رشد ذهنی کودک، توصیه‌هایی به والدین
چرا برخی از انسان‌ها با هوش‌تر هستند؟ چرا نسل‌های جدید باهوش‌تر از نسل‌های گذشته‌اند؟ این سوال‌ها بدون شک به ذهن هرکدام از ما آمده و ما هم همیشه در پی پاسخ به آن‌ها بوده‌ایم. گاهی پیش آمده که در جمع حضور داریم و در آنجا صحبت از باهوش بودن و کنجکاو بودن نسل جدید به میان آمده است.
شهرزاد:چرا برخی از انسان‌ها با هوش‌تر هستند؟ چرا نسل‌های جدید باهوش‌تر از نسل‌های گذشته‌اند؟ این سوال‌ها بدون شک به ذهن هرکدام از ما آمده و ما هم همیشه در پی پاسخ به آن‌ها بوده‌ایم. گاهی پیش آمده که در جمع حضور داریم و در آنجا صحبت از باهوش بودن و کنجکاو بودن نسل جدید به میان آمده است.
آیا در گذشته بچه‌ها از نظر سطح هوش و کنجکاوی نسبت به بچه‌های نسل امروز در سطح پایین‌تری قرار داشتند؟ در گذشته استفاده از امکانات پیشرفته تکنولوژی مانند زمان حال نبوده است.
در گذشته پدران و مادران فکر می‌کردند بچه‌ها در نخستین روزهای تولدشان نسبت به محیط اطراف‌شان کمترین توجه را دارند و تا ۳ تا ۴ سالگی درک درستی از اطراف خود ندارند. بنابراین در زمینه کمک به تقویت رشد ذهنی کودکان خود هیچ‌گونه تلاشی انجام نمی‌دانند و تمام بار و مسئولیت آموزشی کودکان بر عهده آموزش و پرورش بود.
امروزه بسیاری از محققان بر این باورند که بیشترین تاثیرات و پرورش رشد ذهنی کودکان در همان سال‌های اولیه شکل کامل می‌یابد و نقش والدین بسیار مهم‌تر و اساسی‌تر است، زیرا ابتدایی‌ترین آموزش‌ها از درون خانواده شکل می‌گیرد و چه بسا همین آموزش‌های ابتدایی است که در شکوفا‌تر شدن خلاقیت‌ها و کنجکاوی‌ها و ایجاد انگیزه در کودکان نقش بسزایی دارد.
همه ما می‌دانیم که رشد و تکامل قابل توجه مغز در همان نخستین سال‌های زندگی کودک شکل می‌گیرد و والدین می‌توانند بیشترین سهم را در رشد و پرورش ذهنی کودکان داشته باشند. براساس تحقیقات انجام گرفته برخی از فرآیند‌های شکل‌گیری هوش، ذاتی و بر پایه عوامل ژنتیک بوده و برخی دیگر اکتسابی است و بر اثر فرآیند رشد در سال‌های نخست زندگی کودک و نوجوان شکل می‌گیرد. این فرآیند رشد ذهنی با رشد جسمی کودک همراه است و هرچه سن کودک بالا‌تر می‌رود،
رشد ذهنی او نیز بیشتر تکامل می‌یابد. عوامل دیگری مانند تعلیم و تربیت، تغذیه، پرورش ذهنی، محل سکونت و همچنین شرایط آب و هوایی هم در پرورش ذهن کودکان نقش مهمی دارند. متاسفانه این روزها آلودگی هوا و به ویژه وجود سرب موجود در هوا هوش کودکان را کم کرده که اثرات بدی بر سیستم عصبی آن‌ها وارد می‌کند و در دراز مدت اثرات جبران‌ناپذیری به بار می‌آورد.
این امر حتی جنین مادران باردار را نیز تهدید می‌کند. در هر صورت می‌توان گفت قسمتی از هوش اکتسابی بوده و والدین می‌توانند در ارتقا آن کوشا باشند. براساس یافته‌های دانشمندان حتی در زمان بزرگسالی هم می‌توان هوش را از مرحله ذاتی بودن به مرحله اکتسابی بودن کشاند. یعنی حتی می‌توان در بزرگسالی هم شانس باهوش شدن را تجربه کرد و هوش خو را بالا برد.
توصیه‌هایی به والدینی که دوست دارند فرزندی باهوش‌تر داشته باشند:
۱. با او بازی‌های فکری انجام دهید. این‌گونه بازی‌ها ذهن کودک را درگیر می‌کند و او با انجام آزمون و خطا به نتیجه مطلوب می‌رسد که برایش لذت‌بخش می‌شود. بازی‌های فکری که مخصوص سن‌های مختلف تعریف شده برایش تهیه کنید. پازل و لوگو نمونه‌های خوبی هستند. (برای سنین ۲سال به بالا)
۲. ورزش و تغذیه کامل را فراموش نکنید. رژیم غذایی مناسب برای رشد کودک از مهم‌ترین عوامل است زیرا مواد غذایی و ویتامین‌ها نقش بسیار مهمی در رشد و تکامل سیستم عصبی و مغزی دارند. همان‌گونه که می‌گویند عقل سالم در بدن سالم نهفته است، هرچه رسیدگی به متابولیسم بدن بالا‌تر باشد، رشد ذهنی و مغزی نیز کامل‌تر صورت می‌گیرد.
۳. او را به انجام فعالیت‌های هنری تشویق و ترغیب کنید زیرا این امر ذوق و کنجکاوی او را نسبت به محیط اطرافش بیشتر می‌کند. از اسباب بازی‌های رنگارنگ استفاده کنید و او را با کشیدن نقاشی آشنا کنید.
۴. برای پرورش هوش کودک از موسیقی نیز می‌توانید استفاده کنید، زیرا یکی از ارزشمند‌ترین ابزارها در بالا رفتن بهره هوشی کودکان موسیقی است. موسیقی از همان روزهای نخست می‌تواند در شکل‌گیری اتصالات رشته‌های عصبی نقش بسیار فزاینده‌ای داشته باشد. از همان لالایی‌هایی که برای کودک خوانده می‌شود تا شعرهایی که جنبه آموزشی دارد، همه در بالا رفتن هوش او موثر هستند.
۴. سعی کنید ذهن کودک را درگیر مسائل روز کنید. او را با اختراعات جدیدآموزشی، بازی‌های آموزشی جدید و به طور کلی با تکنولوژی جدید آشنا کنید. در این صورت می‌توانید بازی‌های کامپیوتری او را نیز مدیریت کنید.
۵. از تکنولوژی روز برای بالابردن سطح آگاهی‌های او استفاده کنید و به او بیاموزید نحوه استفاده درست از هر وسیله‌ای چگونه است. مثلا نحوه استفاده صحیح از کامپیو‌تر را برای او بازگو کنید. او باید درک کند این وسیله تنها برای بازی او نیست و او می‌تواند نکات آموزشی را نیز به سادگی از طریق این وسیله آموزشی یاد بگیرد.
۶. برای او کتاب‌های علمی که در سطح درک و فهم او در بازار موجود است، بخوانید تا از همان ابتدا ذهن او را نسبت به مسائل علمی بیدار و فعال کنید.
۷. خودباوری را در او بالا ببرید. برای انجام هر کار کوچکی او را تشویق کنید زیرا در شکل‌دهی رفتار او بسیار تاثیرگذار است. به این ترتیب او می‌فهمد که در مسیر درستی قرار گرفته و می‌تواند آن را ادامه دهد.
۸. او را مورد احترام قرار دهید و به او به عنوان فردی موثر و خلاق نگاه کنید. حتی زمانی که نقاشی‌های او در حد خط‌های مبهم و بی‌معنا هستند، به او نشان دهید به او اعتقاد دارید. در این صورت او نیز در ذهن خود می‌پروراند که می‌تواند.
هر گونه بازی که بتواند دقایقی هرچند کوتاه ذهن کودک را درگیر خود کند، برای بالارفتن سطح هوش او موثر و مفید است. از همان بازی بسیار آسان و ابتدایی (دالی) گرفته تا بازی‌های پیچیده هوش و خلاقیت، همه می‌توانند هوش ذهنی او را بالاببرند. البته سعی کنید زیاد او را تحت فشار قرار ندهید زیرا امکان دارد نتیجه معکوس داشته باشد و او را از یادگیری موثر باز دارد.
اساس کار خود را برپایه ظرفیت‌های ابتدایی کودک قرار دهید. قبل از شروع آموزش‌های رسمی به کودکان در خارج از خانه سعی کنید در خانه و با آموزش‌های درست و اصولی تا آنجا که می‌توانید ذهن کودک‌تان را رشد دهید.
