تشخیص میکروسفالی در نوزادان، چه روشی دارد؟

نوزادان در یک رنج نرمال دارای اندازه های متفاوت سر هستند. اما گاهی اوقات تورم غیر طبیعی در جمجمه وجود دارد که داشتن یک سر بزرگ متاثر از آن در نوزادان ماکروسفالی نامیده شده و اغلب بیانگر وجود یک مشکل جدی است.
اما چه چیزی باعث ایجاد ماکروسفالی در نوزادان می شود و والدین چگونه باید با آن برخورد کنند؟ در این مقاله، به بررسی دلایل بروز این پدیده در نوزادان و درمانهای احتمالی آنها خواهیم پرداخت.

ماکروسفالی چیست؟
ماکروسفالی که همچنین با نام سندرم سر بزرگ نیز شناخته می شود، وضعیتی است که باعث افزایش غیر طبیعی اندازه دور سر نوزاد می شود. البته سایز طبیعی دور سر همه نوزادان یکسان نیست، بنابراین پزشکان برای اندازه گیری آن از درصد و مقیاسهای متفاوتی استفاده می کنند.
اگر اندازه دور سر، بسته به سن و جنسیت در محدوده مجاز قرار داشته باشد، طبیعی تلقی می شود. پزشکان ماکروسفالی را شرایطی تعریف می کنند که طی آن دور سر کودک (بر حسب سانتیمتر یا اینچ) فراتر از صدک ۹۸ ام قرار دارد. دلایل متعددی برای ماکروسفالی وجود دارد.

در اینجا چند دلیل ذکر شده است که به سبب آنها یک نوزاد ممکن است یک سر بزرگ داشته باشد:
- هیدروسفالی: یک بیماری است که باعث ایجاد مایع مغزی نخاعی بیش از حد، در داخل فضاهای مغز (بطن ها) می شود. این یکی از شایع ترین اختلالات مغزی در بین نوزادان است و در آن مایع اضافی، جمجمه را تحت تاثیر قرار می دهد. هیدروسفالی به خودی خود می تواند به دلایل متعددی از هیدروسفالی مادرزادی تا آسیب یا عفونت رخ دهد.
- عفونت های سیستم عصبی: این نیز می تواند مغز و جمجمه را تحریک کند. نمونه های شناخته شده آن مننژیت، عفونت غشای مغز، انسفالیت و التهاب شدید بافت مغزی است. عفونت ها می توانند به علت بیماری زا هایی نظیر باکتری و ویروس ایجاد شوند.
- راشیتیسم: این بیماری به علت کمبود ویتامین D در بدن ایجاد شده و باعث اختلالات سیستم اسکلتی از جمله استخوان جمجمه می شود. جمجمه می تواند به اندازه ای بزرگ شود که باعث شود سر بزرگتر از حالت نرمال به نظر برسد.
- اختلالات مغزی: مشکلات مغز مانند تومور، ممکن است باعث ایجاد سر بزرگ در نوزادان شود. برخی از ناهنجاری های مادرزادی مغز که می توانند باعث ایجاد ماکروسفالی شوند، عبارتند از: هیدراننسفالی (فقدان نیم کره های مغز) و مگالنسفالی (فزایش غیر طبیعی در ماده مغز).
- اختلالات ژنتیکی: ژنهای معیوب میتوانند باعث ایجاد ماکروسفالی شوند. یکی از قابل توجه ترین آن ها سندروم سوتوس است. این یک اختلال ژنتیکی است که بر روی اسکلت اثر می گذارد و منجر به مشکالت بسیاری از جمله ایجاد یک سر بزرگ و غیر عادی می شود. نوزادانی که مبتلا به اوتیسم هستند نیز ممکن است در کودکی به ماکروسفالی مبتلا شوند.
- آسیبها: ضربه خوردن به سر می تواند باعث بروز خونریزی داخلی و تورم مغز شده و به طور موقت ماکروسفالی ایجاد کند.
برخی شرایط وجود دارد که در آن بروز ماکروسفالی اتفاقی عادی است و در این موارد کودک علائم مربوط به بیماری خاصی را نشان نداده و به طور طبیعی رشد می کند. در چنین شرایطی نگران نباشید، اما اگر با این وجود فکر می کنید که جمجمه نوزاد از نظر شکل نامتناسب است، درنگ نکنید و او را نزد دکتر ببرید.

پزشکان قد، وزن و دور سر نوزاد را اندازه گیری می کنند و اینگونه ممکن است در طول یک دوره بررسی و چکاپ معمول در اولین سال زندگی نوزاد، احتمال ماکروسفالی را تشخیص دهند. پزشکان از ابزارهای زیر برای بررسی سر بزرگ در نوزادان استفاده می کنند:
- معاینه فیزیکی: در وهله اول پزشک ظاهر سر را بررسی کرده و فونتانل (نقطه نرم) جمجمه کودک را لمس می کند. برخی از اختلالات مغزی مانند هیدراننسفالی را می توان با دیدن جمجمه تحت نور روشن تشخیص داد. پزشک همچنین علائم خونریزی داخلی را که می تواند متاثر از ضربه به سر رخ داده باشد را بررسی می کند.
- مشاهده علائم دیگر: سپس پزشکان موارد دیگر را بررسی می کند مانند شدت تحریک پذیری نوزاد، ضعف احتمالی مکیدن، بی حالی و بروز نقص در هر یک از نقاط عطف رشدی. وجود این علائم ممکن است نشان دهنده اختلال های ژنتیکی منجر به ناتوانی باشد.
- سونوگرافی: یک سونوگرافی می تواند امکان تجزیه و تحلیل سریعی از آنچه در زیر جمجمه قرار دارد را فراهم کند. این می تواند به تصمیم پزشکان برای تشخیص ضرورت آزمایش های بیشتر کمک کند.
- سی تی اسکن: اسکن پرتونگاری کامپیوتری یا سی تی اسکن، با استفاده از چندین اشعه ایکس از جمجمه، یک تصویر سه بعدی از مغز را مهیا می کند. این به پزشک کمک می کند تا طرح کلی جمجمه و نقطه ناهنجاری مغز را بهتر بررسی کند.
- MRI : تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) از یک میدان مغناطیسی برای تولید یک تصویر بسیار شفاف و دقیق از کل جمجمه استفاده می کند. با اینکه MRI تصویری دقیق از شرایط ماکرو سفالی سر می دهد، اما نیاز دارد تا کودک بدون تحرک و بازیگوشی لحظاتی کاملاً ساکن باقی بماند. بنابراین پزشکان ممکن است از کمی آرامبخش برای بی حرکت نگه داشتن نوزاد در اسکنر MRI استفاده کنند. هرچند در برخی بیمارستانها اکنونMRI سریع را بدون استفاده از آرام بخش نیز انجام می دهند، اگر چه این نوع از MRI توانایی رندر تصویر را محدود می کند.
- آزمایش خون و نمونه گیری از مایع مغزی نخاعی: یک آزمایش خون می تواند به بررسی وجود مشکلات ژنتیکی کمک کند. دکتر ممکن است با روشی موسوم به پونکسیون کمری، نمونه ای از مایع مغزی نخاعی کودک را از پایه نخاعی استخراج کند. بسته به شرایط جمجمه، این مایع ممکن است از لایه های بالای مغز نیز به دست آید.
هنگامی که دکتر شما بیماری را تشخیص داد، بهترین درمان را نیز تجویز خواهد کرد.

شیوه درمان ماکرو سفالی بستگی به علت بیماری دارد. گزینه های موجود عبارتند از:
- جراحی: اغلب تنها گزینه موجود در انواع علل مختلف ماکرو سفالی است. نوع عمل جراحی، با توجه به میزان تورم و علت متفاوت است. به عنوان مثال، هیدروسفالی شامل تخلیه مایع مغزی نخاعی از بطن است. اما این شرایط مشکل را کلاً درمان نمی کند، زیرا هیدروسفالی یک وضعیت دائمی است. اما در صورت ضربه به مغز، عمل جراحی ممکن است به طور کامل مساله را حل کند.
- پزشک ممکن است داروهای خوراکی را برای کنترل تورم بافت مغزی تجویز کند. بیماری های ناشی از کمبودها در بدن، مانند راشیتیسم می توانند با دادن دوز مناسب مواد مغذی به کودک مورد درمان قرار گیرند.
- ماکروسفالی ناشی از اختلالات ژنتیکی درمان ندارد و تنها می تواند مدیریت شود. نوزادان مبتلا به این نوع از میکروسفالی غیر قابل درمان، ممکن است تا آخر عمر با برخی از انواع ناتوانی های شناختی و جسمی و عوارضی مانند تشنج همراه باشند.
شما همچنین می توانید از سازمان های پشتیبانی و مربیانی که متخصص در مواجهه با نوزادان معلول هستند، کمک بگیرید. چنین منابعی می توانند والدین را در راستای مقابله با بیماری و بهبود کیفیت زندگی نوزاد یاری دهند.
سر بزرگ در نوزادان می تواند یک پدیده طبیعی و یا پیامد یک مشکل جدی باشد. در هر دو مورد، پزشک کودک شما احتمالاً در طی یک ارزیابی مشخص، وضعیت را تشخیص می دهد. مدیریت ماکروسفالی در مواردی که علت غیر قابل درمان است، بسیار مهم است. بنابراین استفاده از منابع موجود را برای اطمینان از کیفیت بهتر زندگی کودکتان دریغ نکنید.