شربت امگا۳ برای کدام کودکان خوب است؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: در کودکان مبتلا به اختلالات رشد و عدم تمرکز و توجه کافی، مصرف شربت امگا 3 مفید است؟

پاسخ دکتر کورش جعفریان متخصص تغذیه و رژیم شناسی و عضو هیات علمی‌دانشگاه شهید بهشتی:
امگا ۳ باعث بهبود خواب و رفتارها می‌شود اما برخلاف تحقیقات گذشته که تاثیرات شگرفی را برای مصرف امگا ۳ در این کودکان قائل بودند، در تحقیقات جدید تاثیرات معجزه‎آسایی دیده نشد. به هر حال چون در مغز کودکان اوتیستیک و کودکان مبتلا به اختلالات رشد میزان امگا 3 کم است در برنامه درمانی آنها این اسید چرب همیشه تجویز می‌شود.

تحقیقات دیگری روی ریز مغذی‌هایی مثل اسید‌فولیک، ویتامین B۱۲، ویتامین‌های گروه B و روی و برخی مکمل‌ها مثل ملاتونین یا ترکیباتی مثل کارنتین یا اسید‌های آمینه نیز انجام شده، اما در مورد تاثیر هیچ یک نتیجه قطعی وجود ندارد. برخی نتایج حاکی از تاثیر قابل توجه دارد و برخی نه‌تنها نشان می‌دهد این ترکیبات اثر مثبت ندارد بلکه ممکن است اثر منفی بر رفتار کودکان بگذارد. بهترین توصیه این است که این کودکان رژیم سالم و متنوعی را ادامه دهند.

اگر داروهایی نظیر رسپریدون یا ریتالین مصرف می‌کنند که یکی از عوارض آنها افزایش وزن است، نمودار رشد حتما باید تحت کنترل باشد. اگر کودک تنوع غذایی ندارد و دچار کمبود است هر چند وقت یکبار غذاهای جدید در اختیارشان بگذاریم یا این مواد غذایی را با غذاهایی که به آن علاقه دارند مخلوط کنیم تا حداقل از فواید تغذیه‌ای آن بهره ببرند. بسیاری از این کودکان که تحت آموزش‌اند به عنوان تشویق تنقلات مضر دریافت می‌کنند. چقدر خوب است که به جای پاستیل و چیپس و پفک، مواد غذایی سالم مثل میوه‌ها یا مغز‌ها و برگه‌ها را در برنامه غذایی‌شان بگنجانیم.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
اوتیسم چیست؟
اوتیسم یک اختلال عصبی است که بر رشد اجتماعی و رفتاری کودک تأثیر می گذارد. علائم این اختلال در کودکان نوپا می تواند بین ۱۸ ماه تا ۲ سالگی شناسایی شود. کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری تعامل و ارتباط با دیگران با مشکلات جدی مواجه هستند. آنها همچنین در مورد چیزها یا موضوعات خاص، بی میلی شدیدی نشان می دهند.
در گذشته تشخیص این اختلال دشوار بود. امروزه، متخصصان با مطالعات و تحقیقات جدیدی، این اختلال را در کودکان نوپا شناسایی کرده اند. دو بیمار مبتلا به اوتیسم علائم مشابهی ندارند. این بدان سبب است که اوتیسم نیز به عنوان اختلالی با طیف گسترده ای از علائم شناخته می شود. شدت این علائم، از فردی به فرد دیگر، متفاوت است. ممکن است یک فرد در طول زندگی خود نیاز به مراقبت داشته باشد، در حالی که دیگری ممکن است به طور عادی رفتار کند.

مشکل در تولید اصوات گفتاری
کودکان مبتلا به اوتیسم Autism در تولید اصوات گفتاری، پیشرفت زبانی و ارتباط غیرکلامی با مشکلاتی روبرو هستند. از این رو ارتباطات اجتماعی برای این کودکان چالش برانگیز است.
کودکان مبتلا به اوتیسم یا اصلاً حرف نمی‌زنند یا در ساخت جملات مشکل دارند. از این رو گفتار درمانی برای این گروه از کودکان می‌تواند مؤثر باشد.
در این شیوه، متخصص گفتاردرمانی از تکنیک‌های گوناگونی برای تقویت مهارت‌های گفتاری، زبانی، تعاملات اجتماعی و مهارت‌های غیرکلامی بعد از ارزیابی وضعیت کودک استفاده می‌کند.
این تکنیک‌ها می‌تواند شامل درمان‌های تظاهر به بازی، استفاده از علائم و نشانه‌ها، تایپ کردن، استفاده از کتاب‌های مصور همراه با کلمات و اصواتی باشد که کودک نسبت به آنها حساس است. ممکن است درمان شامل تمرین یا حرکت ماهیچه‌های لب و صورت هم باشد.
محققان اذعان می‌کنند تشخیص و درمان سریع و زودهنگام این مشکل می‌تواند به هر ۲ فرد از ۳ کودک اوتیسمی در سن پیش دبستان کمک کند که مهارت‌های ارتباطاتی اش را در کنار فهم بهتر زبان گفتاری تقویت کند.
برخی تحقیقات نشان داده اند که معمولاً کودکانی بیشترین میزان بهبود را در رفتارشان نشان می‌دهند که زودتر تحت گفتار درمانی قرار می‌گیرند.
روز ۲ آوریل (۱۳ فروردین) «روز جهانی آگاهی از اوتیسم» نامگذاری شده است.

روش‌های درمانی اوتیسم عبارتند از
۱- کاردرمانی و گفتاردرمانی
کارآمدترین روش درمانی، روش توانبخشی است. برای درمان اوتیسم کودک باید به طور فشرده و ترجیحا هر روز تحت خدمات گفتاردرمانی و کاردرمانی قرار گیرد. کاردرمانی و گفتاردرمانی به تقویت مهارت‌های مختلف کمک می‌کند. ارزیابی وضعیت حسی - حرکتی کودک به وسیله کارشناسان کاردرمانی صورت می‌پذیرد و در صورت لزوم جلسات کاردرمانی ذهنی کودک به طور منسجم برگزار می‌گردد.
2- دارو درمانی
برای جلوگیری از خشم، عصبانیت، مشکلات حواس، بیش فعالی، مشکلات خواب، بی پروا بودن، زودرنج بودن و زود عصبانی شدن، دارو به کار می‌رود.
3- رژیم غذایی و استفاده از شیر شتر
برخی از بچه‌های اوتیسمی، مایل به رژیم فاقد گلوتن و یا فاقد کازیین می‌باشند. هم اکنون در بسیاری از کشورها برای کمک به کودکان اوتیسم از رژیم غذایی عاری از کازیین استفاده می‌شود.
شیر شتر دارای پروتیین‌های محافظ، و سرشار از آنزیم‌های ضد باکتری و ایمونوگلوبولین‌هایی است که برای سیستم ایمنی بدن لازم و مفید است. شیر شتر به دلیل نداشتن کازیین، اثر درمانی بسیاری بر کاهش علایم نابهنجار رفتاری ناشی از اوتیسم دارد.
تحقیقات نشان داده است که مصرف شیر شتر در کودکان مبتلا به اوتیسم به علت نقص در سیستم ایمنی بدن، که باعث مهار آنزیم‌های گوارشی می‌شود می‌تواند به طور معجزه آسایی باعث کاهش رفتارهای مخرب شود. نتایج پژوهش‌هایی که با هدف تاثیر شیر شتر بر روی کودکان انجام شده است نشان داده که علایم بیماری این کودکان پس از نوشیدن شیر شتر کاهش پیدا کرده است.
خانم کریستینا آدامز مادر یک کودک اوتیسمی نیز در یک مقاله سیر درمان پسرش را تشریح کرده و ابراز داشته که با مصرف شیر شتر در کمتر از ۲۴ ساعت علایم بهبود بیماری را شامل تغییر علایم رفتاری مانند تماس چشمی، ایجاد ارتباطات و جملات احساساتی مشاهده کرده است. او همچنین در مقاله خود به یادداشت‌هایی از والدینی که تجربه مشابهی را در درمان اوتیسم توسط شیر شتر داشته‌اند اشاره کرده است.
۴- روش سانرایز
یکی از روش‌های درمان اوتیسم روش سانرایز است که فقط به یک ایالتی در امریکا اختصاص دارد و بسیار گران است و آنها بیماران خود را با توجه به شرایط بیمار انتخاب می‌کنند و مواردی مشاهده شده که فرد درمان شده است.

مصرف میوه و سبزیجات تازه
میوه و سبزیجات منابع خوبی از ویتامین‌ها (ویتامین ث و آ)، مینرال ها (منیزیوم و سلنیوم) و آنتی اکسیدان ها و sulforaphane (فیتونوترینتی که در کلم بروکلی یافت می‌شود و باعث کاهش استرس اکسیداتیو، التهاب و آسیب DNA می‌شود) می‌باشند و بهتر است به صورت خام و تازه مصرف شوند.
به طور کلی، برخی کمبودهای ریز مغذی‌ها مانند روی، کلسیم و ویتامین D در کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل مصرف داروها، رعایت برخی رژیم‌های غذایی نامناسب یا پرهیزهای غذایی بروز می‌کند.
والدین می‌توانند در میان وعده‌های کودکان مبتلا به اوتیسم از سالاد میوه و سبزیجات استفاده کنید تا به این ترتیب دریافت مواد مغذی و ویتامین‌ها را در این کودکان افزایش دهند.

رژیم غذایی بدون گلوتن و عاری از کازیین و رژیم عاری از جیوه
التهاب روده و اسهال در میان کودکان مبتلا به اوتیسم گزارش شده است و بهبود عوارض اخیر، با محدودیت‌های منابع غذایی حاوی کازیین و گلوتن حاصل می‌شود.
برخی از متخصصان معتقدند رژیم غذایی عاری از گلوتن (پروتتینی است که منبع اصلی آن گندم و جو می‌باشد) و عاری از کازئین ناراحتی‌های دستگاه گوارش از جمله نفخ و یبوست را کاهش می‌دهد.
منابع غذایی حاوی گلوتن مانند نان گندم، چاودار، جو، شیرینی‌های تهیه شده با آرد گندم؛ بیسکویت، کلوچه تهیه شده با آرد گندم و منابع حاوی کازیین شامل شیر، ماست و پنیر می‌باشد.
نکته مهمی که وجود دارد این است که هیچ برنامه غذایی یکسانی را نمی‌توان برای تمام این کودکان اجرا کرد، وضعیت هر کودک با کودک دیگر متفاوت است و باید نوع حساسیت‌های غذایی هر یک به طور جداگانه تست و آزمایش شود تا رژیم عاری از آلرژی برای هر فرد داده شود. در تجویز این رژیم غذایی باید شرایط فیزیکی و روانی فرد، کم خونی و مشکلات تیروییدی بررسی گردد.

سلنیوم
سلنیوم یک آنتی اکسیدان قوی است بنابراین از واکنش‌های شیمیایی مضر که در سلول‌های بدن اتفاق می افتد، جلوگیری می‌کند.
به عملکرد طبیعی کبد، تیرویید و پانکراس کمک می‌کند، خصوصاً در کودکانی که دارو مصرف می‌کنند.
توصیه می‌شود منابع غذایی حاوی سلنیوم مانند: میگو، ماهی، مغزها را در برنامه غذایی این کودکان قرار دهید.

کلسیم
کلسیم تأثیر بسیار زیادی روی فعل و انفعالات شیمیایی مغز و رفلاکس های عصبی دارد که لزوم توجه بیشتر والدین بیماران مبتلا به اوتیسم را به تأمین این ماده غذایی نشان می‌دهد.
برای تأمین کلسیم مورد نیاز بدن نمی‌توان به همه بیماران اوتیسمی توصیه کرد که شیر یا جایگزین‌های آن را مصرف کنند؛ گاهی برخی کودکان توانایی هضم و جذب شیر را ندارند و این ماده غذایی از رژیم غذایی آنان حذف می‌شود در چنین شرایطی می‌توان بخش عمده‌ای از کلسیم مورد نیاز کودک را از طریق مصرف سایر مواد غذایی حاوی کلسیم مانند ماست و پنیر تأمین کرد.
با این وجود اگر کودک مبتلا به اوتیسم مشکلی با دریافت شیر نداشته باشد، با آب میوه می‌توان شیر را طعم دار کرد یا اینکه از ترکیب ماست و میوه یا مواد غذایی حاوی شیر مانند پنکک یا نان شیرمال استفاده کرد که تا حدی کمبود کلسیم کودکان اوتیسمی را جبران کند.

ویتامین D
نقش این ویتامین در اختلالات خلقی و عملکرد شناختی مطرح شده است. کمبود ویتامین D در ایران بسیار شایع است؛ اگر این کمبود اصلاح شود، در رفع علائم کودکان اوتیسمی بسیار تاثیرگذار خواهد بود؛ برای رفع این کمبود می‌توان از منابع غذایی حاوی این ویتامین مانند ماهی، میگو، شیرهای غنی شده با این ویتامین و قرارگرفتن در معرض آفتاب اقدام کرد.

از مصرف مواد غذایی زیر پرهیز کنید
- غذاهای آماده، کنسروها، چاشنی‌ها، رنگ‌های مصنوعی، ادویه‌جات، فلفل قرمز، شکلات ، حتی شیرین کننده‌های مصنوعی و افزودنی‌ها و نگهدارنده‌ها.
- شکر و تمام محصولات تهیه شده با آن باید به شدت محدود شوند که شامل انواع نوشیدنی‌ها، شیرینی‌جات و … می‌باشد و بهتر است شکر در هیچ شکلی مصرف نشود و به جای آن عسل جایگزین گردد.
- این مواد غذایی روی این کودکان اثر سوء دارند و باعث ایجاد خشونت و رفتارهای تکراری می‌گردند.

نتیجه گیری
به طور کلی، برای هر یک از کودکان مبتلا به اوتیسم به صورت جداگانه ارزیابی تغذیه‌ای از سوی متخصصان تغذیه‌ای صورت گیرد و در مواردی که لازم است پیشنهادهای صحیح در مورد مواد غذایی یا مکمل‌ها برای آنان به صورت جداگانه تجویز شود.
تهیه مواد غذایی طبیعی و خانگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم بیشترین کمک را به آنان در کاهش علائم بیماری می‌کند، استفاده از موادغذایی حاوی رنگ‌های خوراکی مانند پفک، ژله، بستنی‌ها و نوشابه‌های رنگی باید به حداقل برسانید یا حذف کنید.
هم چنین آلرژی‌های غذایی کودکان باید ارزیابی شود زیرا گاهی اوقات داشتن برخی آلرژی‌ها سبب بروز برخی رفتارها در کودکان می‌شود و خانواده‌ها باید علت بروز آن پیدا کنند؛ برای این منظور باید تست آلرژن بدهند تا با تشخیص آلرژن مربوطه و حذف آن دیگر شاهد آن رفتارهای ناخوشایند نباشند.