فواید مصرف مکمل در بارداری

نی نی بان: این روزها خانم‌هایی که قصد بارداری دارند توجه زیادی به تمام مقدمات این دوران دارند. آن‌ها همه سعی‌شان را می‌کنند تا در این دوران هم خودشان و هم جنینی که در شکم دارند سلامت کافی داشته باشند و این دوران را به راحتی سپری کنند. واقعیت این است که در این دوران خانم‌ها نیاز به دریافت کافی تمام انواع ویتامین‌ها و مکمل‌‌ها دارند اما شاید ندانند چگونه، از چه زمانی و به چه مقدار باید از این مواد استفاده کنند و اصلا آیا این نیاز با تغذیه تامین نمی‌شود؟ این‌ها مواردی است که دکتر رضا راست‌منش، متخصص رژیم درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به آن‌ها می‌پردازد.

مکمل نیاز است یا نه؟

در دوران بارداری نیاز به برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی تا دو برابر قبل از بارداری افزایش می‌یابد. این میزان افزایش نیاز برای رشد جفت و جنین به حدی است که برخی اوقات تنها با مصرف مواد غذایی تامین نمی‌شود و بنابراین مصرف برخی قرص‌ها و مکمل‌ها ضروری است.

شاید به نظر برسد مواد غذایی به اندازه کافی تامین‌کننده هر آنچه مادر نیاز دارد، هستند.

در واقع اگر مواد غذایی متنوع در حد متعادل مصرف شوند این مواد به بدن می‌رسند ولی نکته اینجاست که نیاز مادر باردار به قدری زیاد است که حتی به فرض مصرف مواد غذایی متنوع و متعادل هم بدن باز کم می‌آورد. البته می‌توان حدس زد که اگر برنامه غذایی مادر سالم و متنوع و متعادل نباشد، اوضاع به مراتب بد‌تر هم می‌شود.

از کجا باید بفهمد چه مکملی باید مصرف کند؟

این‌که مادر باردار به چه مکملی و به چه میزان نیاز دارد به عهده متخصص تغذیه است. اگر از قبل از تولد نوزاد آنقدر دوستش دارید که لباس و سیسمونی برایش تهیه کرده‌اید و جوراب صورتی یا فیروزه‌ای‌اش را هم بافته‌اید، بد نیست سری به متخصص تغذیه بزنید تا پس از یک شرح حال دقیق، ‌خود متخصص تغذیه تشخیص بدهد که چه اقدامی برای مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌ها باید انجام دهد. در ضمن بهتر است در هزاره سوم از توصیه‌های افرادی که در زمینه‌های مختلف نظر می‌دهند اجتناب کنید و در هر زمینه‌ای از کار‌شناسان‌‌ همان موضوع، اعلام نظر کنید. باید توجه داشت که مکمل‌ها انواع گوناگون دارند. برخی مکمل‌ها ترکیبی از ویتامین‌ها هستند مانند مولتی‌ویتامین‌ها. برخی مکمل‌ها هم ترکیبی از مواد معدنی هستند مانند قرص‌هایی که هم‌زمان حاوی روی و آهن و کلسیم هستند. از سوی دیگر ‌ برخی مکمل‌ها فقط دارای یک ماده ویتامینی یا معدنی هستند. بنابراین ممکن است مکملی وجود داشته باشد که به عنوان مثال کلسیم نداشته باشد. این‌که در مکمل چه چیزی وجود دارد به راحتی از روی برچسب آن قابل تشخیص است و مطابق نیاز می‌توان با مشورت پزشک از آن استفاده کرد.

اگر با خوردن مکمل دچار حالت تهوع بشود چه باید کرد؟

یکی از مشکلاتی که مادران باردار با آن دست به گریبانند حالت تهوع یا همان ویار بارداری است. این حالت تهوع زمانی که فرد مکمل مصرف می‌کند نیز ممکن است وجود داشته باشد.. اگر تهوع آنقدر شدید و طولانی باشد که مادر نتواند مکمل را مصرف کند، چند کار می‌توان انجام داد. اول این‌که علت‌یابی و رفع مشکل ‌شود و دوم این‌که با توجه به تنوع مکمل‌های موجود در بازار،‌ نوع دیگری از مکمل انتخاب می‌شود که با مادر سازگار باشد. رنگ و عطر و طعم مکمل‌ها با هم متفاوت است. فرمولاسیون و ساختمان مکمل‌ها نیز متغیر است و گاهی‌ میزان جذب آن‌ها و سایر مشخصات‌شان با هم تفاوت دارد و همین تفاوت‌ها زمینه‌ساز سازگاری یا ناسازگاری مادر می‌شود. بنابراین متخصص تغذیه با علم به شرایط مادر، ‌ شدت و طول مدت تهوع و علم به انواع مکمل‌های موجود در بازار نسبت به معرفی یک مکمل مناسب اقدام می‌کند.

شرایط نادری است که مادر پیش از شروع بارداری یا در خلال دوران بارداری به قدری از مقادیر زیاد مکمل و مولتی ویتامین استفاده کرده که حالتی شبیه سمیت در بدن پدیدار شده. حالاتی هم هست که تهوع شدید و واکنش نسبت به یک مکمل وجود دارد که همانطور که عنوان شد متخصص نسبت به علت‌یابی و تغییر نوع مکمل اقدام می‌کند.

آیا اسید فولیک غذاها کافی است؟

غنی‌ترین منبع اسید فولیک، ‌ اسفناج و برگ کاهوست. نیاز به اسید فولیک در دوران بارداری دو برابر افزایش می‌یابد. توصیه می‌شود به دلیل نقش اسید فولیک در پیشگیری از نقص مادرزادی لوله عصبی، مصرف این مکمل از ۳ ماه یا حداقل یک ماه قبل از بارداری شروع شود. برای خانم‌های بارداری که از قبل تصمیم به بارداری نداشته‌اند به محض اطلاع از بارداری مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم از این مکمل توصیه می‌شود. سایر منابع غذایی غنی از اسید فولیک جگر، سبزی‌های سبز تیره و حبوبات در برنامه غذایی روزانه توصیه می‌شود. مادران باید توجه کنند که بخش زیادی از اسید فولیک در اثر پخت سبزی‌ها از بین می‌رود، بنابراینه باید از سبزی‌های تازه مانند سبزی خوردن در برنامه غذایی روزانه استفاده کنند و البته نکات بهداشتی از جمله استفاده از مایع ضدعفونی سبزیجات را فراموش نکنند. مصرف کافی منابع غذایی این ویتامین به تنهایی نیاز بدن خانم‌های باردار به اسید فولیک را تامین نمی‌کند و نمی‌تواند جایگزین مکمل اسید فولیک شود و مادران باردار باید حتما مکمل اسید فولیک را در دوران بارداری مصرف کنند.

نکات لازم در مورد خوردن مولتی‌ویتامین

همان‌طور که گفته شد در دوران بارداری نیاز به ویتامین‌ها و املاح معدنی افزایش می‌یابد و باید اطمینان حاصل کرد که برنامه غذایی روزانه، مواد مغذی مورد نیاز خانم باردار را تا سرحد امکان تامین می‌کند. در شرایطی که برنامه غذایی روزانـــه خانم باردار تعادل و تنوع کافی نداشته باشد یا خانم باردار به علت بارداری‌های متعدد آن هم با فاصله کم، ذخایر بدنی کافی نداشته باشد مصرف مولتی ویتامین‌ها اهمیت به مراتب بیشتری پیدا می‌کند و باید مصرف مکمل‌های مولتی ویتامین توصیه شود. در وضعیت نامطلوب اقتصادی یا فرهنگی ممکن است خانم باردار دریافت کافی مواد مغذی از رژیم غذایی روزانه را نداشته باشد. در این صورت مکمل یاری مولتی ویتامین حتما باید انجام شود. مطابق دستورالعمل کشوری، تمام خانم‌های باردار باید از شروع هفته ۱۶ بارداری تا ۳ ماه بعد از زایمان روزانه یک کپسول مولتی ویتامین ساده یا مینرال مصرف کنند.

مصرف زیاد آهن چه عوارضی برای مادران دارد؟

در دوران بارداری نیاز به آهن تا دو برابر قبل از بارداری افزایش می‌یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن برای رشد جفت و جنین به حدی است که تنها از طریق مصرف مواد غذایی قابل تامین نیست و در نتیجه مصرف یک مکمل آهن برای پیشگیری از کم خونی فقر آهن و عوارض ناشی از کمبود شدید و متوسط آن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافی جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین ضروررت پیدا می‌کند. خانم‌های باردار باید از شروع هفته ۱۶ بارداری یک قرص فرو سولفات در روز مصرف کنند و تا ۳ ماه پس از زایمان مصرف آن را ادامه دهند. مادران باردار توجه کنند که بهترین زمان برای مصرف مکمل آهن شب و قبل از خواب است. مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی مانند تهوع، درد معده، اسهال یا یبوست به دنبال داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود قرص آهن بعد از غذا میل شود تا عوارض جانبی به حداقل برسد. در هر حال‌ خانم باردار باید بداند هیچگاه نباید مصرف قرص آهن را قطع کند زیرا بعد از گذشت چند روز معمولا این عوارض قابل تحمل می‌شود یا کاملا برطرف خواهد شد. در جامعه ما به طور سنتی اهمیت زیادی به آهن داده می‌شود. این موضوع با این‌که بسیار خوب است باید در عین حال هم توجه داشت که مصرف افراطی مکمل آهن بسیار مضر است و باعث صدمه به کبد مادر می‌شود چرا که آهن مازاد بر نیاز در کبد مادر و حتی کبد جنین انباشته می‌شود. بنابراین باید توجه داشت که ذکر اهمیت آهن به این معنی نیست که آهن یک مکمل جادویی است و هرچه بیشتر مصرف شود بهتر است و مصرف زیاد آن پسر یا دختر آینده ما را به رستم دستان تبدیل می‌کند. مقدار نیاز به آهن در مادران باردار مشخص است و مصرف زیاد آن مضر است.