پاسخ به پرسش های کودکان، چرا برنده نمی شوم؟

الا (۶ ساله) وقتی می بازد شدیداً غصه دار می شود. وقتی از مادرش لیلی پرسیدم چه چیزی است که در مورد این اخلاق الا او را نگران کرده، جواب داد: نگرانم که بچه ها در مدرسه دیگر نخواهند با او بازی کنند چرا که همیشه وقتی می بازد اعتراض می کند؛ بقیه بچه ها این اخلاقش را دوست ندارند.
لیلی راست می گوید. بچه ها خوششان نمی آید دوستانشان طاقت باختن نداشته باشند. با این حال، بسیاری از کودکان هر روز این سؤال را می پرسند چرا که باختن در یک بازی یا ورزش برایشان آسان نیست و حس بدی دارد.
اما برنده نشدن، بخش جدانشدنی زندگی است. از باختن گرگم به هوا در سن چهار سالگی تا باختن بسکتبال در ۱۴ سالگی و شکست در تورنمنت تنیس در ۲۴ سالگی.
هرچه زودتر به کودک تان کمک کنید بدون عجز و عصبانیت شکست را بپذیرد، زندگی اجتماعی بهتری خواهد داشت. اکنون سؤال ما این است که چه جوابی باید به بچه بدهید که به او کمک کند برنده و بازنده با سینۀ گشاد باشد نه اینکه همیشه برای داشتن حس خوب دربارۀ خودش نیاز به برنده شدن داشته باشد؟

کشف معنای سؤال
از آنجایی که بچه های این سن تازه قدم به اجتماع نهاده اند، هنوز فرصت نداشته اند برای کنترل احساسات ناخوشایند خود تمرین کنند. درست است بعضی از کودکان ذاتاً این کار را بلدند.
بچه هایی را می بینیم که موقع باختن هیچ مشکلی ندارند و لبخند به لب به رقیب شان می گویند کارت عالی بود، حتی اگر پشت سر هم ببازند.
ما چنین خلق و خویی را می ستاییم. اکثر ما هیچ گاه چنین مسلط به نفس نبوده و نخواهیم بود. اگر کودک تان چنین است آدم خوشبختی هستید.
اما اکثر کودکان موقع باختن به تلاش کم و بیش زیادی نیاز دارند تا حس شکست، عصبانی و ناامیدی را در خود کنترل نمایند. در این سنِ کم آنها باختن را خیلی به خودشان می گیرند و جدا کردن ارزش شخصی از دستاورد مسابقه، بازی یا ورزش برایشان مشکل است.
در اینجا وظیفۀ والدین این است که به کودک کمک کنند یاد بگیرد تفاوت میان برنده به عنوان یک شخص را با برنده به عنوان شرکت کننده در یک بازی یا مسابقه را تشخیص دهد. در واقع نحوۀ برخورد شما با باخت، شما را به یک برنده تبدیل می کند.
اما مسئله ناراحت کننده این است که برخی اوقات والدین این پیام مهم را نادیده گرفته و پیامی کاملاً متفاوت به کودک شان می دهند. مثلاً در بسیاری از مسابقات کودکان مشاهده کرده ایم که والدین علی الخصوص پدر فقط برایش مهم است که کودک یا تیم او برنده شود. اگر بچه برنده نشد یا به نظر او بد بازی کرد، سر او یا مربی اش داد می کشد.
هیچ امیدی نیست که این کودک (یا برادر و خواهر کوچکتر او که شاهد این صحنه هستند) به چیزی جز یک بازندۀ عصبانی تبدیل شود. لذا در اینجا نیز مثل همیشه از سنی بسیار پایین مراقب رفتارهایی که برای کودک تان الگوسازی می کنید، باشید.
البته برخی اوقات کودک نمی تواند با سینۀ گشاده شکست را بپذیرد چرا که والدینش تا الآن نگذاشته اند او شکست بخورد. کمک به کودک تان برای برنده شدن در این سن وسوسه کننده است. هرچه باشد او تازه بازی ها را یاد گرفته و هنوز مهارت کافی ندارد.
والدین با خود می گویند: خدای من، من بزرگتر او هستم و اینقدر به او فشار می آورم تا برنده شود و خوشحال شود؛ هنوز برای شکست خوردن خیلی وقت دارد چرا الان باید بگذارم شکست بخورد؟
واقعیت این است که اگر به کودک تان اجازۀ شکست خوردن ندهید او یاد نخواهد گرفت که در صورت وقوع شکست چگونه احساسات خودش را کنترل نماید و بهترین جا برای کنار آمدن با این احساسات و کنترل آنها در کنار شما است نه در کنار همسالانی که تحمل پذیری بسیار کمتری دارند.
جالب تر اینکه اگر این روال را ادامه دهید، پذیرش شکست خواه در ورزش، خواه در هر فعالیت دیگر برای کودک تان مشکل تر می شود.
از چهار سالگی باید روی کودک تان کار کنید تا مهارت باختن با سینه گشاده را یاد بگیرد و خواهید دید وقتی پنج سالش است این مهارت ها در او بسیار قوی تر شده است. اگر می بینید کودک تان در این سن یا سن بالاتر هنوز این مهارت ها را ندارد، وقتش است که مداخله کنید.

بهترین روش جواب دادن
اگر کودک تان موقع باختن ناراحت می شود، باید به او با روشی واقع بینانه ولی آرام پاسخ دهید. برای اینکه به کودک تان یاد دهید با باختن کنار آید باید به او اجازه دهید ببازد نه اینکه او را مجبور کنید برنده شود.
حتی اگر فکر می کنید او عکس العمل ناپسندی نشان خواهد داد، باید این کار را انجام دهید. در واقع این روش هنگامی مهم است که فکر می کنید او با مسئله کنار نخواهد آمد، چرا که او نیازمند فرصتی برای تغییر عکس العمل اش است.
سعی کنید چیزی شبیه به این را به او بگویید: "همۀ آدما بعضی وقتا برنده میشن و بعضی وقتا می بازن. شاید الآن فکر کنی همش داری می بازی ولی اینطور نیست.
اگه همش بخوای موقع باختن اعتراض کنی من دیگه دوست ندارم باهات بازی کنیم و مطمئنم بچه های توی مدرسه هم همینطور. خوب بیا دوباره بازی کنیم، ولی اگر باختی و سروصدا راه انداختی، بازی تموم میشه و تا فردا از بازی هیچ خبری نیست".
اگر کودک عکس العمل بسیار بدی نشان داد و هنگامی که دید دارد می بازد یا حتی رقیبش یک امتیاز گرفته است ناراحت و عصبانی شده یا به او حمله ور شد، سریعاً بازی را متوقف کنید.
به او بگویید که اصلاً از این کارش خوششان نیامده و تا زمانی که اخلاقش را درست نکند، شما (یا دوستش) با او بازی نخواهید کرد.
اگر کودک تان به بازی خاتمه داد (مثلاً با ترک سریع بازی، واژگون کردن صفحۀ بازی، به اوت انداختن توپ یا انجام هر رفتار منفی دیگر) قویاً توصیه می کنیم برای این کارش پیامدی در نظر بگیرید.
یک پیامد مناسب می تواند این باشد: "باید از اون کسی که باهاش بازی می کردی معذرت خواهی کنی. از الآن هم به مدت دو روز نباید بازی یا ورزش های برد و باختی بکنی؛ بعد دوباره شروع می کنیم."