نقش مادر در تربیت فرزندان، چیست؟

روزنامه ایران: خانواده هسته نخستین جامعه و از عوامل اصلى انتقال فرهنگ، اندیشه، اخلاق و سنت ها و عواطف از نسلى به نسل دیگر است.در میان اعضاى خانواده بیشترین سهم تأثیرگذارى بر فرزند از آن مادران است و بارزترین و والاترین نقشى که در کلام قرآن براى زنان ترسیم شده و مورد ستایش قرار گرفته، نقش مادرى و عهده دارى تربیت فرزندان است .

مادر، سازنده اجتماع
دامن مادر، پرورشگاه مردان بزرگ و پیامبران الهى و نیز حکیمان و عالمان سراسر تاریخ است. اگر فرزندى به کمال نهایى خود برسد، این بزرگى را از مادر به دست آورده و زحمات تربیتى و پرورشى مادر، او را به این نیک بختى رسانده است. ایثار و فداکارى مادر در تربیت فرزند بیش از پدر است. از این رو، دین اسلام احترام به هر دو را لازم و نیکى و خدمت به آنها را واجب مى شمارد( ۱) ولى در مورد مادر و قدردانى از زحمات فراوان او بیشتر تأکید کرده، نام او را جداگانه مطرح مى کند و از زحمات مادر در تداوم سلسله انسانها و تحمل زحمات و مشکلات دوران باردارى و تحمل زحمات پس از آن سخن مى گوید: «وَ وَصَیْنَا الانسَانَ بِوالِدَیْهِ اِحْسَانا حَمَلَتْهُ اُمُّهُ کُرْها وَ وَضَعَتْهُ کُرْها و حَمْلُهُ وَ فِصَالُهُ ثَلاثونَ شَهرَا حتّى إذَا بَلَغَ اَشُدَّهُ .‎/. ؛ و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش کردیم، مادر با رنج و زحمت بسیار بار کشید و با درد و مشقت وضع حمل نمود و سى ماه تمام مدت حمل و شیرخوارى بود تا وقتى که به حد رشد رسید ‎ /‎/.»
مادر زمام امور جامعه را در اختیار دارد؛ چرا که هر خلق و خویى در جامعه نشأت گرفته از رفتار در خانه است. اهمیت نقش مادر به حدى است که مى توان گفت تباهى او، موجب تباهى جامعه و اصلاح او موجب اصلاح جامعه است. پدر و مادر در جنبه اجتماعى و سیاسى فرزندان سهمى مشترک دارند اما در سال هاى اولیه نقش مادر مؤثرتر از پدر است. مادر نخستین عامل فشار بر کودک است و جنبه هاى مثبت و منفى را از راه امر و نهى در دل وى پایدار مى کند. او مى تواند شرف اجتماعى و سیاسى به کودک بدهد و او را مدافع حق و روابط صحیح سازد. نقش مادر در همه زمینه هاى حیات اجتماعى آشکار و مهم است. کودکى که به دنیا مى آید از نظر آگاهى هاى اجتماعى، ذهنى پاک و عارى دارد و مادر با جارى ساختن نخستین کلمات بر زبان کودک او را با قواعد و اصول زندگى آشنا کرده، آداب و رسوم را به وى آموزش مى دهد. از همین روست که مادران را زمامداران و سازندگان جامعه مى دانند .
نقش مادر در تربیت
قرآن نهاد خانواده را کانونى براى تربیت و پرورش استعدادهاى درونى و رشد توانایى هاى بالقوه فرزندان دانسته و براى ثمر بخش بودن وظیفه خطیر و مهم پرورش کودک، نقش و کارکرد هر یک از پدر و مادر را تعیین مى نماید، آنجا که مى فرماید: «و مادران [باید] دو سال کامل فرزندان را شیر دهند [این حکم] براى کسى است که بخواهد فرزند خود را شیر تمام دهد و به عهده صاحب فرزند [پدر] است که خوراک و لباس مادر را به حد متعارف بدهد. هیچ کس را تکلیف جز به اندازه طاقت نکنند. نباید مادر در نگهدارى فرزند به زیان و زحمت افتد و نه پدر بیش از متعارف براى کودک متضرر شود و اگر کودک را پدر نبود وارث باید در نگهدارى او قیام کند و هر گاه زن و شوهر به رضایت خاطر یکدیگر و مصلحت دید هم جدایى طفل را اختیار کنند هر دو را رواست و اگر خواهند که مادران فرزندان را شیر دهند آن هم روا باشد در صورتى که مادر را حقوقى به متعارف بدهید و از خدا بترسید و بدانید که خدا به کردار شما کاملا آگاه است .»
تقسیم وظایف میان پدر و مادر در نگاه قرآن، دلخواهانه و بدون بنیان هاى معرفتى و انسان شناختى نیست بلکه از متن طبیعت، آفرینش و استعدادهایى که براى هر یک از زن و مرد وجود دارد، برخاسته است . استعدادهاى طبیعى همچون توانایى جسمى، سخت کوشى، خشونت و .‎/‎/ مرد را در جایگاه نان آور و نگهبان خانواده قرار و ویژگى ها و صفاتى چون مهر، عطوفت، ظرافت، لطافت طبع، صلح جویى، رقت قلب، شکیبایى و .‎/‎/ وظیفه مادرى، تربیتى و پرورشى به زن بخشیده است . در دنیاى امروز که دنیاى فاصله گرفتن مادران از فرزندان و پرداختن به کار بیرون از منزل است، این حقیقت ثابت شده که هیچ پرورشگاهى نمى تواند گرماى احساس، آرامش، نیرو بخشى و سایر کارکردهاى روانى و عاطفى آغوش مادر را جبران کند .
سفارش قرآن به نیکى و احسان به والدین و بخصوص مادر که پس از ایمان به خدا و یکتا پرستى، سنگ بناى اندیشه اسلامى را تشکیل مى دهد، به خاطر زحمت ها و رنج ها و بیدارى هایى است که براى پرورش، تربیت و سلامت فرزند خود در هنگام باردارى و شیردهى متحمل شده است . بدین سان قرآن منزلت مادرى را ارج بیشترى نهاده است و حقوق بیشتر او را گوشزد مى کند .
نقش مادر در تربیت را نمى توان محدود به زمانى کرد که کودک مى تواند خوب و بد را تشخیص بدهد، بلکه از دوران جنینى نیز مادر نقش بسزایى در امر تربیت دارد؛ چرا که کودک ماه ها در رحم مادر با جسم و روح او ارتباط تنگاتنگ دارد و در تمام امور به مادر وابسته است .
همچنین کودکى که در کنار مادر پرورش مى یابد در آینده از ثبات شخصیت سالمى برخوردار شده و دچار ناسازگارى هاى اخلاقى نمى شود، نسبت به اطرافیان داراى حس اعتماد بوده و شکست ها را در زندگى بهتر تحمل نموده و استعدادهاى خود را بخوبى نمایان مى سازد. چنین کودکى در دوران حساس نوجوانى نیز مى تواند با مادر رابطه دوستانه و خوبى برقرار کرده و از افتادن در مسیر جرم و بزهکارى در امان بماند؛ چرا که مادر با مهربانى و محبت به نیازهاى عاطفى او پاسخ داده و زمینه ساز به وجود آمدن اعتماد به نفس و استقلال در فرزند مى شود. در حقیقت مادر سرمشق و الگوى فرزند و شکل دهنده روح و شخصیت اوست. از نظر اسلام و فرهنگ قرآن کسانى که داراى نقش تربیتى هستند، داراى مقامى والا و ارزشمند هستند، هم چنان که از جمله صفات و رسالت هاى پیامبران الهى مربیگرى و آموزگارى است .
مادران شاغل و وظایف آنها شادابى و نشاط هر جامعه و تربیت نسل جدید در گرو توجه به این است که بشر از دو جنس مخالف زن و مرد، با ساختمان وجودى و روحیات متفاوت و گوناگون تشکیل شده که اگر هر یک از آنان متناسب با شرایط جسمى و روحى خود عهده دار انجام مسئولیتى گردند و در این صورت پیوند خانواده مستحکم مى گردد، در پرتو آن به جامعه روح نشاط و شادابى دمیده مى شود و فرزندانى باشخصیت، با ایمان، نوع دوست، راستگو و درستکار به جامعه تحویل مى گردد؛ اما اگر هر یک از زن و مرد وظیفه اى را که نظام آفرینش بر اساس شرایط جسمى و روحى به عهده انان گذاشته شده، به خوبى انجام ندهند و به کار دیگرى مشغول شوند، بنیان خانواده متزلزل مى شود و در نتیجه جامعه گرفتار اختلاف فرهنگى و تربیتى خواهد شد .
میزان تأثیر اشتغال مادران در خارج از منزل بر فرزندان رابطه نزدیکى با ویژگى ها، نگرش هاى اجتماعى، شرایط موجود در خانه و اجتماع، جنس و سن کودک و نیز علت اشتغال مادر دارد. اشتغال تمام وقت مادران، به طور قطع تأثیرات نامطلوبى در رشد کودک به ویژه رشد عاطفى او بر جاى مى گذارد. خانه دارى مادران نیز هنگامى مى تواند روش تضمین شده اى براى تربیت سالم و شایسته کودک به حساب آید که مادران در محیط خانه رابطه خویش با کودک را حفظ کنند و نسبت به امور تربیتى کودک اهتمام ورزند .
از آنجا که قداست و استوارى خانواده در جامعه اسلامى بسیار با ارزش و مهم مى باشد و باید از آن پاسدارى شود، اشتغال مادران در خارج از خانه نیز باید در راستاى تحقق این اصل قرار گیرد نه این که سبب تزلزل خانواده شود .
منابع در دفتر روزنامه موجود است .