برای درمان ناباروری، جراحی مفید است؟

دکتر سهیلا عارفی، جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و ناباروری و عضو هیات علمی پژوهشگاه فناوری‌های نوین علوم زیستی جهاددانشگاهی _ ابن سینا، با اشاره به اینکه به صورت معمول هر بیمار یکبار به تنهایی و یکبار هم به همراه همسرش یعنی به صورت زوج بررسی می‌شود، تشریح کرد: باید همیشه این را در نظر بگیریم که آیا بیمار از انجام عمل جراحی سود می‌برد یا خیر، ما نمی‌توانیم برای تمام بیماران یک نسخه کلی داشته باشیم و موضوع مهمتری که باید به آن توجه داشته باشیم این است که در چه مواقعی نباید جراحی انجام شود، گاهی اوقات در وضعیت‌هایی همچون آندومتریوز به سختی حاضر به جراحی مستقیم بیمار هستیم مگر در صورت وجود شرایط خاص. بنابراین ما باید هر بیمار را با شرایط خودش مقایسه کنیم و در وضعیت باروری و درمان آن باید یک زوج را مورد بررسی قرار دهیم و بسنجیم که آیا عمل جراحی برای زوج در راستای درمان ناباروری مفید است یا خیر.
دکتر عارفی در خصوص اقدام درمانی مناسب جهت باز شدن انسداد لوله‌های رحمی گفت: این نکته بسیار مهم است که ما بتوانیم با استفاده از تاریخچه قبلی بیمار و عکس رنگی تشخیص دهیم که انسداد لوله‌ها در داخل یا خارج از رحم است چون اگر انسداد عفونت‌های لگنی اتفاق افتد عملا نمی‌توان کاری انجام داد زیرا لوله‌ها به خاطر آسیب وارد شده، دیگر عملکرد طبیعی خود را ندارند و حتی ممکن است در داخل این لوله، حاملگی خارج از رحم اتفاق افتد.
وی ادامه داد: از سویی مدت زمان درگیری لوله‌های رحمی نیز مهم است زیرا اگر همچون آندومتریوز، مزمن باشد و به صورت مداوم پیشروی کند ضایعه‌ای که بر روی لوله‌ها ایجاد می‌کند ممکن است به تدریج بیشتر و بیشتر شود بنابراین وضعیت بسته شدن لوله نیز حائز اهمیت است.
عارفی در ادامه افزود: متاسفانه اگر عکس رنگی نشان دهد که ضایعه در لوله رحمی بیمار آنقدر شدید است که نه تنها بسته شده بلکه مایع نیز در آن جمع شده است و یک فرآیند التهابی است که مداوم در جریان است، عمل جراحی به صورت برداشتن لوله‌های رحمی انجام می‌شود زیرا اگر با هر روشی چه به صورت طبیعی و چه از طریق IVF بخواهند باردار شود این لوله‌های رحمی ملتهب و حاوی مواد سمی مانع از بروز حاملگی می‌شوند.

نکاتی درباره فیبروم‌ها
عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن سینا با بیان این که فیبروم شایع ترین تومور خوش خیم رحم است و درصد قابل توجهی از زنان چه بارور و چه نابارور ممکن است فیبروم داشته باشند، تصریح کرد: در برخی مواقع به هنگام حاملگی مشاهده می‌شود که فرد مبتلا به فیبروم است البته فیبروم‌ها سبب ناباروری و سقط مکرر نمی‌شوند اما آنچه اهمیت دارد: اندازه، محل قرار گرفتن فیبروم، تعداد فیبروم و اثرات آن بر روی مخاط رحم و سابقه بیمار است. گاهی اوقات نیز فیبروم ها خیلی بزرگ نیستند اما جای مناسبی واقع نشده‌اند، بنابراین بسیار مهم است که هر بیمار در موقعیت خودش بررسی شود و در بیمارانی که سقط مکرر دارند و از طریق IVF باردار نشده‌اند و فیبروم هم دارند بهتر آن است که در این افراد هر عامل احتمالی که می‌تواند بارداری را مخدوش کند از میان برداریم.
دکتر عارفی خاطر نشان کرد: یکی از بهترین روش‌ها برای برداشتن فیبروم لاپاروسکوپی است و آنچه بسیار اهمیت دارد این است که عمل جراحی توسط یک جراح و متخصص ماهر و با تجربه به خوبی انجام شود.
این متخصص زنان، زایمان و ناباروری در خصوص درمان بیماران مبتلا به کیست تخمدان، گفت: بسیاری از کیست‌های گزارش شده هورمونی هستند یعنی اگر ما یک دوره داروی هورمونی به بیمار بدهیم این کیست کاملا برطرف می‌شود. گاهی اوقات نیز این کیست‌ها که به صورت شایع‌تری دیده می‌شوند، کیست‌های آندومتریوز هستند و بهتر است تا جایی که امکان دارد به آن ها دست نزنیم و با استفاده از داروهای هورمونی سایز آن ها را کوچک کنیم زیرا آندومتریوز یک بیماری التهابی است که کیست هم ایجاد می‌کند و به خودی خود می‌تواند ذخیره تخمدانی را کاهش دهد.
وی همچنین افزود: در حال حاضر با توجه به مطالعاتی که انجام شده، اولویت آن است که حداقل تا سایز مشخصی به کیست آندومتریوز دست نزنیم مگر آنکه بیمار درد داشته باشد یا علائم دیگری در کنار کیست، خود را نشان دهد که نیاز به انجام لاپاروسکوپی باشد که البته جراح است که باید تشخیص دهد کیستی نیاز به عمل دارد یا نباید به آن دست زد.
عارفی ضمن اشاره به روش درمان افرادی که مشکلات رحمی همچون رحم دو شاخ دارند، تشریح کرد: بعضی از موارد همچون فیبروم های زیر مخاطی، پولیپ، ضایعاتی که داخل رحم وجود دارد نه تنها به صورت فیزیکی بلکه به صورت مشکلات فولیکولی و در لانه گزینی تاثیر می گذارند، بنابراین هیستروسکوپی یک روش بسیار مناسب برای برداشتن ضایعات است. البته در خصوص فیبروم ها بهتر است بررسی دقیق تری انجام شود و با تشخیص جراح، روش هیستروسکوپی یا لاپاروسکوپی جهت برداشتن ضایعات رحمی انتخاب شود.

نقش جراحی در درمان سرطان بیضه
دکتر کاوه سلطان زاده، جراح و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان، عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا، در خصوص کاربرد مداخلات جراحی در مردان گفت: از انجام جراحی‌های مختلف در مردان اهداف متفاوتی دنبال می‌شود، مواقعی وجود دارد که کیفیت اسپرم فرد پایین آمده و هدف از عمل جراحی افزایش کیفیت اسپرم است همچون عمل جراحی وازکتومی، هیدروسل‌های شدید، بیضه‌های نزول نکرده.
وی ادامه داد: در برخی مواقع بیماران دچار انسداد در مسیر خروج اسپرم می‌شوند یعنی اسپرم تولید می‌شود اما نمی‌تواند خارج شود و ما ممکن است با مداخلات جراحی بتوانیم این انسداد را برطرف کرده تا فرد بتواند به صورت طبیعی صاحب فرزند شود. برخی از بیماران هم وجود دارند که ما می‌خواهیم برای روش‌های کمک باروری از آن‌ها اسپرم به دست آوریم و به همین منظور جراحی‌هایی را انجام می‌دهیم که بتوانیم از بیضه، اسپرم استخراج کنیم و جهت روش‌های IVF و IUI از آن استفاده کنیم.
وی در ادامه ضمن اشاره به پیشرفت‌های زیادی که در سال‌های اخیر در تکنیک‌های جراحی اتفاق افتاده است، افزود: در نتیجه این پیشرفت‌ها بیماران می‌توانند بهره بیشتری از جراحی داشته باشند، همچنین روش‌های تشخیصی نیز بهبود یافته است به گونه‌ای که ما می‌توانیم مواردی را که بیمار سود بیشتری از عمل جراحی می برد را بیابیم و اعمال جراحی را برای این افراد انجام دهیم. از طرفی دیگر با انجام این اعمال جراحی ممکن است بتوانیم هزینه‌های بیمار را کاهش دهیم یعنی با یک جراحی ساده سبب می‌شویم دیگر نیازی به استفاده از روش‌های گران قیمت درمان ناباروری نباشد و بیماران ساده تر صاحب فرزند شوند.
این متخصص اورولوژی و ناباروری مردان در خصوص میزان تاثیر واریکوسل در ناباروری عنوان کرد: واریکوسل یک بیماری شایع در جامعه است و ۱۵درصد از مردان به آن مبتلا هستند. البته شیوع آن در ناباروری بالاتر است و ۵۰درصد از افرادی که نازائی اولیه دارند و ۸۰درصد از مردانی که نازائی ثانویه دارند هم به واریکوسل مبتلا هستند و این بیماری از حدود ۱۰ سالگی در بیمار ایجاد می شود و با بالا رفتن سن، ممکن است شدت آن افزایش یابد؛ در واقع واریکوسل بیماری ای است که زمینه ژنتیکی دارد و در خانواده افراد مبتلا به واریکوسل امکان ابتلای افراد خانواده ۸ برابر نسبت به سایر خانواده‌ها شایع‌تر است.
دکتر سلطان زاده در تشریح اینکه آیا روش‌های جراحی می‌توانند به مردان مبتلا به آزواسپرم کمک کنند یا خیر، گفت:آزواسپرمی یعنی هیچ اسپرمی در مایع منی وجود نداشته باشد و ممکن است انسداد یا موارد غیر انسدادی عامل آن باشد. در موارد غیر انسدادی از بیضه نمونه‌برداری می‌شود و مهم‌ترین روش، روش میکروسکوپی است که باید با هماهنگی و در مراکز درمان ناباروری انجام شود. پس از نمونه‌برداری باید نمونه به بخش جنین شناسی منتقل شود تا مشخص شود آیا در آن اسپرمی وجود دارد یا خیر که اگر اسپرم وجود داشته باشد فریز شده و جهت استفاده برای روش‌های کمک باروری نگهداری می‌شود و اگر نمونه فاقد اسپرم باشد، عمل را ادامه می‌دهیم و از نقاط دیگر نیز نمونه برداری می‌کنیم.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا با بیان اینکه حدود ۲ تا ۶درصد از مردانی که قبلا لوله‌های خود را بسته اند مجددا تصمیم به بچه دار شدن و باز کردن لوله های خود می گیرند، افزود: بسته به اینکه چه مدت از زمان بستن لوله ها گذشته باشد، موفقیت عمل جراحی در این بیماران متفاوت است و اگر زمان زیادی از بستن لوله ها گذشته باشد، شانس موفقیت کاهش می‌یابد. بهترین جراحی برای این افراد این است که دو سر لوله بسته شده را تمیز کرد و با استفاده از تکنیک‌های میکروسکوپی در مراکزی که تخصص کافی دارند پیوند مجدد زده شود تا راه لوله ها باز شده و انسداد برطرف شود.
وی همچنین تاکید کرد: البته همیشه انسداد به علت عمل واریسلکتومی نیست و در برخی جراحی‌ها ممکن است این انسداد به صورت یک عارضه ایجاد شود. اگر فردی نخواهد عمل جراحی را انجام دهد با استفاده از روش جایگزین یعنی نمونه برداری از بیضه، اسپرم به دست می آوریم و برای روش‌های کمک باروری در این افراد از اسپرم به دست آمده استفاده می‌کنیم. موفقیت این عمل به میزان همکاری بیمار بستگی دارد یعنی فرد باید مراقبت‌های لازم را پس از عمل جراحی انجام دهد که در ۹۹ درصد موارد لوله‌ها پس از عمل باز می‌شوند و اسپرم به سمت بیرون جریان می‌یابد اما با گذشت زمان میزان موفقیت کمتر می‌شود و به ۸۰ درصد می‌رسد که در ۵۰ تا ۶۰درصد موارد، فرد با انجام این عمل به صورت خود به خودی می‌تواند باردار شود.
دکتر سلطان زاده در خصوص میزان پاسخگویی بیضه نزول نکرده به درمان جراحی، گفت: اگر تا زمان بلوغ درمان لازم جهت نزول بیضه صورت نگیرد خاصیت تولید اسپرم در بیضه از بین می رود و به همین علت حتما در بدو تولد باید بیضه نوزاد بررسی شود و عدم نزول آن تشخیص داده شده و تصمیم لازم جهت جراحی اخذ شود تا بیضه بتواند رشد خود و تولید اسپرم را حفظ کند. همچنین ممکن است شیوع سرطان بیضه در افرادی که بیضه نزول نیافته دارند بیش از سایرین باشد بنابراین عمل جراحی به تشخیص و درمان این افراد بسیار کمک می کند.
برنامه پایان ناباروری هر هفته، روزهای شنبه ساعت ۱۹ با حضور متخصصان مرکز درمان ناباروری ابن سینا از شبکه چهار سیما با هدف پرداختن به حفظ باروری، درمان ناباروری و موضوعات مرتبط به آن پخش می شود.