محیط گرم خانواده، پیشرفت درسی کودک

مجله فرهنگی تدبیر:معلمان غالبا در کلاس‌های خود به دانش آموزانی برخورد می‌کنند که با هوش هستند و سرشار از کنجکاوی وافر که نه تنها مطالب درسی را به سرعت فرا می‌گیرند بلکه وجود پرانرژی آنان، سؤالاتی که درکلاس مطرح می‌کنند و طرز درس جواب دادن آنان، محرکی نیرومند در جهت پیشرفت کلاس محسوب می‌شود. مسلما هر آموزگاری آرزومند است در کلاس خود هرچه بیشتر از این قبیل دانش‌آموزان داشته باشد. اما در کنار این شاگردان، کودکان دیگری نیز به چشم می‌خورند که گاه غرق در رویای خود خاموش و آرام گویی در فضای دیگر و در دنیای دیگری غوطه ورند.

اینان هرگز سؤال نمی‌کنند که هیچ‌گاه پاسخ صحیحی و کاملی در مقابل سؤالات معلم خود ندارند و اغلب به هنگام جواب دادن درس مضطرب خجالت‌زده و ناراحتند. گاهی نیز برعکس عصبی، پرخاشگر و ناآرام به نظر می‌رسند که این حالت به ویژه در حیاط مدرسه و ضمن بازی با همکلاسان به چشم می‌خورد. گویی این دانش آموزان می‌خواهند تلافی سکوت و کسالت ساعات گذرانده شده در کلاس را با فریاد و حرکات خشن جسمانی جبران کنند.

در بسیاری از کشورها برای پی بردن به عمل اختلاف کودکان در یادگیری مطالب درسی تحقیقات فراوانی انجام شده است تا با تشخیص این نکته که چرا برخی از دانش آموزان با وجود داشتن هوش کافی نمی‌توانند مانند سایرین مطالب را فرا گیرند به آنان کمک شود و از شکست تحصیلی آنان جلوگیری به عمل آید زیرا عقب افتادگی‌های تحصیلی و فقدان روش‌های مناسب آموزشگاه برای مقابله با آن نه تنها اعتماد به نفس دانش آموز را به تدریج از بین می‌برد که آینده شغلی و حرفه‌ای او را نیز به خطر بیندازد.

تحقیقاتی جالب درباره خانواده

در سال‌های اخیر گروهی از متخصصان تعلیم و تربیت در کشور ضمن بررسی و تحقیق در مورد علل عقب افتادگی تحصیلی دانش آموزان با خانواده‌های بسیاری نیز تماس حاصل کرده و با مادران فراوانی مصاحبه تا ضمن آشنایی با محیط خانوادگی شاگردان خصوصیات خانوادگی دانش آموزان پیشرفته و دانش آموزان ضعیف و عقب افتاده درسی کلاس‌ها را با هم مقایسه کنند.

آن طور که از نتایج تحقیقات بر می‌آید محیط خانوادگی این دو دسته دانش آموزان کاملاً از نظر مادی و فرهنگی با هم فرق دارد و از آن گذشته طریق آموزشی مادران بر فرزندان خود در میان طبقات اجتماعی نیز متفاوت است. در طی تحقیقات مسلم گشته است که مادران شاگردان زرنگ اغلب گرمتر و با محبت‌تر از مادران دیگر به نظر می‌رسند و از ابزار محبت، صحبت و همکلامی با کودک خود ابا ندارند این مادران به شخصیت فرزندشان احترام می‌گذارند، او را کمتر سرزنش می‌کنند، توانایی‌های او را در نظر می‌گیرند و بدون این‌که فشار زیاد به وی وارد کنند یا دائم برای درس و مشقش از او باز خواست کنند، محیط مناسبی در خانه برایش فراهم می‌کنند تا بتواند در آرامش کامل تکالیفش را انجام دهد. این مادران ضمن زیر نظر داشتن تکالیف درسی فرزندشان را آزاد می‌گذارند تا آن‌طور که مایل است درس بخواند و استقلال و خودکاری را در او تشویق می‌کنند.

در حالی‌که اغلب مادران که فرزندشان عقب افتادگی تحصیلی دارد به فرزند خود کمتر فرصت می‌دهند تا مسائل و مشکلاتش را خودش حل کند. مثلاً به هنگام راهنمایی درس به او کمتر مهلت می‌دهند تا کودک خودش فکر کند و جواب صحیح را بیابد بلکه اغلب مایلند به زور مفاهیم و اطلاعات را به همان گونه که در کتاب نوشته شده به او منتقل کنند. بسیاری از این مادران به طور ناخودآگاه از بزرگ شدن و مستقل شدن فرزند خود واهمه دارند و با مراقبت‌ها و دخالت‌های فراوان جلوی رشد استقلال او را می‌گیرند. به علاوه آنان در موارد بسیار و به بهانه‌های مختلف فرزند خود را سرزنش می‌کنند و با مقایسه دائمی او با کودکان مانع رشد اعتماد به نفس در او می‌گردند.

متخصصان تعلیم و تربیت ضمن بررسی کیفیت تربیتی و خانوادگی این دو دسته از دانش آموزان به این نتیجه رسیده‌اند که محیط زندگی دانش آموزان موفق و پیشرفته در موارد زیر با محیط خانوادگی دانش آموزان ضعیف و عقب افتاده درسی اختلاف دارد:

۱- برخورداری دانش آموزان موفق از محیط گرم و با ثبات خانوادگی : در خانواده شاگردان پیشرفته اختلاف عقیده، جر و بحث‌های بیهوده و دعواهای خانوادگی که می‌تواند مولد اضطراب و ناآرامی در کودک شود کمتر وجود دارد و به طور کامل خانوادگی آرام و پر تفاهم به نظر می‌رسد.

۲- برخورداری از وقت آزاد و توجه والدین : اولیا شاگردان زرنگ به ویژه مادران آنان وقت بیشتری را صرف تربیت و آموزشی فرزند خود می‌کنند. با او بیشتر به صحبت و بازی می‌پردازند به او جرئت اظهار نظر و شرکت در تصمیم گیری‌های خانوادگی را می‌دهند. از او انتظار پیشرفت و ترقی دارند و او را به صورت فرد مسئولی می‌بیند که دارای توانایی‌ها و استعدادهای متعدد است. بنابراین محیط خانه و برنامه‌های زندگی خود را طوری تنظیم می‌کنند که به رشد و تعالی این توانایی‌ها بینجامد. این مادران به فرزند خود توجه نشان داده و اجازه می‌دهند که او غم‌ها، شادی‌ها و نگرانی‌هایش را بدون این‌که مورد تمسخر یا سرزنش قرار بگیرد آزادانه ابراز کند.

۳- توافق اولیا در مورد مسائل تربیتی: در غالب خانواده‌هایی که مورد مصاحبه قرار گرفته به نظر می‌رسید که پدر و مادر در مورد مسائل تربیتی توافق دارند و کمتر اتفاق می‌افتد که پیشنهاد مادر و راه و روش تربیتی او مورد سرزنش و انتقاد پدر خانواده قرار گیرد یا برعکس به عبارت دیگر پدر و مادر هر کدام با تائید نظر و روش دیگری به تحکیم شخصیت وی در خانواده کمک می‌کنند. بدیهی است اختلافات سلیقه‌ای اولیا دور از چشم و حضور کودکان مورد بحث و بررسی قرار گرفته اولیا سعی می‌کنند به نحوی به توافق برسند.

۴- تحمل اولیاء در مقابل سروصدا و ریخت و پاش کودکان : اولیا دانش آموزان پیشرفته اکثرا در مورد سروصدا و ریخت و پاش کودکان تحمل بیشتری از خود نشان می‌دهند و با اینکه به نظم و تربیت محیط خانه توجه دارند، اما شادی و آرامش کودک بر ایشان اهمیت ویژه‌ای دارد و به آثار مثبت و تربیتی بازی در رشد کودک واقفند، اما مادران این دانش آموزان فرزندان خود را طوری عادت می‌دهند که پس از پایان بازی یا کارهای درسی خود به تناسب سن و توانایی خود به مرتب کردن و نظافت محیط اطراف بپردازند و در حفظ پاکیزگی و زیبایی محیط زندگی او را نیز شریک می‌کنند.

۵- تحمل اولیا در مورد عدم اطاعت کودکان از بزرگسالان: با این‌که هر دو دسته نسبت به عدم اطاعت کودکان از پدر و مادر و به طور کلی بزرگسالان حساس بودند، اولیا کودکان ضعیف به طور محسوسی کم تحمل‌تر و حساس‌تر از دسته دیگر اولیا به نظر می‌رسیدند. ضمن مصاحبه‌ای که با مادران مختلف انجام گرفت مشخص که مادران شاگردان پیشرفته در مقابل شیطنت‌ها و احیانا کارهای ناپسند خود که از روی ناآگاهی انجام می‌شده کمتر به تنبیه و سرزنش متوسل می‌شوند و سعی می‌کنند ضمن صحبت، استدلال و بحث در مورد موضوع، کودک را نسبت به عواقب رفتارش آگاه کنند و ضمنا فرصتی برای جبران کار ناشایست در اختیار او قرار دهند در حالی‌که برخی از مادران شاگردان عقب افتاده درسی می‌گفتند که اکثرا با تنبیه بدنی، داد کشیدن و سرزنش کودک سعی می‌کنند مسائل انضباطی را حل کنند.

۶- عکس‌العمل اولیا در مقابل انتظارات و توقعات بلهوسانه فرزند: به نظر می‌رسد که مادران شاگردان زرنگ از قدرت شخصیتی بیشتری برخوردار بوده می‌توانند بدون ابراز خشونت در مقابل هوس‌ها و توقعات زیاد فرزند خود مقاوم و با ثبات باشند در حالی‌که مادران شاگردان ضعیف، گاه خشن، زمانی تسلیم و گاهی نامطمئن و متزلزل به نظر می‌رسند. برخی از این مادران اظهار داشتند که برای تهدید و ترساندن به شوهر خود شکایت می‌کنند چیزی که مسلما به رابطه خوب و سالم پدر و فرزند لطمه وارد می آورد و باعث می‌شود تصویر خشن و نامهربانی از پدر در ذهن فرزند باقی بماند.

یادمان باشد که ...

نکات فوق ثابت می‌کند که فضای خانوادگی کودکانی که معمولا ردیف‌های عقب کلاس را اشغال می‌کنند و مشکلات درسی فراوان دارند دارای کیفیت پایینی است.محیط زندگی این دانش آموزان غالبا بی‌ثبات، ناآرام و خالی از تجربیات مفید تربیتی است مادرانشان کم حوصله و گرفتار به نظر می‌رسند و کمتر تحمل سروصدا و بازی‌های کودکانه فرزند خود را دارند. رفتار این مادران در برخورد به مسائل و مشکلات کودکان تا حدودی خشن و ناآرام است این رفتار واکنش‌های ناشی از ترس و نگرانی را در کودکان به وجود می‌آورد و مانع رشد ذهنی آنان می‌شود برای همین است که این قبیل شاگردان در مقابل هر نوع فعالیت آموزشی ابراز انزجار یا بی‌علاقگی می‌کنند و رفته رفته با از دست دادن حسن اعتماد به نفس به صورت دانش آموزان ضعیف و عقب مانده تحصیلی در می‌آیند.