از کجا بفهمیم سندروم روده تحریک پذیر داریم؟

سندروم روده تحریک‌پذیر به عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های گوارشی شناخته شده است بنابراین ضروری است که پاسخ این پرسش را بدانید: از کجا بفهمیم سندروم روده تحریک‌پذیر داریم.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) چیست؟

سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) گروهی از علائم است که بر سیستم گوارش تأثیر می‌گذارد و روده شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا علائمی از جمله درد شکم و گرفتگی عضلات را تجربه می‌کنند. با سندرم روده تحریک‌پذیر ممکن است اسهال مکرر، یبوست یا هر دو را داشته باشید. این بیماری باعث آسیب بافتی در دستگاه گوارش (معده و روده) نمی‌شود، یا خطر ابتلا به بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان روده بزرگ را افزایش نمی‌دهد. اما یک بیماری مزمن و طولانی‌مدت است که می‌توانید با تغییر برنامه‌های روزمره و غذهایی که می‌خورید، مصرف داروها و درمان روانشناسی، آن را مدیریت کنید.

انواع سندرم روده تحریک‌پذیر 

محققان، سندرم روده تحریک‌پذیر را بر اساس ظاهر مدفوع در روزهایی که علائم تشدید می‌شوند، دسته‌بندی می‌کنند. اکثر افراد مبتلا در برخی روزها حرکات روده طبیعی و در برخی روزها حرکات روده غیر طبیعی دارند. روزهای غیرعادی، نوع سندرم روده تحریک‌پذیر شما را مشخص می‌کند.

• سندرم روده تحریک‌پذیر همراه با یبوست (-C): بیشتر مدفوع شما سفت و توده‌ای است.
• سندرم روده تحریک‌پذیر همراه با اسهال (-D): بیشتر مدفوع شما شل و آبکی است.
• سندرم روده تحریک‌پذیر با عادات مدفوع مختلط (-M): هم حرکات روده سخت و توده‌ای دارید و هم حرکات شل و آبکی. (هم یبوست، هم اسهال)

تفاوت انواع سندرم روده تحریک‌پذیر مهم است چون برای هر یک، درمان‌های متفاوتی اثر می‌کند. 

سندرم روده تحریک‌پذیر چقدر شایع است؟

سندرم روده تحریک‌پذیر، شایع‌ترین بیماری است که متخصصان بیماری‌های دستگاه گوارش، آن را تشخیص می‌دهند.

از کجا بفهمیم سندروم روده تحریک پذیر داریم، علائم چیست؟

اگر می‌پرسید که از کجا بفهمیم سندروم روده تحریک‌پذیر داریم، باید به علائم خود دقت کنید که ممکن است اغلب ظاهر شوند، یا در هنگام شعله‌ور شدن بیماری رخ بدهند. به عبارت خلاصه، شما همیشه علائم را تجربه نمی‌کنید. علائم ممکن است از بین برود و شما حرکات روده طبیعی داشته باشید و در مواقع دیگر، علائم باز می‌گردند. علائم و نشانه‌های سندروم روده تحریک‌پذیر عبارتند از:

• درد یا گرفتگی شکم که معمولا باعث می‌شود بخواهید مدفوع کنید 
• گاز زیاد و نفخ
• اسهال، یا یبوست متناوب 
• مخاط در مدفوع شما (سفید به نظر رسیدن بخش‌هایی از مدفوع)

علت سندرم روده تحریک پذیر 

محققان دقیقا نمی‌دانند چه چیزی باعث سندروم روده تحریک‌پذیر می‌شود، اما آن را به عنوان یک اختلال عصبی گوارشی طبقه‌بندی می‌کنند. این شرایط که «اختلالات تعامل روده و مغز» نیز نامیده می‌شود، با مشکلاتی در نحوه هماهنگی روده و مغز برای کمک به عملکرد دستگاه گوارش مرتبط است.

چالش‌های ارتباطی بین مغز و روده می‌تواند باعث برخی از شرایط شود که عبارتند از:

• حساسیت احشایی: ممکن است اعصاب فوق حساسی در دستگاه گوارش داشته باشید. افراد مبتلا نسبت به افراد سالم،  تحمل درد کمتری دارند. دستگاه گوارش آن‌ها ممکن است به درد یا ناراحتی شکمی فوق‌العاده حساس باشد.

سایر علل عبارتند از:

• باکتری روده: تحقیقات نشان داده است که انواع و میزان باکتری‌های روده در افراد مبتلا با افراد سالم، متفاوت است.
• عفونت‌های شدید: سندروم روده تحریک‌پذیر در برخی از افراد پس از عفونت شدیدی که دستگاه گوارش آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تشخیص داده می‌شود که نشان می‌دهد میکروب‌ها ممکن است در آن نقش داشته باشند.
• عدم تحمل غذایی: حساسیت یا آلرژی به برخی غذاها ممکن است در ایجاد سندروم روده تحریک‌پذیر نقش داشته باشد.
• استرس دوران کودکی: این سندروم در افرادی که استرس‌های شدیدی را در دوران کودکی تجربه کرده‌اند، از جمله آزار جسمی، جنسی و عاطفی شایع‌تر است.

عوامل محرک سندروم روده تحریک‌پذیر

اگر مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر هستید، ممکن است متوجه شده باشید که برخی موارد باعث ایجاد علائم می‌شوند. البته یک محرک به خودی خود باعث ایجاد این بیماری نیست، اما می‌تواند باعث تشدید علائم شود. محرک‌های رایج عبارتند از: 

• پریود شدن: خانم‌ها ممکن است متوجه بدتر شدن علائم با توجه به چرخه قاعدگی خود شوند.
• غذاهای خاص: محرک‌های غذا در افراد مختلف، تفاوت دارد. با این حال، دلایل رایج غذایی عبارتند از: لبنیات، غذاهای حاوی گلوتن (مانند گندم) و غذاها/نوشیدنی‌هایی که باعث ایجاد گاز می‌شوند.
• استرس: برخی از محققان بیان می‌کنند که این بیماری، پاسخ روده به استرس است. به همین دلیل  گاهی اوقات به آن «معده عصبی» یا «معده مضطرب» نیز می‌گویند. 

عوامل خطر برای سندرم روده تحریک‌پذیر

این بیماری اغلب در اواخر نوجوانی تا اوایل دهه 40 رخ می‌دهد و احتمال تشخیص آن در زن‌ها تا دو برابر بیشتر از مردان است. سایر عوامل خطر عبارتند از:

• عدم تحمل برخی غذاها
• عفونت شدید دستگاه گوارش
• سابقه سوء استفاده
• تشخیص اضطراب، افسردگی، یا اختلال استرس پس از سانحه 

بسیاری از افراد مبتلا سایر شرایط درد مزمن را نیز دارند. شرایط مرتبط با افزایش خطر سندروم روده تحریک‌پذیر عبارتند از:

• سندرم خستگی مزمن
• درد مزمن لگن

تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر 

اولین قدم در تشخیص سندرم روده تحریک‌پذیر، تهیه یک تاریخچه پزشکی دقیق است، بنابراین پزشکتان سئوالاتی را درباره علائم شما خواهد پرسید. 

تست های آزمایشگاهی

اکثر آزمایشات، سایر شرایطی را که ممکن است باعث علائم شما شوند، مانند عفونت، عدم تحمل غذایی یا یک وضعیت گوارشی متفاوت، مانند بیماری التهابی روده حذف می‌کنند. 

• آزمایش خون: برای بررسی وضعیت بیماری گوارشی، یا وضعیت دیگری که ممکن است علائم شما را ایجاد کند، شاید لازم باشد آزمایش خون بدهید.
• آزمایش مدفوع: برای بررسی عفونت ،یا علائم التهاب در روده که ناشی از یک بیماری گوارشی است، باید آزمایش مدفوع بدهید.
• تست تنفسی هیدروژن: برای بررسی اینکه آیا در روده خود، رشد بیش از حد باکتری، یا عدم تحمل غذایی دارید، تست تنفسی هیدروژن از شما گرفته می‌شود. 

تست های تصویربرداری

ممکن است برای رد شرایطی که شامل التهاب یا رشد غیرطبیعی در دستگاه گوارش شما شده، به روش‌های تصویربرداری نیاز داشته باشید.

• کولونوسکوپی: در این تست با استفاده از کولونوسکوپ، اختلالات روده که ممکن است باعث علائم شما شود، از جمله پولیپ و تومورهای سرطانی بررسی می‌شود. 
• سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر: این روش نیز تقریبا مشابه کولونوسکوپی است و با وارد کردن دستگاه، فقط پوشش رکتوم و قسمت پایین کولون را مشاهده می‌کند.
• آندوسکوپی فوقانی: این تست به پزشک در تشخیص بیماری سلیاک، یا سایر بیماری‌های دستگاه گوارش کمک می‌کند و از طریق آن پزشک، تا داخل مری (لوله غذا)، معده و اولین قسمت روده کوچک شما (اثنی عشر) را مشاهده می‌کند.

درمان سندرم روده تحریک‌پذیر چیست؟

درمان سندرم روده تحریک‌پذیر برای همه افراد یکسان نیست، اما اکثر افراد مبتلا می‌توانند یک برنامه درمانی مناسب پیدا کنند. گزینه‌های درمانی معمولی، تغییر غذاهایی است که می‌خورید. مصرف دارو نیز مفید است و گاهی نیز از درمان روانشناسی استفاده می‌شود.

بسیاری از این درمان‌ها برای اثربخشی به زمان نیاز دارند و می‌توانند به کاهش علائم شما کمک کنند، اما آن‌ها را به طور کامل از بین نمی‌برند.

تغییر وعده های غذایی

یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما در انتخاب غذاها و اصلاح عادات غذایی برای جلوگیری از تشدید علائم کمک کند. متخصص ممکن است روش‌های زیر را به شما توصیه کند:

• افزایش فیبر در رژیم غذایی: اگر با یبوست دست و پنجه نرم می‌کنید، غذاهای غنی از فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات، غلات، آلو و آجیل می‌توانند به شما کمک کنند. فیبر را به آرامی وارد رژیم غذایی خود کنید تا به روده خود زمان دهید تا خود را با آن تنظیم کند.
• افزودن فیبر مکمل به رژیم غذایی: در این روش باید مکمل‌های فیبر را امتحان کنید.
• محدود کردن محصولات لبنی مانند پنیر و شیر: عدم تحمل لاکتوز در افراد مبتلا به  سندروم روده تحریک‌پذیر شایع‌تر است. اگر مصرف لبنیات را کاهش می‌دهید، مطمئن شوید که از غذاهای غیر لبنی غنی از کلسیم مانند بروکلی، اسفناج، یا سالمون استفاده کنید.
• محدود کردن غذاهایی که باعث ایجاد گاز می‌شود: غذاهایی مانند لوبیا، کلم بروکسل و کلم به دلیل ایجاد گاز بدنام هستند، اما نوشابه‌های گازدار و حتی آدامس نیز می‌توانند باعث ایجاد گاز شوند. این غذاها را کاهش دهید تا علائم کاهش یابند.
• اجتناب از گلوتن: افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر حتی آن‌هایی که بیماری سلیاک ندارند، تمایل بیشتری به گلوتن دارند. اگر رژیم غذایی بدون گلوتن را انتخاب می‌کنید، مطمئن شوید که ویتامین‌ها و مواد معدنی کلیدی مانند فیبر، آهن و کلسیم را که اغلب در غذاهای حاوی گلوتن یافت می‌شوند، به اندازه کافی دریافت می‌کنید.

• امتحان رژیم غذایی FODMA: این برنامه غذایی میزان کربوهیدرات‌هایی را که سخت هضم می‌شوند، کاهش می‌دهد و جایگزین‌هایی را توصیه می‌کند که به شما امکان می‌دهد مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کنید.
• نوشیدن آب فراوان: روزانه حداقل هشت لیوان (۲ لیتر) آب بنوشید. آب، دستگاه گوارش شما را روان نگه می‌دارد و می‌تواند به درمان یا پیشگیری از یبوست کمک کند.
• یک دفتر ثبت غذا داشته باشید: ممکن است پزشکتان توصیه کند که غذاهایی را که می‌خورید یادداشت کنید تا مشخص شود کدام غذاها باعث تشدید علائم می‌شوند. 

تغییر فعالیت ها 

تغییر فعالیت‌های روزانه نیز می‌تواند موثر باشد. پزشک ممکن است راهکارهای زیر را به شما توصیه کند:

• به طور منظم ورزش کنید: ۱۵۰ دقیقه ورزش متوسط را در هفته در نظر بگیرید که حدود ۳۰ دقیقه در روز و پنج روز در هفته است. منظور از ورزش متوسط، ورزشی است که ضربان قلب شما را افزایش می‌دهد.
• تکنیک‌های تمدد اعصاب را امتحان کنید: یوگا، مدیتیشن و سایر تکنیک‌های تنش‌زدایی می‌توانند به آرام کردن سیستم عصبی و «روده عصبی» کمک کنند. 
• به اندازه کافی بخوابید: هر شب بین هفت تا نه ساعت خواب با کیفیت را هدف‌گذاری کنید. در ساعت مشخصی به رختخواب بروید. یک استراحت خوب شبانه، یکی از قوی‌ترین عوامل کاهش استرس است. 
• یک دفتر خاطرات فعالیت داشته باشید: فعالیت‌هایی را که به شما در مدیریت سندروم روده تحریک‌پذیر کمک می‌کنند، یادداشت کنید و درباره آن‌ها با پزشکتان حرف بزنید.

درمان روانشناسی

بسیاری از افراد مبتلا به سندروم روده تحریک‌پذیر از مراجعه به درمانگر سود می‌برند. درمان روانشناسی می‌تواند به کنترل استرس و شرایطی مانند اضطراب و افسردگی کمک می‌کند. برخی از این درمان‌ها عبارتند از:

• درمان شناختی‌رفتاری (CBT)
• هیپنوتیزم 
• بیوفیدبک

داروها

پزشکتان ممکن است داروهایی را برای تسکین علائم تجویز کند:

• داروهای ضد افسردگی (اگر افسردگی و اضطراب همراه با درد شدید شکمی دارید) که شامل داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین هستند.
• داروهایی برای کاهش یبوست (از جمله مکمل‌های فیبر و ملین)
• داروهای ضد اسهال
• داروهایی برای کمک به اسپاسم روده

اگر چه تحقیقات در مورد اثربخشی آن‌ها ادامه دارد، پزشک شما ممکن است مصرف پروبیوتیک‌ها را توصیه کند. این باکتری‌های خوب ممکن است به تسکین علائم شما کمک کنند.

برخی از داروهایی که به طور خاص برای درمان سندروم روده تحریک‌پذیر استفاده می‌شوند، عبارتند از:

• دی سیکلومین 
• هیوسیامین 
• لوبیپروستون 
• ریفاکسیمین 

درمان سندرم روده تحریک پذیر 

درمانی برای سندرم روده تحریک‌پذیر وجود ندارد، اما اکثر افراد می‌توانند علائم را با اجتناب از محرک‌ها و مصرف دارو مدیریت کنند.

پیشگیری از سندرم روده تحریک‌پذیر ممکن است؟

هیچ دلیل شناخته‌شده‌ای برای سندرم روده تحریک‌پذیر وجود ندارد، بنابراین نمی‌توانید از آن پیشگیری یا اجتناب کنید. فقط اگر به این بیماری مبتلا هستید، می‌توانید با اجتناب از محرک‌ها از تشدید علائم جلوگیری کنید.

آیا داشتن سندرم روده تحریک‌پذیر خطر ابتلا به مشکلات جدی گوارشی را افزایش می دهد؟

خیر، سندرم روده تحریک‌پذیر، شما را در معرض خطر بالاتر ابتلا به بیماری‌هایی مانند کولیت، بیماری کرون یا سرطان روده بزرگ قرار نمی‌دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر علائم شما بیش از سه ماه ادامه داشته، یا بدتر شده، به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم کمتری دارید، اما در زندگی شما اختلال ایجاد می‌کند، هنوز هم بهتر است که با پزشک مشورت کنید. برخی علائم ممکن است نشان‌دهنده مشکلی جدی‌تر باشد. اگر علائم زیر را دارید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید:

• تب
• استفراغ
• خونریزی مقعدی
• کاهش وزن بدون دلیل
• اسهال شدید به شکلی که شما را در شب بیدار می‌کند
• درد شدید شکم (به ویژه اگر وقتی مدفوع یا گاز دفع می‌کنید بهبود نمی‌یابد)

خلاصه

سندرم روده تحریک‌پذیر باعث علائم ناراحت‌کننده یا دردناک شکمی شامل یبوست، اسهال، گاز و نفخ می‌شود. این بیماری به دستگاه گوارش شما آسیب نمی‌رساند، یا خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش نمی‌دهد. می‌توانید با تغییر آنچه می‌خورید و تنظیم عادات روزانه خود برای کنترل بهتر محرک‌ها، یا از طریق داروها علائم را بهبود ببخشید. روده تحریک‌پذیر می‌تواند در زندگی شما اختلال ایجاد کند، اما  قابل کنترل است.