پاداش دادن به کودک، باج می‌گیرد؟

شهرزاد: جشن تولد شبنم خواهر زاده ۸ ساله شما است و همه خانمهای خانواده دعوت شده اند برای ناهار منزل خواهرتان الهه . یکی از دخترهای شما، روژین در مهمانی کنارتان نشسته است و مثل بقیه دخترها مشغول جشن و شادی و بازی و سرور نیست؛ بلکه کنار مامانها با دقت و ادب نشسته و به حرف های بزرگترها گوش میدهد، ظاهرا اتفاق خاصی نیفتاده است. الهه خواهرتان چند بار به بچه ها تذکر میدهد که سرو صدا نکنند یا صدای ضبط صوت را کمتر کنند و... اینها اتفاقات معمولی هستند، شبیه هزاران دورهم نشینی خانوادگی؛ اما موقع خداحافظی خاله الهه خم میشود و روی روژین را میبوسد و به او میگوید: «روژین عزیزم! امروز چقدر خانوم بودی، آدم به تو افتخار میکنه که اینقدر با ادب و آرام و با وقاری. » اینجا از لحاظ روانشناختی اتفاقی که افتاد معمولی نیست؛ زیرا روژین به خاطر رفتار متفاوت خود پاداشی اشتباه دریافت کرد.


پاداش متناسب و نامتناسب
روژین در میهمانی جشن تولد دختر خاله اش ، لازم است رفتار متناسب با سنش را از خود نشان دهد و آن حضور بین بچه ها و دست افشانی، بازی و ... است . این موضوع به اینکه او درون گرا باشد یا برونگرا ربطی ندارد؛ البته روژین برونگرا پرشورتر از روژین درونگرا دیده خواهد شد؛ اما این بدین معنی نیست که درونگرایان وسط مهمانی تولد بروند و کنار مادرشان کز کنند! قصد من این است که بگویم رفتار اشتباه روژین باید مورد توجه مادرش قرار بگیرد و بررسی شود. مثلا:

آیا کسی او را آزرده است؟

آیا به کسی بین هم سن و سالانش حسودی میکند ؟

آیا دختر من قدرت انطباق با جمع را از دست داده است ؟

آیا دختر من رفتار زننده ای دارد که بچه های دیگر او را طرد و بایکوت کرده اند ؟

آیا کسی دختر من را تحقیر کرده که او قادر به دفاع از خود نیست؟

آیا دختر من ترسی جدید را تجربه می کند؟ مثلا در مدرسه بناست تنبیهی شود یا خطایی کرده که پنهان کرده و به شدت از بروز آن می ترسد ؟

و از همه مهم تر اینکه بچه به شدت به اطرافش نگاه میکند و با توجه به رفتار بقیه حرکاتش را تنظیم میکند . انزوا از جمع بچه ها در یک جشن تولد خانوادگی مطمئنا رفتاری نیست که بچه خودش احساس بدی از آن نداشته باشد؛ ولی وقتی همین رفتار بد مورد تحسین خاله الهه قرار گرفت، دیگر پروسه پاداش تخریبی آغاز می شود. روژین دفعه بعد به خاطر اینکه پاداش «دختر خوب و با وقار » را دریافت کند، از همان ابتدای میهمانی خانوادگی سر به زیرتر و سینه خیز وارد میهمانی میشود. بر اساس همان قانون خنده دار؛ اگر یک آسپیرین خوب است پس 2 آسپیرین 2 برابر خوب است.

همه آدم ها به تایید بقیه برای رفتارهای خود احتیاج دارند . حتی شما خواننده این مقاله هم بدتان نمی آید همسرتان از اینکه مجلاتی پربار میخوانید از شما تعریف یا به شما افتخار کند که کنار مسائل زندگی فرصت مطالعه نیز فراهم می آورید تا زندگی زناشویی بهتری داشته باشید. اما...

تائید طلبی
دکتر وین دایر در کتاب بسیار خواندنی خود به نام «چگونه شخصیت سالم تر بیابیم » ، ویژگی های تایید طلبی سالم و ناسالم را تبیین کرده است تا بفهمیم از کجا به بعد دنبال تایید از طرف دیگران بودن برای سلامت روانمان خطرناک است . دکتر وین دایر جملاتی خواندنی دارد در این باره که:

تایید طلبی یک میل است نه ضرورت.

اگر شما جویای تایید دیگران باشید البته خوشحال می شوید؛ ولی اگر این تایید را دریافت نکنید از پا خواهید افتاد.

آدم های نیازمند تایید، انرژی بسیار زیادی صرف می کنند تا همه را بر درستی عقیده و عمل خود متقاعد کنند و به همین دلیل جاهایی که احساس میکنند پافشاری بر موضع اصلیشان خطرناک است ، عقب نشینی شرم آوری میکنند.

والدین ما به طور سنتی بچه را تایید طلب و وابسته بار می آورند: هر چی مامان میگه بگو چشم! نه عزیزم راه راه و خال خالی با هم نمی آیند... چنین فرزندی همانی می شود که وقتی به سوپرمارکت رفت و صندوقدار به او گفت پسرم آب نبات میخواهی ، نگاهی به مامانش میاندازد و میپرسد : مامان آب نبات میخواهم؟!

مدارس ما دانش آموزان تایید طلب را پاداش میدهد و با این پاداش مسموم ، روحیه استقلال روانی را از بچه میگیرند. معمولا معلمان به شما یاد نمیدهند خودتان فکر کنید، بلکه یادتان میدهند افکار معلم را در مغزتان ذخیره کنید.

شرکتها و کمپانی های تجاری نیز بدشان نمی آید گاهی شهروندانی تایید طلب داشته باشند ؛ برای خود من جالب است که کمپانیها برامون جا انداختن که ما بوی انسان نمی دیم؛ اگه عطر فلان را مصرف نکنیم یا شما خو شتیپ نیستید، اگه مارک کیفتون بهمان نیست!

اینها را نشانه ای از خطر بگیرید
بدون نظر پدر و مادر هیچ کاری نمیکند ، این بچه سلامت روان ندارد؛ هرچند شاید همیشه شاگرد اول باشد.

در لباس پوشیدن، مهمانی رفتن، معاشرت با دوستان و اتفاقات شخصی اش ، به ما پدر یا مادر همه

چیزش را می گوید. هیچ نکته مخفی از من ندارد . من به این رفتار بچه صداقت نمیگویم؛ زیرا این یعنی وابستگی روانی شدید به والدین که معمولا به سلب مسوولیتی در دوران بلوغ می انجامد. این همان نوجوانی می شود که هر اشتباهی بکند بلافاصله می گوید شما که میدونستید !

بچه ای که بدون دوپینگ نوازش روانی والدین هیچ دستاوردی ندارد ، در خطر است.

چه پاداشهایی بدهیم؟
پاداش باید متناسب با رفتار باشد؛ کادوی شاگرد اولی شاید یک دستگاه بازی رایانه ای باشد؛ اما برای پاداش یادگیری شنای قورباغه توسط پسر ۱۰ ساله شما خوب است که با پدرش دونفری و اختصاصی بروند استخری مجهز. دقت کنید وقتی می گویم اختصاصی، به این خاطر است که بچه ها نیاز دارند خاص باشند و گاهی به تفاوت هایشان نزد بقیه برادر و خواهرها احترام گذاشته شود .

پاداش باید هم زمان دار باشد (جشن تولد / اتمام مدرسه ) هم غیرمنتظره. یعنی بعضی اوقات بچه ها احتیاج دارند بی دلیل مورد احترام، تشویق والدین و... قرار بگیرند.

پاداش نباید اعتیاد و وابستگی بیاورد
مراقب باشیم پاداشی به یک فرزندمان ندهیم و دیگری را تنبیه کنیم ( تو را که پسر خوبی بودی امروز با خودم میبرم خرید و داداشت امروز بهتره خونه بمونه، در سهاش رو مرور کنه ).