نوع تغذیه کودکان، زمان و محیط غذا

شهرزاد: دوران کودکی فرصت طلایی رشد و تکامل جسمی است. در این دوران، بسیاری از اندام‌های بدن مانند استخوان‌‌ها، ماهیچه‌ها، خون و ... در حال تکامل هستند. زمینه بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون و انواع سرطان‌ها در این سنین شکل می‌گیرد.

از طرف دیگر با تغییر سبک زندگی و گرایش بیش‌ از پیش زنان به اشتغال، فرصت کم‌تری برای والدین برای رسیدن به کودکانشان وجود دارد و عده زیادی از خانواده‌ها به خصوص در شهرهای بزرگ، از مهدهای کودک برای نگهداری و آموزش کودکانشان کمک می‌گیرند. به همین دلیل، نقش مهدهای کودک در تأمین سلامت این گروه حساس، بسیار مهم است.

بسیاری از علاقه‌های غذایی، در کودکی شکل می‌گیرد. معمولا دو وعده غذای اصلی و یک تا دو میان‌وعده در مهد کودک صرف می‌شود. از آن‌جا که زمان غذا خوردن، بهترین زمان برای آموزش تغذیه صحیح به کودکان است، مربیان آموزش‌دیده و مشاوران تغذیه می‌توانند در زمینه فرهنگ‌سازی تغذیه‌ای، گام مؤثری بردارند.

اهمیت صرف صبحانه کامل، یکی از نکته‌های مهم در تغذیه صحیح است. انتخاب فهرست غذایی مناسب با نیاز کودک و در نظر گرفتن الگوی فرهنگ ایرانی برای ناهار و میان‌وعده‌ها، از دیگر اقدامات ضروری در مهدکودک‌هاست. محیط سرو غذا باید دلنشین، آرام و متناسب با روحیات کودک باشد. رعایت بهداشت محیط از دیگر مسائل مهم کار با کودک است.

سطح اشتهای کودک، تابع میزان فعالیت اوست. انجام فعالیت‌های بدنی به خصوص در محیط روباز، برای کودک ضروری است. اگر کودک، خسته یا هیجان‌زده باشد، نمی‌تواند درست غذا بخورد. پس بهتر است طوری برنامه‌ریزی شود که فعالیت‌های بدنی بچه‌ها یک‌ تا 5/1 ساعت قبل از وعده ناهار باشد و زمانی برای استراحت کوتاه قبل از صرف وعده ناهار وجود داشته باشد.

برگزاری جلسات آموزشی در زمینه الگوهای تغذیه سالم، نیازها و مشکلات تغذیه‌ای کودکان، مشاوره فردی با والدین، پرسش و پاسخ گروهی، تهیه متن‌های آموزشی تغذیه یا پوسترهای تغذیه‌ای و ... توسط مشاورین تغذیه مهدهای کودک می‌تواند مهد را در رسیدن به هدف حفظ و ارتقای سلامت کودکان یاری کند.

مشکلات تغذیه‌ای کودکان

در سنین کودکی، استخوان‌ها، ‌دندان‌ها و ماهیچه‌ها در حال رشد و تکامل هستند. به همین دلیل، کودکان به نسبت اندازه بدنشان، به سهم بیش‌تری از مواد غذایی در مقایسه با بزرگسالان احتیاج دارند. اگر کودکان برای مدت طولانی، کم‌اشتها شوند یا غذای محدود و با کیفیت پایین مصرف کنند، در معرض سوءتغذیه قرار خواهند گرفت. سوءتغذیه یک مشکل چند وجهی است و محققان دلایل زیادی را در بروز آن مؤثر می‌دانند؛ عواملی مانند فقر و دسترسی ناکافی به مواد غذایی مناسب، عدم آگاهی، سبک زندگی و عادات غلط غذایی، محیط آلوده و بیماری‌ها، مراقبت‌های ناکافی.

میزان شیوع کم‌وزنی در کودکان زیر پنج سال، یکی از شاخص‌های وضعیت سلامت تغذیه‌ای جامعه است. علاوه بر کمبود دریافت کالری که به کم‌وزنی کودک منجر می‌شود، کودکان به‌طور معمول ممکن است مقادیر ناکافی از آهن، کلسیم، روی، منیزیم، ویتامین E ، ویتامین B6 و ویتامین A دریافت کنند. طبق تحقیقی که در ایران انجام شده است، از بین ریزمغذی‌های ذکر شده، در کودکان ایرانی کمبود آهن و روی از بقیه شایع‌تر است.

زمینه بسیاری از بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون و انواع سرطان‌ها و ...، در دوران کودکی شکل می‌گیرند. اضافه‌وزن و چاقی در کودکان، طیف وسیعی از عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از آن را در این سنین و به دنبال آن در بزرگسالی و میانسالی به وجود می‌آورد.

برای پیشگیری از بروز مشکلات تغذیه‌ای، بسیاری از خانواده‌ها برای کودکانشان از مکمل‌های ویتامین و املاح استفاده می‌کنند. هر چند برای کودکان در معرض خطر ممکن است مصرف مکمل خاصی توسط پزشکان تجویز شود یا طرح‌های ملی مانند مکمل یاری آهن یا توصیه به مصرف قطره A-D برای شیرخواران وجود دارد، ولی برای هیچ کودک سالمی استفاده از مکمل‌های ویتامین و املاح به‌طور معمول توصیه نمی‌شود.

اصول برنامه غذایی در مهدکودک

اجرای برنامه غذایی کامل و مناسب برای کودک، بسیار اهمیت دارد. معمولا دو وعده اصلی و یک تا دو میان‌وعده در مهدکودک صرف می‌شود. چون معده کودک، کوچک است و اشتهای او متغیر، مصرف چهار تا شش وعده غذا در روز برای او ضرورت دارد.

نوع غذای انتخاب شده، زمان صرف وعده‌های غذایی، محیط سرو غذا و بهداشت تهیه و توزیع غذا، از مواردی هستند که در تهیه برنامه غذایی برای مهدکودک باید مد نظر قرار بگیرند.

نوع غذای انتخاب شده

وعده غذایی باید از نظر تأمین نیازهای تغذیه‌ای کودک، مورد توجه قرار گیرد. باید متنوع و جذاب باشد. ساده و کم‌‌ادویه باشد؛ زیرا ادویه‌ها تأثیر مخربی بر تمرکز کودکان دارند. هم‌چنین باید با فرهنگ ایرانی متناسب باشد. به این دلیل که بیش‌تر خانواده‌ها در وعده شام، غذاهای حاضری مصرف می‌کنند و احتمال مصرف غذاهای معمولی ایرانی در شب‌ها کم‌تر است، نقش مهدکودک در تأمین و آموزش فرهنگ تغذیه‌ای صحیح و ایرانی، بسیار پررنگ‌تر خواهد بود.

زمان صرف وعده‌های غذایی

وقتی بچه‌ها خسته هستند، خوب غذا نمی‌خورند. فعالیت آرام و استراحت کوتاه قبل از زمان ناهار، برای فراهم کردن آرامش و لذت بردن بیش‌تر بچه‌ها از غذا ضروری است. بچه‌ها برای داشتن اشتها، به فعالیت بدنی به خصوص در هوای آزاد نیاز دارند. بهتر است این فعالیت‌ها قبل از ظهر و بعد از صرف میان‌وعده باشد.

محیط سرو غذا

بچه‌ها به راحتی تمرکزشان را از دست می‌‌دهند. به همین دلیل بهتر است کودکان بیش‌فعال و آن‌هایی که باعث بی‌نظمی هنگام غذاخوردن می‌شوند، از بقیه جدا شوند تا آرامش بقیه بچه‌ها حفظ شود. رنگ‌های استفاده شده در محیط سرو غذا باید ملایم و دارای تزئینات ساده باشد. ظروف غذا باید متناسب با روحیات کودکان و به اندازه آن‌ها باشد. جنس ظروف باید با رعایت اصول بهداشتی و از جنس نشکن باشد.

پیشنهادها

برای اجرای بهتر برنامه‌های تغذیه‌ای در مهدهای کودک، حضور مشاوران تغذیه در مهدکودک ضروری است. مهدهای کودک می‌توانند این پیشنهادها را در نظر داشته باشند:

طراحی فهرست غذایی مناسب کودک

تشویق والدین به استفاده از مواد با ارزش غذایی بالا، مانند بیسکوئیت‌های ساده سبوس‌دار، مصرف انواع میوه‌ها و انواع مغزها

آموزش والدین و مربیان کودک در مورد الگوی تغذیه سالم، زمان و چگونگی شروع تغذیه تکمیلی، چگونگی استفاده از مکمل‌های تغذیه‌ای، آگاهی از هرم غذایی کودکان، آشنایی با نیازها و اختلالات تغذیه‌ای کودکان، آموزش تغذیه به زبان ساده به کودکان، مشاوره‌های فردی با والدین کودکان در معرض خطر.