مراحل رشد کودکان، اهمیت خواب کافی

تبیان: مراحل رشد کودکان بسیار گسترده است ما می‌توانیم در سنین مختلف رشد کودکان، مهارت‌های معینی را از آنها انتظار داشته باشیم. پدر انتظار ندارد باقر ۷ ساله در ساعت ۸ شب به رختخواب برود. اما انتظار دارد که او اهمیت خواب کافی را بفهمد .

هرکودک با سرعت خاص خودش رشد می‌کند. سهیلا و سوسن هر دو ۱۱ ساله و دوستان خوبی هستند اما سهیلا نمی‌فهمد که چرا سوسن دائما می‌خواهد موهایش را شانه کند و به دوستانش تلفن بزند .

او دلش می‌خواست سوسن هنوز هم مثل گذشته‌ها با او و خواهرش سه تایی قایم باشک بازی کند و برادر کوچکش را برای تفریح به این طرف و آن طرف ببرد. درک مراحل رشد به والدین کمک می‌کند بدانند از فرزندشان چه انتظاری داشته باشند .
رشد اجتماعی در دوره شیرخوارگی

در اولین سال زندگی رابطه عاطفی کودک با اطرافیان بخصوص مادر نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد اجتماعی او دارد؛ یعنی نحوه ارضای نیازهای اولیه کودک از جمله گرسنگی و تشنگی، سازنده نگرش آینده او نسبت به دیگران است .
کودک برای آن‌که مورد پذیرش اطرافیان واقع شود، بتدریج باید توقعات آنان را برآورده کند، قوانین و مقررات را رعایت کند، آهسته و بی‌صدا غذا بخورد و مدفوع و ادرارش را کنترل کند .

چنانچه توقعات اطرافیان از کودک نامناسب و خارج از توان او باشد، کودک نگران و ناراحت می‌شود و رشد اجتماعی او مختل می‌شود . بنابراین اطرافیان باید با توجه به سن کودک، از او انتظار معقول داشته باشند. کودک ۴ ماهه شکل افراد مختلف را در نظر مجسم می‌کند، قیافه و صدای مادر را بدرستی تشخیص می‌دهد و با دیدن قیافه آشنایان خوشحال می‌شود .

در ۷ ماهگی گر چه بیشتر اوقات خود را به بازی کردن با خودش سپری می‌‌کند، به اطرافیان آشنا و بیگانه واکنش‌های متفاوتی بروز می‌دهد. کودک ۱۰ ماهه به تقاضای اطرافیان پاسخ می‌دهد. دوست دارد مورد توجه قرار گیرد و به بازی کردن بسیار علاقه‌مند است. رابطه کودک ۲۰ ماهه با اطرافیان بر اساس گرفتن است، نه دادن. او از انجام‌دادن کارهایی که خلاف میل دیگران باشد، لذت می‌برد و هنوز مایل به همکاری و مشارکت نیست .

کودک ۲ ساله تعادل و آرامش دارد. در انجام دادن کارهای شخصی پیشقدم می‌شود، از تشویق و ستایش خوشش می‌آید، می‌خواهد اطرافیان را راضی کند و نسبت به محیط و انسان‌ها کنجکاو است. هر چه والدین کودک را در این زمینه بیشتر تشویق کنند، احساس استقلال در او بیشتر رشد می‌کند. در مقابل، حمایت افراطی یا تمسخر تلاش‌های ناموفق کودک ممکن است او را نسبت به توان خودش مردد کند .

رشد اجتماعی در دوره کودکستان

کودک بتدریج از طریق ارتباط با دیگران بر مهارت‌های اجتماعی خود می‌افزاید. در این دوره دوستان و همبازی‌ها تاثیر بسزایی در رشد اجتماعی کودک دارند و بر اثر آمیزش با همسالان در کودکستان و کوچه، بتدریج پی می‌برد که برخی آموخته‌هایش مناسب و مقبول نیست و باید تغییر یابد .

اگر کودکستان از امکانات کافی برخوردار باشد، مهارت‌های اجتماعی کودک را افزایش می‌دهد . او در آنجا به یادگیری و تجربه می‌پردازد و روش‌های ارتباط با دیگران را می‌آموزد و به نقاط ضعف و قوت خود پی می‌برد. کودکستان باید بر قوه ابتکار و اعتماد به نفس کودک بیفزاید و مهارت‌های اجتماعی را گسترش دهد و رفتارهای نامناسب او را اصلاح کند. کودک پیش دبستانی بیشتر با همجنس‌های خود طرح دوستی می‌ریزد و در گزینش دوست بتدریج دگرگون می‌شود، دوستی‌های موقتی و زودگذر به دوستی‌های عمیق و پایدار در دوره‌های بعد مبدل می‌شود .

کودک پیش دبستانی وابستگی شدیدی به اعضای خانواده دارد. کودک برای حل مشکلات از والدین کمک می‌طلبد و برای انجام دادن و ادامه کارها به اطمینان و تسلی آنان نیازمند است و همواره دوست دارد همراه والدین باشد .

مادر، کودک را به کسب استقلال تشویق می‌کند و انتظار دارد کودکش هرچه زودتر خودش لباس بپوشد، به‌تنهایی استحمام کند، مشکلاتش را حل کند و خود را سرگرم کند. مادرانی که با کودکان خود رفتار ثابتی ندارند و هر لحظه با او به نوع متفاوتی رفتار می‌کنند، کودک را با تعارض و تردید مواجه می‌کنند. مادرانی که کودک را به وابستگی تشویق می‌کنند، او را موجودی وابسته و ناتوان به بار می‌آورند .

کنترل پرخاشگری و رقابت صحیح با دیگران از علائم رشد اجتماعی محسوب می‌شود. رقابت کودکان با یکدیگر متفاوت است. برخی بشدت رقابت می‌کنند ‌‌و ‌عده‌ای رقابت را دوست ندارند. کودک میل برتری و غلبه بر دیگران را در خانواده می‌آموزد و رفتارهایی که در این جهت می‌باشد به وسیله والدین تقویت می‌شود. کودکانی که با خواهران و برادران خود رفتار مناسبی دارند، با دیگران کمتر به رقابت نامناسب می‌پردازند .

وضعیت خانوادگی و آموزش‌های قبلی کودک در چگونگی رقابت و همکاری کودک با اطرافیان نقش‌مهمی داردهمانندسازی که به آن وسیله کودک رفتار فرد یا افراد مورد علاقه خود را الگو قرار می‌دهد، در رشد اجتماعی او بسیار اهمیت دارد .

برای ایجاد همانندسازی، خواست کودک و نیز تقویت رفتارهای مطلوب او توسط اطرافیان ضرورت دارد. کودک از رفتار والدین تقلید می‌کند و چون تشویق می‌شود بتدریج به انجام دادن آن خو می‌گیرد .

به نظر روانکاوان، کودک در همانندسازی با والدین با عقده ادیپ و الکترا مواجه می‌شوند. در پسر‌ها عقده ا‌دیپ حاصل می‌شود که زاییده تمایل او به جلب توجه و محبت مادر و حسادت به پدر است. در دخترها الکترا پدید می‌آید که درآن دختر درصدد جلب توجه و محبت پدر برمی‌آید و از مادر دور می‌شود .