تربیت صحیح کودک، کی شروع می شود؟

زیبا عراکی پژوهشگر حوزه کودکان در یادداشتی نوشت: تربیت کودک و نوجوان از ابتدای بشریت اهمیت به‌ سزایی داشته‌ است، اما مسؤولیت والدین نسبت به فرزند در تامین خوراک و پوشاک خلاصه نمی‌شود؛ چرا که تربیت فرزندان به منظور آگاه کردن آنها برای ورود به اجتماع از وظایف همیشگی پدر و مادر است.
تربیت به معنای سازندگی و نهادینه کردن اخلاقیات پسندیده و آموزش صحیح باید و نبایدها به فرزند است.
نکته‌ای که لازم است به آن اشاره کرد این است که همین تربیت آداب و روش خاص خودش را دارد. اگر اصولی انجام گیرد به بهترین شکل ممکن پاسخ خواهید گرفت، در غیر این صورت میخ در هاون کوبیدن است.
می‌توان با تربیت اصولی و درست کودک را به انسانی تبدیل کنیم که خلیفه الله روی زمین شود و یا به موجودی پست‌تر از حیوان.
تربیت کودک و نوجوان برعهده والدین و مربیان است در این یادداشت مخاطب و مدنظرم والدین هستند. پدر نماد قدرت و اقتدار و تکیه‌گاه خانواده و مادر نماد محبت و عاطفه در خانواده است.
تاثیر خانواده بر روی فرزندان بدون مقدمه از بدو تولد و چه بسا از دوران بارداری با سرعتی شگرف آغاز و تا دوره نوجوانی که دوستان و همسالان غلبه خواهند کرد؛ ادامه خواهد داشت. تربیت به قدری اهمیت دارد که پیامبراکرم (ص)در این رابطه می‌فرمایند: «لان یودب الرجل ولده خیر له من ان یتصدق کل یوم بنصف صاع »، اگر پدر به تربیت فرزند خود توجه کند بهتر از این است که روزی یک و نیم کیلو طعام صدقه دهد. (مستدرک الوسائل،جلد۱۵،ص۱۶۶)
ممکن است برای والدین این سوال مطرح شود،که یک‌و‌نیم کیلو طعام که چیز مهمی نیست. فراموش نکنید درصدر اسلام یک‌و‌نیم کیلو طعام به‌دلیل مشکلات اقتصادی درآن روزگار و اینکه وفور نعمت مانند این زمان نبوده، از این لحاظ بسیار ارزشمند است و ما از امثال این روایات و احادیث فراوان درمورد تربیت میتوانیم به ضروریت تربیت پی ببریم.
یکی از نکات بسیار مهمی که در تربیت فرزندان موثر است نقش الگو‌برداری آنها از پدر و مادر است. چرا که پدر و مادر می‌توانند نقش به‌سزایی در تربیت فرزندان به صورت مستقیم و غیرمستقیم داشته باشند.
پدر و مادری که به راحتی دروغ می‌گویند و با یک کلمه دروغ مصلحتی مهر تائید بر خطای خود می‌زنند چگونه می‌خواهند به فرزند خود آموزش راستگویی دهند؟ و یا خانواده‌ای که حرف‌های زشت و ناسزا و فحاشی نقل و نبات کلام‌شان است، چگونه می‌توانند آموزش درست صحبت کردن را به فرزند خود آموزش دهند.
پس در قدم اول یاد بگیریم قبل از تصمیم به بارداری، رفتارهای ناپسندمان را در یک دوره چهل روزه با جهاد اکبر کنار بگذاریم و به تهذیب نفس بپردازیم. اگر به آن درجه از عرفان رسیدیم مطمئنا برای تربیت فرزندمان درآینده موفق خواهیم شد. در غیر این صورت پیشنهاد می‌کنم تا خود به بلوغ کامل عقلی نرسیده‌ایم تصمیم به فرزند‌آوری نگیریم. چرا که خیانتی‌است در امانت پروردگار.
در منابع مختلف ذکر کردند که تربیت فرزند باید از خردسالی آغاز شود شاید به خود بگوئید چیزی نمی‌فهمد، ضمیر خود آگاهش فعال نیست ولی ضمیر ناخودآگاهش فعال است.
عوامل متعددی در تربیت فرزندان موثر است از جمله نقش الگویی پدر و مادر، همسالان و دوستان،محیط زندگی، تشویق و تنبیه به موقع والدین و محیط مدرسه، بسیاری موارد دیگر که به مرور اشاره خواهم کرد.
برای تربیت فرزندان نیازی نیست خیلی صحبت شود، یا کلام و حرکت چکشی داشته باشیم، بلکه با آرامش و رفتار معقول خودمان هم به حرف هایمان عمل کنیم و الگوی خوبی برای فرزندان باشیم.
گاهی ممکن است در عمل به آن الگوی مدنظر تکیه نکنید، این امر باعث می‌شود نقش الگویی‌تان برای فرزندان کمرنگ شود. مصداق رطب خورده منع رطب نتوان کرد نباشیم.
پدر و مادری که خود آرامش روحی روانی دارند، به هم احترام می‌گذارند، همدیگر را دوست دارند، و صداقت را سرحوله خود قرار می‌دهند و خانه مامن گرم و آرامش و روحی آنهاست ؛طبیعتا در تربیت فرزندان موفق تر خواهند بود. چرا که همه ما این جمله را بارها شنیده ایم ؛«فرزند صالح گلی از گلهای بهشت است» و آینه تمام نمای والدین.
فرزند صالح و درست تربیت شده مایه مباهات پدر و مادر هستند و والدین باید شکرگذار خداوند متعال باشند. نقش مادر در تربیت بچه ها بیشتر و کلیدی‌تر از نقش پدر است. بنا به دو دلیل: اول اینکه زمان بیشتری با فرزندان می‌گذرانند و دوم رابطه عاطفی مادر با فرزندان قوی تراز رابطه احساسی با پدر است. البته استثناء هم وجود دارد. که ما به کلیات مسأله توجه می‌کنیم.
چندی پیش حدیث زیبایی از امام صادق (ص) توجه مرا به خود جلب کرد ایشان فرمودند: «من وجد برد حبنا علی قلبه فلیکثر الدعا لامه فانها لم تخن اباه»، ای مردم اگر احساس می‌کنید حب و دوستی ما اهل بیت در دل و وجودتان قرار دارد، پس مادرهایتان را دعا کنید. چرا که مادرهایتان صالحه بودند.
در مورد اثر محیط زندگی در ترییت فرزندان باید عرض کنم بعداز نقش والدین اثر مهمی بر تربیت کودک و نوجوان دارد. محیط می‌تواند شامل محیط خانه‌، مدرسه، محله، منزل اقوام، دوستان‌، همسایگان و...باشد.
به قدری محیط در تربیت مهم است که امام علی (ع) می‌فرمایند: «اگر محیط آلوده شود، خوبی‌ها و فضیلت‌ها به فساد تبدیل می‌شوند.»
وجود ماهواره‌، دیدن فیلم‌های مستهجن، قرار گرفتن در فضای مجازی به دور از مراقبت والدین و ارتباطاتت نزدیک و غیر عرف با اقوام و دوستان که به مرور و نزدیکی بیش از حد ممکن است محیط را دچار آلودگی کنند و اینکه به راحتی اجازه ندهیم فرزندمان با هرکسی ارتباط برقرار کند، سعی کنید تمام ارتباط‌ها را مدیریت کنید. اگر حس می‌کنید محله خوبی ندارید و ممکن است فرزندتان بعدها دچار انحطاط اخلاقی شود محله خود را تغییر دهید و اگر احساس می‌کنید در کلاس یا مدرسه فرزند شما بچه‌های خوبی وجود ندارد، و ممکن است به فرزند شما آسیب برسانند مدرسه یا کلاس فرزندتان را تغییر دهید. گاهی تغییرات اگر به‌جا باشد باعث پیشرفت اخلاقی و درسی فرزند شما خواهد شد و در مورد بحث دوستان و همسالان در تربیت فرزندان این خود در این مقال نمی‌گنجد.
به طور خلاصه اگر بخواهیم در این مورد مختصر اشاره کنیم باید عرض کنم که نقش دوستان در تربیت فرزندان زیر ۷ سال به مراتب کمرنگ‌تر از نقش دوستان در تربیت نوجوانان بالای ۷ سال تا ۱۸ سال است.
وقتی پدر و مادر احساس می‌کنند دوست فرزندشان مناسب برای ارتباط بیشتر نیست به راحتی او را از فرزندشان دور می‌کنند و چون کودکان زیر۷ سال حس تعلق به دوست ندارند به راحتی با این مورد کنار می‌آیند و برایشان قابل هضم است و به زودی فراموش می‌کنند.
ولی در مورد فرزند نوجوان‌تان نمی‌توانید به این راحتی حرکت چکشی و قهری انجام دهید. چرا که نوجوان شما حس استقلال دارد و گاها اجازه مداخله به شما را نمی‌دهد و در این دوران ویژگی مهمی دارند بنام «حس تعلق به گروه» هم‌سالان و تاثیر مستقیم از گروه دوستان می‌پذیرند. پس ارتباط آنان را با دوستانی برقرار کنید که گروه‌های خوبی هستند.از جمله گروه‌هایی به شکل مذهبی یا علمی ـ پژوهشی و یا ورزشی و....که هدف در این گروها کاملا مشخص است. این گروه‌ها می‌توانند اثر بسیار خوب و موثری بر روی فرزند شما بگذارند.
انتخاب دوست امری‌است حساس، مراقب دوستان فرزندتان باشید. دوستان و همسالان از عوامل بسیار موثری هستند که گاه ممکن است فرزند‌مان را به راه درست و گاه خدایی نکرده منحرف کنند.
پیشنهاد می‌شود در اینگونه موارد با خانواده‌های خوب رفت و آمدتان را قوی‌تر کنید. این رفت و آمدهای پررنگ در خلقیات شما اثری شگرف دارد. به ویژه اینکه فرزندان شما تقلید‌پذیر هستند و از رفتارهای خوب شما و دوستان خوب الگو می‌پذیرند.
نکته آخر اینکه سعی کنید تربیت را از دوران بارداری آغاز کنید. شاید این جمله کمی عجیب و هضمش برای همگان سخت باشد. در توضیح این مطلب باید عرض کنم که وقتی اسلام به ما دستور می‌دهد در دوران بارداری هر غذایی را نخوردید؛هر موسیقی را گوش نکنید، در هر محفلی شرکت نکنید، مادر برای نوزاد در رحم شب‌ها نوای قران بگذارد که گوش نوازد به این صدا و نجوا عادت کند، و ده‌ها باید و نباید دیگر و اذان و اقامه در گوش نوزاد همه و همه نشان از این دارند که تربیت فرزندتان را از همان دوران بارداری و بدو تولد شروع کنید.
علم روانشناسی نوین ، توانست ثابت کند، این حرکات در دوران بارداری و نوازدی‌، تاثیر‌گذاریش در ضمیر ناخودآگاه نوازد، قطعی است. باید توجه داشت وقتی سن نوزاد بالاتر می رود وظیفه ما به عنوان پدر و مادر جدی تر می‌شود و به راهکارهای بهتر و مهم تر برای تربیت فرزندمان نیاز داریم.
توجه داشته باشید؛ اگر شما انسانی درستکار باشید فرزندتان چه دختر چه پسر درستکار خواهند شد. به امید آنکه فرزندانی شایسته همراه با عزت والا تقدیم اجتماع کنیم.