اداره کلاس درس، توصیه‌هایی برای معلمان!

جزیره دانش : در این نوشته چند پیشنهاد مختصر و روشن آورده شده است که به کار هر معلمی می‌آیند. این پیشنهادها به متغیرهای زیادی اشاره می‌کنند که در کنترل معلم‌اند و بهتر است به آن‌ها توجه شود. متغیرهای زیادی بر فرایند یاددهی - یادگیری اثر می‌گذارند که آشکارترین آن‌ها را باید معلم ، دانش‌آموز ، موضوع درس و محیط یادگیری شمرد، که در این‌جا، تأکید و تمرکز بر کار معلم بوده است. در جمع‌آوری این پیشنهادها در کنار مراجعه به صاحب‌نظران تعلیم و تربیت، پرسش از دانش‌آموزان مختلف، زمینه ساز اصلی بوده و از آنان چنین پرسیده شده است : حتماً معلمانی را از سال‌های قبل به خاطر دارید که "خوب" یا "بد " بوده‌اند. آن‌ها چه می‌گفتند یا چه می‌کردند که امروزه چنین قضاوتی درباره‌شان می‌کنید؟ البته، اظهارنظرهای دانش‌آموزان بسیار زیاد بود که پس از تعیین اعتبار و پایایی هر کدام، سرانجام موارد زیر باقی ماندند و اکنون، می‌توانم با اطمینان بگویم که این موارد، از نظر دانش‌آموزان مهم‌اند .

بایدها

۱. با آمادگی قبلی به کلاس بروید . مواد و وسایل، نوع پرسش‌ها و فعالیت‌ها را قبلاً آماده کنید. اغلب دانش‌آموزان شنیده‌اند که معلم گفته است: معذرت می‌خواهم، مطالب درس امروز را آماده یا مطالعه نکرده‌ام .

۲. در جلسه اول، خود و روش خود را معرفی کنید . دانش‌آموزان از همان ابتدا مایلند و حق دارند با روش کار شما، نوع امتحان کردن، نوع سؤال‌ها، مقدار تکلیف شب، دفاتر و وسایلی که از قبل باید تهیه کنند و حتی استراحت چند دقیقه‌ای و مختصری که ممکن است در وسط جلسه درس به آنان می‌دهید، آشنا شوند. حتی در ابتدای هر جلسه باید خلاصه‌ای از درس گذشته و آن‌چه را که می‌خواهید درس بدهید، برای دانش‌آموزان بگویید .

۳. محیط کلاس را راحت نگه‌دارید . در این‌جا هم منظور راحتی فیزیکی (آیا همه تابلوهای کلاس را خوب می‌بینند و حرف‌ها را خوب می‌شنوند؟) و هم راحتی فکری ( اجازه پرسش‌ کردن و شرکت در بحث) است .

۴. هدف‌ها را بیان کنید . تحقیقات نشان داده‌اند که در این صورت، یادگیری تسهیل می‌شود و دانش‌آموزان از لحاظ ذهنی آمادگی بیش‌تری برای فراگیری می‌یابند . چنان که در سخنرانی‌ها هم شخص سخنران باید به حاضران بگوید چه می‌خواهد بگوید و چه را گفته است .

۵. نظم داشته باشید . در صحبت کردن، طبق نقشه قبلی پیش بروید و هر چه یادتان آمد بیان نکنید . دانش‌آموزان، درس و مفاهیم سازمان دهی شده را بهتر دنبال می‌کنند و یاد می‌گیرند .

۶. از ابزارهای دیداری- شنیداری استفاده کنید . همة ما زمانی بهتر یاد می‌گیریم که بیش‌تر از یک حس ما به کار گرفته شده باشد . گذشته از آن، رعایت تنوع، جو کلاس را مطبوع‌تر می‌کند .

۷. وسایل و ابزارهایی را که به کار می‌برید، خوب بشناسید . این نکته، بسیار مهم است. هیچ عاملی بیش‌تر از این دانش‌آموز را از معلم روگردان نمی‌کند که دریابد معلم بر کارش مسلط نیست. البته، دانش‌آموزان انتظار ندارند معلم همه چیز را بداند، اما در صورتی که اطلاعات ناقص یا نادرست به آنان بدهد، از آن به بعد درباره هر چه می‌گویید تردید خواهند کرد .

۸. به پرسش‌ها پاسخ بدهید . این نکته، دو بخش دارد: اول این که پاسخ را در هنگام پرسیدن سؤال بدهید. اگر دانش‌آموزی مثلاً توضیح تئوری نسبیت را بخواهد، می‌توانید پاسخ را به بعدها موکول کنید، اما به خاطر داشته باشید وقتی دانش‌آموز چیزی مربوط به درس را می‌پرسد، معنایش این است که مفهوم خاصی را درک نکرده است و نیاز به کمک دارد و ممکن است در صورت پاسخ ندادن شما، بقیه درس را هم نفهمد. دوم آن که پس از پاسخ دادن به پرسش دانش‌آموز، از او بپرسد آیا به سؤالش جواب داده‌اید یا نه. چه بسیار اتفاق می‌افتد که معلم نادانسته، به سؤال دیگری غیر از آنچه دلخواه دانش‌آموز است پاسخ می‌دهد، یا آن‌که فقط قسمتی از سؤال را جواب داده است .

۹. واکنش دانش‌آموزان را بگیرید . با وجود ابهام‌های زیادی که درباره فرایند آموزش داریم، یک چیز را با اطمینان زیادی می‌دانیم: این که بدون آگاهی از واکنش فراگیر، آموزش اتفاق نمی‌افتد. معلم همواره باید بداند که دانش‌آموزان مفاهیم تدریس شده را دریافت کرده‌اند یا نه .

۱۰. اشتیاق نشان بدهید . اشتیاق شما باید دو جهت داشته باشد: موضوع درس و آموزش شما. دانش‌آموزان، به معلم علاقه‌مند بیش‌تر توجه دارند .

۱۱. کنترل کلاس را در اختیار داشته باشید . در مورد مسائل انضباطی، باید مسئولیت‌های آن‌ها را هم بپذیرید. شما باید دانش‌آموزان مسئله ساز و سلطه‌جو را زیر کنترل داشته باشید. جالب آن که مسائل انضباطی، در کلاس‌های بزرگسالان هم وجود دارند !

۱۲. انعطاف‌پذیر باشید . معلمی که از قبل آمادگی لازم را برای خود فراهم آورده، راه معینی را در کلاس دنبال می‌کند. اما معنای این نکته آن نیست که او در هیچ شرایطی نباید از خود انعطاف‌پذیری نشان بدهد. یادتان باشد که وظیفه شما، کمک و خدمات رسانی به دانش‌آموزان است .

۱۳. مشوق شرکت در بحث‌ها باشید . فرایند یادگیری در کلاس‌های فعال کاملاً دنبال می‌شود و در کلاس‌های غیرفعال، ممکن است دنبال شود . دانش‌آموزان را در بحث‌ها شرکت بدهید. توجه داشته باشید که وقتی دانش‌آموزان خودشان به مفاهیم پی می‌‌برند، یادگیری آنان پایدارتر و عمیق‌تر است .

۱۴. رفتار صمیمانه داشته باشید . اعتراف می‌کنیم که این نکته، ذهنی و شخصی است، اما در پاسخ نامه‌های ما به دفعات آماده بود و نمی‌توانیم آن را حذف کنیم . رفتار دوستانه رانمی‌توان تعریف کرد، اما احساس کردن آن آسان است. دانش‌آموزان خود را "بچه" تصور نکنید .

۱۵. میزان پیشرفت را ارزیابی کنید . بدیهی است که وقتی چیزی ارزش درس دادن داشته باشد، ارزش‌یابی آن هم ضرورت خواهد داشت. ارزیابی‌ها را در فواصل کوتاه انجام بدهید نه در پایان ماه و فصل، به ویژه که هدف ارزشیابی، صرف نظر از تعیین میزان یادگیری دانش‌آموزان، پی بردن به نقص‌های کار معلم هم هست .

۱۶. خودتان باشید . اغلب معلمان تازه‌کار، سعی می‌کنند روش معلم‌ها یا استادان موفق و موردعلاقه خود را الگو قرار بدهند و تقلید کنند. این نوع نقطه نظر، فقط زمانی کارایی دارد که شخصیت شما دو نفر نیز مشابه باشد. مسائل و اتفاقاتی که در حین آموزش رخ می‌دهند، همواره شبیه هم نیستند .

نبایدها

۱. وقت را بیهوده نگیرید . درس را به موقع شروع کنید و بعد از خوردن زنگ آن را ادامه ندهید. با این کار، فقط دانش‌آموزان را عصبانی می‌کنید و باعث می‌‌شوید که به درس شما گوش ندهند .

۲. وقت را تلف نکنید . تعریف کردن خاطرات شیرین و لطیفه‌های بجا، در حد خود خوب است، اما یادتان باشد که دانش‌آموزان برای چیز یاد گرفتن در کلاس شما نشسته‌اند !

۳. متکلم وحده نباشید . بیش‌تر ما به این علت معلم شده‌ایم که چیزهایی برای یاد دادن می‌دانیم. وظیفه معلم نیز در کلاس همین است. اما بگذارید دانش‌آموزان هم اظهار نظر کنند. طرح کردن پرسش‌های آموزنده در کلاس و به بحث کشاندن دانش‌آموزان یک هنر است .

۴. متکبر نباشید . بدیهی است که دیگران صمیمت و افتادگی را دوست دارند و از تکبر بیزارند. اگر این احساس را در دانش‌آموزان به وجود آورید که برایشان اهمیت قائل نیستید، به سرعت از شما رو گردان می‌شوند .

۵. مسخره نکنید . مسخره کردن دانش‌آموزان در هر سن و سالی بسیار زشت است . البته، شوخی کردن مناسب با دانش‌آموزان به ویژه در مورد جواب‌هایی که می‌دهند، نشانه صمیمیت است، اما با مسخره گرفتن آنان، باعث ایجاد ترس از پاسخ یا واکنش نشان دادن خواهید شد .

۶. دیکتاتور نباشید . شما باید به ویژه در بحث‌ها نظر خود را به بقیه تحمیل نکنید. این نکته، در کلاس‌های بزرگسالان از حساسیت زیادتری برخوردار است .

۷. بسیار تند یا کند صحبت نکنید . تند حرف زدن، دانش‌آموزان دیرآموز و کند حرف‌زدن، دانش‌آموزان مستعد را خسته می‌کند. بخش‌هایی از صحبت خود را ضبط کنید و با گوش دادن، متوجه اشکالات حرف زدن خود بشوید .

۸. از روی چیزی نخوانید . من نمی‌گویم اصلاً چیزی را در کلاس نخوانید . گاهی، خواندن نوشته‌های کوتاه دیگران، بسیار هم آموزنده و گیراست. اما نیم ساعت خواندن، طبعاً کلاس را خسته خواهد کرد. در این موارد، بهتر است نسخه‌هایی از متن مورد نظر را تهیه کنید و به دانش‌آموزان بدهید. یادتان باشد که بیشتر دانش‌آموزان، با خواندن و نگاه کردن، بهتر از شنیدن چیز یاد می‌گیرند .

۹. پاسخ‌ها را قطع نکنید . بسیاری از معلم‌ها این عادت بد را دارند که پاسخ دانش‌آموز به پرسش‌ مطرح شده را در نیمه‌های آن قطع می‌کنند و سؤال خودشان را نیز نیمه تمام می‌گذارند . خود من عادت کرده‌ام برای جلوگیری از این کار، در موقع پاسخ دادن دانش‌آموز دست‌هایم را از پشت به هم قفل ‌کنم .

۱۰. با دانش‌آموز "یکی به دو" نکنید . هیچ دلیلی ندارد که شما از همه دانش‌آموزان خوشتان بیاید، یا آن که همه آنان باید شما را دوست داشته باشند! در مقابله با دانش‌آموزان از قدرت و اختیار خود استفاده نکنید. بهترین موقع برای تصفیه حساب، در زنگ تفریح یا بعد از خاتمه کلاس‌های روزانه است .

۱۱. احترام دانش‌آموزان به خود را از دست ندهید . از بین رفتن احترام به صورت‌های مختلفی اتفاق می‌افتد. جای توهین و بی‌حرمتی در کلاس درس نیست. معلم باید نوعی دیوار نامرئی میان خود و دانش‌آموزان داشته باشد. به هر حال، مقام معلمی باید حفظ شود و این نکته را در تضاد با گفته قبلی که باید با دانش‌آموزان صمیمی بود، در تضاد نبینید. بسیاری از معلم‌ها مرز میان این دو را درست نمی‌شناسند .

۱۲. مشکلات خود را به کلاس نبرید . شما باید مسائل و مشکلات معمولی و روزمره از قبیل اوقات تلخی خانوادگی، بگو مگو با مدیر یا کارمندان اداره و غیره را پشت در کلاس بگذارید و سپس وارد شوید. در کلاس باید خوش‌ اخلاق باشید. دانش‌آموزان اغلب تحث تأثیر نوع روحیه معلم خود قرار می‌گیرند .

۱۳. چیزی را از خود در نیاورید . اگر ناچار به دروغگویی شدید، سعی کنید دروغ شما فاش نشود. قبلاً گفتیم که معلم باید اعتماد دانش‌آموزان را جلب کند. گفتن جمله "نمی‌دانم، اما جستجو می‌کنم" کار‌ساز است. گاهی نیز می‌توانید پاسخ دادن به پرسشی را که جوابش را نمی‌دانید، به کلاس واگذار کنید و آن را به اصطلاح، به بحث بگذارید. با این سیاست، می‌توانید فرصتی برای فکر کردن دارا شوید .

۱۴. حواس دانش‌آموزان را پرت نکنید . منظور ما در این‌جا، گفته‌ها و کارهایی است که می‌توانند فرایند یاددهی- یادگیری را متوقف کنند، یا به بیراهه بکشانند. تکیه کلام‌های بی‌مورد و زیاده از حد، یا بازی کردن با کلید یا چیزی که در دست دارید، عوامل حواس پرتی هستند و از تمرکز دانش‌آموزان به موضوع مورد بحث می‌کاهند .