن است توصیه کند قند خون خود را بررسی و کنترل کنید.
۲. تغییرات در سونوگرافی جنین
سونوگرافی استاندارد جنین معمولا بین هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ بارداری برای ارزیابی آناتومی کودک انجام می‌شود. امواج سونو به‌راحتی به بافت چربی شکم نفوذ نمی‌کنند، به همین دلیل اضافه وزن در بارداری بر کیفیت سونوگرافی تأثیر می‌گذارد، بنابراین شاید احتیاج داشته باشید که به یک متخصص خبره‌ی سونوگرافی مراجعه کنید یا از دستگاه سونوگرافی با تجهیزات بیشتر استفاده کنید و آزمایش‌های خود را نیز تکرار کنید.
۳. غربالگری برای «آپنه‌ خواب»
«آپنه‌ خواب» یکی از اختلالات خواب است که باعث می‌شود تنفس به‌طور مکرر در طول خواب متوقف شود. زنان مبتلا به این عارضه در دوران بارداری در معرض اختلال «پری-اکلامپسیا» و عارضه‌های دیگر هستند. به احتمال زیاد به دلیل داشتن اضافه وزن، در اولین ویزیت به شما آزمایش غربالگری داده می‌شود. اگر تشخیص «آپنه‌ی خواب» داده شود، ممکن است دکترتان از شما بخواهد به یک متخصص خواب برای درمان احتمالی مراجعه کنید.

برای داشتن بارداری سلامت باید چه کارهایی انجام بدهید؟
شما می‌توانید تأثیرات اضافه وزن را در بارداری محدود کنید و با این کار سلامت خود و فرزندتان را تضمین کنید.
۱. از دکتر وقت قبلی بگیرید
اگر اضافه وزن دارید و می‌خواهید باردار شوید، با دکترتان صحبت کنید. او ممکن است قبل از باروری، برای‌ شما ویتامین‌های مورد نیاز تجویز کند یا اینکه شما را نزدیک متخصص رژیم و سلامت یا متخصص چاقی بفرستد، تا قبل از بارداری به وزن مناسب خود برسید.
۲. به‌طور دائم تحت نظر باشید
ویزیت‌های قبل از باروری به دکترتان کمک می‌کند سلامت شما و کودک‌تان را کنترل کند. درباره‌ی مشکلات و دارو‌های مصرفی‌تان مثل دیابت، فشار خون بالا و انسداد تنفس در خواب و نحوه‌ی رفع آنها، با دکترتان صحبت کنید.
۳. رژیم غذایی سالم داشته باشید
برای اینکه رژیم غذایی سالم داشته باشید، به یک دکتر یا متخصص رژیم و تغذیه مراجعه کنید و از اضافه کردن وزن زیاد جلوگیری کنید. به یاد داشته باشید در طول بارداری مقدار بیشتری به فولیک اسید، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی احتیاج دارید. مصرف روزانه‌ی ویتامین قبل از باروری می‌تواند کمبود‌ ویتامین را جبران کند. با توجه به شرایط سلامت‌تان، اگر نیاز دارید دارو یا مواد مغذی خاصی مصرف کنید، برای مثال اگر مبتلا به دیابت هستید، با دکترتان مشورت کنید.
۴. ورزش کنید و فعال باشید
با دکترتان درباره‌ی ورزش‌ در بارداری‌‌، مثل پیاده روی، شنا و ایروبیک سبک، مشورت کنید.
۵. از محصولات خطرناک اجتناب کنید
اگر سیگار مصرف می‌کنید از دکترتان بخواهید به شما در ترک سیگار کمک کند. هرگز نباید مشروبات الکلی و مخدر مصرف کنید. قبل از شروع هر درمان و مصرف مکمل‌های غذایی، از دکترتان اجازه بگیرید.
اضافه وزن در بارداری احتمال به وجود آمدن مشکلاتی برای شما و فرزندتان را افزایش می‌دهد. برای کاهش اضطراب‌ خود با پزشک خود مشورت کنید. او می‌تواند شرایط پزشکی شما، سلامت و رشد کودک‌تان را کنترل کند و به شما کمک کند تا بیش‌ازاندازه وزن اضافه نکنید.