چه چیزهایی باعث بالا رفتن پرولاکتین میشود؟
بالا بودن پرولاکتین یا هیپرپرولاکتینمی به این معنی است که سطح پرولاکتین در خون بالاتر از حد طبیعی است، اما چه چیزهایی باعث بالا رفتن پرولاکتین میشود؟
پرولاکتین هورمونی است که عمدتاً توسط غده هیپوفیز قدامی ترشح میشود و نقش اصلی آن در تحریک تولید شیر پس از زایمان است. با این حال، زمانی که سطح این هورمون در خون به طور غیرطبیعی افزایش یابد (هایپرپرولاکتینمی)، می‌تواند باعث ایجاد طیف وسیعی از اختلالات در زنان و مردان شود. این مقاله به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیصی و درمان‌های موجود برای هایپرپرولاکتینمی می‌پردازد.
بالا بودن پرولاکتین چیست؟
پرولاکتین هورمونی است که عمدتاً توسط غده هیپوفیز در مغز تولید میشود و نقش اساسی در فرآیندهای مربوط به باروری و شیر دادن در زنان دارد. بالا بودن سطح پرولاکتین (پرولاکتینمی) ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد و می‌تواند عوارضی را به همراه داشته باشد.
هایپرپرولاکتینمی یک اختلال شایع هورمونی است که با تشخیص به موقع و درمان مناسب می‌توان آن را به خوبی کنترل کرد. شناسایی علت زمینه‌ای افزایش پرولاکتین نقش کلیدی در انتخاب روش درمانی مناسب دارد. در حالی که آگونیست‌های دوپامین در بیشتر موارد مؤثر هستند، پیگیری منظم و اندازه‌گیری سطح پرولاکتین برای ارزیابی پاسخ به درمان ضروری است. با درمان مناسب، اکثر بیماران می‌توانند به زندگی عادی بازگردند و مشکلاتی مانند ناباروری و اختلالات جنسی را پشت سر بگذارند. مشاوره با متخصص غدد برای تمام بیماران مبتلا به هایپرپرولاکتینمی توصیه میشود.
چه چیزهایی باعث بالا رفتن پرولاکتین میشود؟
اما پرولاکتین چگونه بالا می رود؟ عوامل و شرایط متعددی می توانند باعث بالا بودن پرولاکتین شوند که اکثر افراد از آن ها بی خبراند. این عوامل عبارتند از:
- پرولاکتینوما
- مصرف داروهای خاص
- برخی شرایط سلامتی
- سایر تومورهای غده هیپوفیز
گاهی اوقات، هیچ دلیلی برای بالا بودن پرولاکتین یافت نمی‌شود که از آن با عنوان «هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک» نام می‌برند که معمولا پس از چند ماه بدون درمان از بین می‌رود.
پرولاکتینوما
پرولاکتینوما، شایع‌ترین علت هایپرپرولاکتینمی است. پرولاکتینوما، یک تومور خوش‌خیم (غیر سرطانی) است که در غده هیپوفیز تشکیل و باعث تولید بیش از حد پرولاکتین میشود. در صورت داشتن پرولاکتینوما علاوه بر علائم هایپرپرولاکتینمی، ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنید:
- سردرد
- تهوع یا استفراغ
- تغییرات بینایی، مانند دوبینی یا کاهش دید محیطی
- درد یا فشار سینوسی
- مشکلات حس بویایی
مصرف داروهای خاص
دوپامین (ماده شیمیایی مغز) به سرکوب تولید پرولاکتین در بدن کمک می‌کند. هر دارویی که بر تولید یا استفاده از دوپامین در بدن تأثیر بگذارد، می‌تواند سطح پرولاکتین را افزایش دهد. داروهایی که می‌توانند سطح پرولاکتین را در خون افزایش دهند عبارتند از:
- داروهای فشار خون بالا مانند مسدودکننده‌های کانال کلسیم و متیل دوپا
- برخی داروهای ضد روان‌پریشی مانند ریسپریدون و هالوپریدول
- داروهایی که حالت تهوع و استفراغ را درمان می‌کنند
- داروهایی که سوزش سر دل و بیماری ریفلاکس معده به مری را درمان می‌کنند
- قرص‌های ضد بارداری
- مسکن‌هایی که حاوی مواد مخدر هستند
- داروهایی مانند استروژن‌درمانی که علائم یائسگی را درمان می‌کنند
اگر سطح پرولاکتین به دلیل مصرف دارو بالا باشد، معمولا سه تا چهار روز پس از قطع مصرف دارو، سطح آن به حالت عادی باز می‌گردد. هرگز مصرف داروهای تجویز شده را متوقف نکنید، مگر اینکه پزشکتان این‌طور تشخیص داده باشد.
برخی شرایط سلامتی
شرایط سلامتی غیر از پرولاکتینوما که ممکن است سطح پرولاکتین را در خون شما افزایش دهند، عبارتند از:
- کم‌کاری تیروئید
- بیماری کلیوی
- زونا، به ویژه اگر راش یا تاول‌ها روی سینه شما باشد
- آسیب‌های دیواره قفسه سینه مانند شکستگی دنده‌ها، شکستگی جناغ سینه و کبودی روی ریه‌ها
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- سندرم کوشینگ
- سندرم نلسون
سایر تومورهای غده هیپوفیز
تومورهای بزرگ (به غیر از پرولاکتینوما) که در غده هیپوفیز یا نزدیک آن واقع شده‌اند، ممکن است باعث بالا رفتن پرولاکتین شوند که معمولا به این دلیل است که تومور از رسیدن دوپامین که پرولاکتین را سرکوب می‌کند، به غده هیپوفیز جلوگیری می‌کند.
پرتودرمانی برای تومورهای روی غده هیپوفیز یا نزدیک آن ممکن است باعث هیپرپرولاکتینمی شود.
پرولاکتین چیست؟
پرولاکتین یک هورمون پروتئینی است که عمدتاً توسط غده هیپوفیز (پیتوتاری) در مغز تولید میشود. این هورمون نقش‌های مهمی در بدن دارد. سطح پرولاکتین در بدن در طول روز متغیر است و معمولاً در طول خواب افزایش می‌یابد. عوامل مختلفی می‌توانند بر سطح این هورمون تأثیر بگذارند، از جمله استرس، خواب، و بعضی از داروها. اگر نگرانی دربارهٔ سطح پرولاکتین یا عوارض آن دارید، مشاوره با پزشک متخصص می‌تواند مفید باشد.
سطح نرمال پرولاکتین
اما سوال مهم این است که سطح نرمال پرولاکتین چقدر است؟ به طور کلی، مقادیر طبیعی پرولاکتین عبارتند از:
- مردها: کمتر از ۲۰ نانوگرم در میلی‌لیتر
- خانم‌هایی که باردار نیستند یا به فرزندشان شیر مادر نمی‌دهند: کمتر از ۲۵ نانوگرم در میلی‌لیتر
- خانم‌هایی که باردارند، یا به فرزندشان شیر مادر می‌دهند: ۸۰ تا ۴۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر
پرولاکتین بالا چه افرادی را تحت تاثیر قرار می دهد؟
پرولاکتین بالا معمولا افراد زیر 40 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در زن‌ها نسبت به مردها بیشتر است. این مشکل در کودکان نادر است.
پرولاکتین بالا چقدر شایع است؟
پرولاکتین بالا کمتر از 1 درصد از جمعیت عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شایع‌ترین علت آن که یک تومور خوش‌خیم است. در زن‌ها حدود 30 در هر 100هزار نفر و در مردها حدود 10 در هر 100هزار نفر است.
علائم و علل پرولاکتین بالا
دلایل بالا رفتن پرولاکتین می تواند فراوان باشد. برخی از افرادی که پرولاکتین بالا دارند، علائم بسیار خفیف را تجربه می‌کنند و برخی دیگر دچار شرایط زیر هستند:
- ناباروری
- از دست دادن علاقه به رابطه جنسی
- توده استخوانی کم
- ترشحات شیری از نوک سینه‌ها در زمانی که باردار نیستید
علائم پرولاکتین بالا در زن‌ها عبارتند از:
- تغییرات در قاعدگی غیر مرتبط با یائسگی مانند پریودهای نامنظم، یا پریود نشدن
- درد یا ناراحتی در حین رابطه جنسی نفوذی به دلیل خشکی واژن
علائم پرولاکتین بالا در مردها عبارتند از:
- اختلال نعوظ
- سطوح پایین تستوسترون
- بزرگ شدن بافت سینه (ژنیکوماستی)
تشخیص بالا رفتن پرولاکتین چگونه است؟
اگر علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا را تجربه می‌کنید، پزشک برای تشخیص، آزمایش خون پرولاکتین (PRL) را برایتان تجویز می‌کند. اگر نتایج نشان بدهد که پرولاکتین بالا دارید، قدم بعدی تعیین علت آن خواهد بود، بنابراین لازم است آزمایش‌های بیشتری مانند سایر آزمایش‌های خون و آزمایش‌های تصویربرداری انجام دهید.
درمان بالا بودن پرولاکتین
درمان پرولاکتین بالا به علت آن بستگی دارد. برخی از افرادی که سطح پرولاکتین بالایی دارند، اما علائمشان خفیف است، یا علائمی ندارند، نیازی به درمان ندارند. گزینه‌های درمانی برای پرولاکتینوما (شایع‌ترین علت هیپرپرولاکتینمی) عبارتند از:
- دارو: آگونیست‌های دوپامین، سطح پرولاکتین را تنظیم می‌کنند و در کوچک شدن تومورهای پرولاکتینوما بسیار موثر هستند. این درمان، رایج‌ترین شکل درمان پرولاکتینوما است.
- جراحی: اگر دارو برای کوچک کردن پرولاکتینوما موثر نباشد، ممکن است برای برداشتن آن نیاز به جراحی داشته باشید.
- پرتودرمانی: اگر داروها، یا جراحی برای کاهش سطح پرولاکتین موثر نباشد پرتودرمانی، سومین گزینه نادر برای درمان پرولاکتینوما است.
- کم‌کاری تیروئید، که می‌تواند باعث پرولاکتین بالا شود، با هورمون تیروئید مصنوعی درمان میشود و می‌تواند سطح پرولاکتین را به حالت عادی برگرداند.
- اگر داروهای تجویزی باعث پرولاکتین بالا شده باشند، پزشک ممکن است انواع دیگری از داروهای مشابه را برای شما تجویز کند که سطح پرولاکتین را افزایش نمی‌دهند.
پیشگیری از بالا رفتن پرولاکتین ممکن است؟
هیچ کاری نمی‌توانید برای جلوگیری از پرولاکتین بالا انجام دهید. تنها عامل خطر شناخته شده برای ایجاد پرولاکتینوما، شایع‌ترین علت هیپرپرولاکتینمی، داشتن یک بیماری ارثی به نام «نئوپلازی غدد درون‌ریز» است.
اگر یکی از بستگان درجه یک شما (خواهر یا والدین) این بیماری را دارد، می‌توانید آزمایش ژنتیک انجام دهید تا ببینید که آیا شما نیز به آن مبتلا هستید یا نه. این کار به غربالگری و تشخیص پرولاکتینوما در مراحل اولیه آن کمک می‌کند.
خلاصه
در این مقاله متوجه شدید چه چیزهایی باعث بالا رفتن پرولاکتین میشود و عواملی مانند پرولاکتینوما (یک توده خوش‌خیم)، مصرف داروهای خاص مانند داروهای فشار خون، برخی شرایط سلامتی مانند کم‌کاری تیروئید و سایر تومورهای غده هیپوفیز بر بالا رفتن پرولاکتین تاثیر دارد. هایپرپرولاکتینمی می‌تواند کیفیت زندگی را کاهش دهد و باعث ناباروری شود. خبر خوب این که بالا بودن پرولاکتین قابل درمان است. اگر علائم هایپرپرولاکتینمی را تجربه می‌کنید، با پزشکتان مشورت کنید.