اوقات فراغت کودکان، افزایش مهارت های زندگی

نی نی بان: در اوقات فراغت می‌توان با کشف استعداد‌های افراد، آموزش‌های لازم را به افراد ارائه داد و به طور غیر مستقیم در آن‌ها، مهارتهای زندگی را ایجاد کرد. بنابراین برنامه ریزی برای اوقات فراغت و استفاده صحیح از آن در افراد اهمیت بسزایی دارد . شرط استفاده صحیح از اوقات فراغت، آموزش می‌باشد. با برنامه ریزی صحیح و مناسب می‌توان نوجوانان را از بسیاری از انحرافات بر حذر داشت. به طور مثال یکی از عوامل اساسی اعتیاد نوجوانان، عدم برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغت آنان است. برنامه ریزی برای اوقات فراغت نشانه توجه جامعه به نوجوانان است. جامعه باید با برقراری تعامل با نوجوانان و ایجاد انگیزه در آنها بتواند نوجوانان را به طور سالم تربیت کند .

برنامه ریزی در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و دینی در اوقات فراغت جوانان نقش مهمی در تربیت سالم افراد دارد .

کارکردهای اوقات فراغت

رفع خستگی

یکی از کارکردهای اساسی اوقات فراغت رفع خستگی و تأمین استراحت فرد است. انسانها همه به استراحت و رفع خستگی نیاز دارند. کار مداوم بدون زمانی برای رفع خستگی موجب پائین آمدن بازده عمل و آسیب دیدن سلامت روانی فرد می‌شود. اما هدف از این اوقات فراغت،‌ بطالت نیست بلکه مراد، زمانی است که فرد در آن به تمدد اعصاب می‌پردازد که حاصل آن افزایش بازده است .

نیاز به تفریح

پس از انجام کار در طی ایامی، آدمی نیاز دارد تا اوقاتی را صرف تفریح کند . نقل می‌کنند که حضرت علی (ع) در روزهای جمعه، از شهر مدینه و به قصد تفریح می‌رفتند. تفریح جنبه‌های مختلفی برای شادابی افراد می‌تواند داشته باشد. در اسلام به تفریحات سالم متعددی اشاره شده است که نقش مؤثری در روح و روان فرد دارند . پیامبر اکرم با اشاره کردن به سفر به عنوان یک تفریح سالم می‌فرمایند: «مسافرت کنید تا سالم بمانید .»

شکوفایی استعداد‌ها

استعدادهای انسان اگر در زمینه و شرایط مساعدی قرار گیرد به فعل تبدیل می‌شوند. از این جهت شناسایی این زمینه‌ها در زندگی فرد بسیار مهم است. اوقات فراغت یکی از این موقعیت‌های بسیار مناسبی است که فرد می‌تواند با استفاده از آن به شناسائی و تقویت استعدادهای خود بپردازد. مثلا کسی که در نقاشی استعداد دارد در اوقات فراغت به نقاشی می‌پردازد .

رشد اجتماعی فرد :

اوقات فراغت علاوه بر تأثیرات فردی که در شخصیت فرد دارد به رشد اجتماعی او نیز کمک می‌کند. شرکت افراد در شبکه‌های اجتماعی موجب بهبود روابط اجتماعی فرد شده، به پیشرفت او از لحاظ اجتماعی کمک می‌کند. بسیاری از پیشرفت‌های فرد با پیشرفت اجتماعی فرد پیوند تنگاتنگ دارد بدین معنا که حتی اگر فرد دارای بهترین و ارزنده‌ترین استعدادها باشد ولی تا زمانی که به ارائه آنها در جامعه نپردازد، چندان موفق نخواهد بود .

احادیث و روایات

« بار الها، اوقات فراغت من را در راستای هدف خلقتم قرار ده.» (امام سجاد (ع ))

« بکوشید اوقات شما چهار بخش باشد: بخشی برای مناجات با خدا، بخشی برای تأمین معاش، بخشی برای مصاحبت و معاشرت با دوستان مخلص و بخشی برای کامیابی‌های مشروع خودتان. (اوقات فراغت سالم)» (امام کاظم (ع ))

« دو نعمت است که بسیاری از مردم در آن مغبونند، صحت و فراغت.» (رسول اکرم (ص ))

« آدمی در اوقات فراغت خویش، گاهی بیش از سایر فرصتهای زندگیش می‌آموزد.» (کانت )

« به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه می‌گذرانید تا بگویم که هستید و فرزندان خود را چگونه تربیت می‌کنید؟ » ( فرانسیس دوکه )

« تمدن، محصول اوقات فراغت ملت هاست، مردمانی که خور و خواب و شکار و غارت همه شب و روز آنها را پر کرده بود، هیچ تمدنی نیافریدند. ظروف مقاوم تر، جامه‌های ظریف تر، معماری ماندگارتر، شعر زیباتر، ماشین‌ها، کتاب‌ها، ارتباطات، اختراعات، اکتشافات و همه وسایل رفاهی بشر، زاییده اوقات فراغت اویند.» (ویل دورانت )

ارائه پیشنهاد

به منظور تحقق کارکردهای ایام فراغت، پیشنهادهای زیر عرضه می‌شود تا راهنمای عمل برنامه ریزان اجتماعی و خانواده‌ها واقع شود .

- تأسیس ورزشگاه‌ها و فرهنگسراهای متعدد و تشکیل انواع گروهای اجتماعی، تفریحی، ورزشی، هنری، علمی و ادبی. چنین اقدامی ثمره‌هایی از جمله موارد زیر را به دنبال دارد :

1) نظم و محتوا به اوقات فراغت بخشیده می‌شود .

2) ایجاد روابط گروهی و فراهم کردن محیط تعامل اجتماعی، وجود هنجارها و دستور العمل‌های اجتماعی، و عرضه کنترل اجتماعی نظارت شده گروه بر اعضا سبب می‌شود که اوقات فراغت به اشتغال و بی‌برنامه‌گی به ایفای نقش در گروه تبدیل شود .

3) ایفای نقش در گروه‌های اجتماعی، تفریحی و ورزشی سبب بروز استعداد‌های هنری، ادبی و... می‌شود .

شایان توجه است که این نوع فعالیت‌ها اغلب با شادمانی و احساس رضایت همراه است. جامعه شناسان بر این عقیده‌اند که تأسیس مراکز رسمی برای گذراندن اوقات فراغت و ادغام اشخاص در گروه‌های اجتماعی با عملکرد تفرحی، هنری و ادبی، «احساس شادمانی» را بدون «احساس فراغت» به آن‌ها ارزانی می‌دارد . علاوه بر این پرداختن اعضای گروه به امور شاد و فرح‌بخش، جریان «اجتماعی شدن» آنان را تداوم می‌بخشد، به گونه‌ای که کنترل اجتماعی و احساس انتظار دیگران از آن‌ها به وقت فراغت آن‌ها نیز تعمیم می‌یابد .

اجرای مفید و مؤثر این پیشنهاد مستلزم توجه به مواردی از جمله موارد زیر است :

- ایجاد تنوع در امکانات عرضه شده : افزایش قدرت انتخاب افراد هر دو جنس برای نحوه گذراندن اوقات فراغت به گونه‌ای که هر نوع سلیقه و علاقه‌ای را تحت پوشش قرار دهد، که این امر باعث رشد شخصیت و تکامل فکر و اندیشه افراد می‌شود .

- آگاهی دادن به مردم درباره مفهوم و کارکرد اوقات فراغت: تغییر نگرش مردم در این جهت که اوقات فراغت صرفا استراحت کردن و بدون فعالیت بودن نیست. پیامد چنین نگرشی گاهی به مرز گریز از واقعیات زندگی نیز کشیده می‌شود. حال آن که اگر تعطیلات را بخشی از فرایند تربیت بدانیم از این فرصت باید به صورت برنامه ریزی شده استفاده کنیم. در این زمینه کمیته‌های فرهنگی، هنری و همه مراکزی که به نحوی در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان دست اندر کارند باید به شناسایی استعداد‌ها و علائق آن‌ها بپردازند و برای به حداکثر رساندن استفاده از این ایام برنامه ریزی کنند. به ویژه اینکه بسیاری از دانش‌آموزان با پایان سال تحصیلی با مشکل گذراندن اوقات فراغت مواجه می‌شوند، زیرا هیچ برنامه خاص و مشخصی برای این ایام ندارند .

- نقش والدین: برنامه ریزی والدین برای این ایام باید با مشورت و نظر خود فرزندان صورت گیرد نه فقط با اعمال نظر والدین، زیرا در غیر این صورت مهم‌ترین مشخصه مفهوم اوقات فراغت یعنی نبود الزام، کم‌رنگ می‌شود و درنتیجه کارکردهای مطرح شده جایگاه خود را از دست می‌دهند. آن چه در این زمینه اهمیت دارد، توجه دادن والدین به این امر است که باید همواره نقش راهنما داشته، فرزندان را با توجه به علائق‌شان در جهت رشد و پرورش استعداد هایشان یاری کنند. از آن جا که بسیاری از خانواده‌ها توان استفاده از بسیاری امکانات عرضه شده، همچون کلاس‌ها واردوهای تفریحی، آموزشی را ندارند، لذا (ارائه راهکار‌های زیر می‌تواند بهره‌وری فرزندان آنان را از این ایام تا حدودی افزایش دهد :

1 - امکان معاشرت فرزندانتان را با دوستان قابل اعتمادشان فراهم کنید. برای اطمینان بیشتر توصیه می‌شود به نحوی با خانواده آنها ارتباطی هر چند اندک برقرار کنید .

2 - کتاب‌هایی مناسب با علائق آن‌ها تهیه کنید .

3 - امکان استفاده از کتابخانه‌ها را برای آنها فراهم آورید .

4 - وقت بیش‌تری را به فرزندانتان اختصاص دهید تا در نتیجه ارتباط متقابل، شناخت متقابل شما از همدیگر نیز توسعه یابد .

5 - بخشی از کارهای منزل را بنا به «انتخاب فرزندان» به آنها واگذار کنید .

6- امکانات تهیه کارهای دستی ارزان قیمت را در منزل فراهم آورید و خود نیز راهنمایی آن‌ها را عهده دار باشید .

نتیجه گیری

1 - وجود یا نبود برنامه ریزی در زمینه گذراندن اوقات فراغت می‌تواند دو پیامد متضاد از اوقات فراغت را به همراه بیاورد. اوقات فراغت می‌تواند جامعه را توسعه دهد، اما مشروط به برنامه‌ریزی و بالعکس است. تاکید بر داشتن برنامه ریزی از این واقعیت سرچشمه می‌گیرد که امروزه گذراندن اوقات فراغت به یکی از نیازهای اساسی و عالی انسان کنونی بدل شده است، لذا برنامه ریزی برای آن جزئی جدایی ناپذیر از برنامه ریزی فضایی و اجتماعی محسوب می‌شود، زیرا فراغت در فضا اتفاق می‌افتد و از این نظر با برنامه ریزی فضایی ارتباطی نزدیک پیدا می‌کند. بنابراین برنامه ریزی موفق نیازمند درک روشن از شرایط اجتماعی و اقتصادی خواهد بود .

2 - عصر حاضر را عصر ارتباطات و فناوری می‌گویند. حضور ده‌ها ماهواره با اهداف خاص و ده‌ها کانال تلویزیونی و رسانه‌های تصویری و صوتی، هم چنین شبکه اینترنت با پخش انواع و اقسام برنامه‌های هدفمند و جهت دار که در سراسر جهان سایه افکنده‌اند؛ ایجاب می‌کند که با برنامه دهی متنوع فعالیتهای ارزشمند، برای غنی‌سازی اوقات فراغت و بیکاری کلیه قشرهای جامعه، به ویژه نوجوانان و جوانان، اقدام کنیم .