قانون حضانت کودک، چگونه است؟

شهرزاد: طلاق آثار مختلفی بر مرد، زن و فرزندان دارد. از این دیدگاه است که حضانت هم حق و هم تکلیف است و منظور، حمایت و نگهداری مادی و روحی فرزندان است. زیرا پس از طلاق،با توجه کردن به نیازها و مقتضیات فرزندان، می توان بسیاری از بزهکاری های اجتماعی را پیشگیری نمود. فرزندان می بینند و یاد می گیرند. بنابراین عملکرد پدر و مادر در خانواده باید در یک راستا باشد. اولین محیطی که نوزاد در آن قرار می گیرد محیط خانواده است و باید امنیت روحی و روانی وی از سوی والدین تأمین شود. پدران تأمین کننده روحی و روانی فرزندان هستند. سعدی می گوید: "من آن روز سر تاج بر داشتم که سر در کنار پدر داشتم."
مادر نیز همین نقش را دارد و اهمیتی که مادر دارد به دلیل تربیت فرزندان است. اینکه می گویند بهشت زیر پای مادران است به دلیل تربیت فرزندان است.

سن حضانت

حضانت پسر تا دو سال و دختر تا ۷ سال با مادر است. ۹-۷ سالگی با پدر و پس از ۹ سالگی، دختر مخیر خواهد بود با پدر یا مادر زندگی کند ، هر کدام را پذیرفت قانون حضانت را به او می دهد. زیرا دختران تا ۷ سالگی نیازمند یادگیری امور زنانه و مادرانه هستند و با تماس خاص مادر، قادر به یادگیری این وظایف خواهند بود.
جابه جایی طفل حتی پس از سنی که حضانت به دیگری منتقل می شود باید با اجازه والددیگر باشد و محل نگهداری طفل آخرین محل اقامت طفل قبل از طلاق است.

سقوط حضانت

سقوط حضانت در موارد زیر رخ می دهد:

1) جنون
۲) فوت
3) ازدواج زوجه
۴) عدم لیاقت هر یک از والدین
5) توافق طرفین مبنی بر واگذاری حضانت به دیگری
۶) بیماری شخصی
7) انحطاط اخلاقی

یکی از موارد انحطاط اخلاقی، اعتیاد است. زیرا فرد معتاد به حاشیه جامعه رانده می شود و نمی تواند شغل شرافتمندانه ای داشته باشد در نتیجه به انواع و اقسام بزهکاری ای اجتماعی روی می آورد ،وبخصوص اگر طفل دختر باشد ،ممکن است پیامد نامطلوب دیگری را برای دختر به همراه داشته باشد.
در صورتی که پدر و مادر هر دو معتاد باشند. حضانت طفل را به ولی قهری (جد پدری) می دهند. در غیر این صورت به شخص ثالثی که دادگاه تشخیص بدهد، واگذار می شود و هزینه آن را از پدر دریافت می کنند.
در رابطه با مسأله حضانت، آنچه اهمیت دارد ،مصلحت طفل است نه خود پدر و مادر و حق حضانت پدر یا مادر، زیرا مصلحت طفل بالاتر از حق است. اگر مصلحت طفل ایجاب کند که فرزند پیش هیچیک از آنها نباشد، دادگاه به شخص ثالث رأی می دهد. زیرا عدم حمایت اطفال ممکن است مسائل جانبی دیگری را ایجاد کند. به عبارت دیگر خانواده سالم، نوید جامعه سالم را می دهد و فرزندان ارزش های خود را از خانواده می گیرند و بعدها می توانند آنها را به جامعه انتقال دهند. به این ترتیب، نقش پدر و مادر در شکل گیری شخصیت فرزندان بسیار مهم است و دخالت دادگاه می تواند زمینه ساز آزادی و آرامش کودک در این گونه موارد باشد.

شرایط حضانت

شرایط حضانت در قانون مدنی

1) عقل
۲) توانایی عملی
3) شایستگی اخلاقی
۴) عدم ابتلا به بیماری واگیردار
5) اسلام
۶) عدم ازدواج مادر

عقل: انجام هر کاری، به ویژه تربیت فرزند نیاز به برخورداری از عقل دارد.

توانایی عملی: حتماً باید توانایی عملی وجود داشته باشد. اگر پدری معتاد باشد و فاقد توانایی عملی برای تربیت فرزند باشد حق حضانت از او سلب می شود .

شایستگی اخلاقی: اگر خدای ناخواسته از فرزندان خود سوء استفاده کند مثلاً آنها را به تکدّی گری وادار کند، شایستگی اخلاقی ندارد. شایستگی اخلاقی در چار چوب بند دوم گفته شد .

عدم ابتلا به بیماری واگیردار: افرادی که دارای بیماری مسری و واگیردار هستند باید قرنطینه شوند، چه رسد به اینکه در ارتباط با دیگران باشند و سرپرستی دیگران را عهده دار شوند.

عدم ازدواج مادر: اگر مادری ازدواج کند هر چند طفل شیرخوار هم داشته باشد حضانت طفل از او گرفته می شود.

ضمانت اجرایی قانون حضانت

۱) عدم تسلیم طفل ( ۳ تا ۶ ماه حبس و تا ۳ میلیون ریال جریمه )
2) عدم مواظبت موجب سقوط حضانت می شود.
۳) ممانعت از استرداد طفل
4) منع ملاقات، موجب جریمه فرد و سلب حضانت می شود.
۵) حضانت بعد از سن بلوغ

- زمانی که زن و شوهر از هم طلاق می گیرند، هر کدام قصد انتقام گیری از طرف مقابل را دارد و بچه ها را بازیچه دست خود قرار می دهند که قانونگذار، ضمانت اجرایی آن را، بیان کرده است.
- اگر والدی که حضانت طفل بر عهده اوست ،از طفل نگهداری نکند ،این امر موجب سقوط حضانت می شود.
- استرداد کننده، حبس می شود ( تا عمل استرداد، حبس می شود) .اگر کسی مانع دادن طفل به مادر بشود فرد مانع را حبس می کنند تا عمل استرداد انجام گیرد و پس از استرداد طفل توسط مادر از زندان آزاد می شود.
- چنانچه یکی از والدین، دیگری را از ملاقات منع کند، بار اول و دوم جریمه نقدی می شود و برای بار سوم حضانت از وی سلب و به طرف مقابل داده می شود.
- سن بلوغ در دختران ۹ سال است. دختر پس از ۹ سالگی مخیر است تا یکی از والدین را انتخاب کند و بعد از انتخاب به دادگاه مراجعه می کند و به آن کس که خود انتخاب کرده تحویل داده می شود.
- توجه کنید که فساد اخلاقی مادر، مانع ملاقات مادر از طفل نمی شود زیرا ملاقات فرزند، حق طبیعی مادر است.

حضانت چه بر عهده پدر باشد یا مادر، نفقه بر عهده پدر است. بنابراین با توجه به اینکه، خانواده در شکل گیری شخصیت فرزندان نقش عمده ای را داراست، باید از اعمالی که به شکل گیری شخصیت کودک لطمه وارد می کند، خودداری کنیم. شخصیت آینده فرزندان ما ترازوی اعمال پدران و مادران خواهد بود.

ابعاد حضانت

اگر پدر و مادر بخواهند فرزند را به خارج از کشور ببرند دو مسأله وجود دارد:

1) ولایت پدر
۲) حق ملاقات مادر.

استفاده از حق یکی نباید موجب تضییع حق دیگری شود. دادگاه پس از رسیدگی، مصلحت کودک را در نظر می گیرد و چنانچه مصلحت طفل اقتضا کند و صلاح بداند اجازه می دهد تا او را به خارج ببرند. اگر یکی از طرفین فوت کرده باشد، مشکلی نیست زیرا حضانت با والد زنده است. مصلحت طفل بالاتر از حق است. هر یک از والدین ۵۰ درصد سهم دارند و حق آنها نباید با هم تعارضی پیدا کند و حق نظارت برای هر دوی آنها محفوظ است. حق نظارت برای آینده کودک محفوظ است ،به همین دلیل، می گویند اگر کسی صلاحیت نداشت، بر حسب ادعای طرف مقابل و رسیدگی دادگاه، حضانت طفل از او گرفته می شود.
حضانت ، یعنی نگهداری مالی و معنوی طفل. خانواده هسته اصلی جامعه و فرزند هسته اصلی خانواده است و با فرزندان است که خانواده ها شکل می گیرندو با شکل گیری خانواده ها جامعه بشری تحقق پیدا می کند. توجه به نیازها و مقتضیات طفل ،موجب پیشگیری بسیاری از بزهکاری های اجتماعی می شود . احترام خانواده به علت فرزند پروری خانواده است. احترام به مادر به دلیل حضانت فرزندان می باشد که بیشتر به عهده مادر است. اکثر فرزندان تحت حضانت مادران هستند و پدران توانایی لازم روحی و روانی را برای حضانت فرزندان ندارند و چنانچه فرزندان تحت حضانت مادر باشند، نفقه فرزندان بر عهده پدر است و فقط نگهداری آنها به عهده مادر است. حضانت هم حق است و هم تکلیف، زیرا اگر تنها حق بود هم قابل اثبات بود و هم قابل اسقاط . بعد از طلاق، حقوقی بر حضانت هست که عبارت است از: ملاقات فرزندان، نفقه فرزندان، نظارت بر تربیت فرزندان و تأمین زندگی فرزندان. پس از طلاق ،فرزندان باید در جایی نگهداری شوند که آخرین محل سکونت زن و شوهر پیش از طلاق بوده است.
طلاق، تنها رابطه زوجیت را از بین می برد نه رابطه والدینی را؛ یعنی هر دو همیشه، پدر و مادر فرزند هستند. لذا نباید شرایطی به وجود آید که این حق از یکی گرفته شود. از این جهت است که می گویند نمی توان بدون اجازه طرف مقابل، فرزند را از شهری به شهر دیگر برد، مگر اینکه مصلحت طفل ایجاد کند و دادگاه اجازه بدهد. برای سفرهای زیارتی، هر چند پدر ناراضی باشد، دادگاه اجازه خواهد داد .

نسب قیم

نسب در لغت به معنای خویشاوندی است و در اصطلاح حقوقی نسبت رابطه خویشاوندی بین دو نفر است که یکی از نسل دیگری یا هر دو از نسل شخص ثالثی باشند.

نسب به معنای عام کلمه، علاقه ای است که بین دو نفر به وجود می آید که به سبب تولد یکی از دیگری یا تولد آنها از شخص ثالثی حادث می شود.
نسب به معنای خاص همان رابطه پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی است. رابطه طبیعی و خونی میان دو نفر است. قانون مدنی، نسب را به صورت صریح تعریف نکرده اما قانون مدنی موادی را به این موضوع اختصاص داده است: مواد 1158 تا 1167 که به عنوان نسب در آنجا مطرح شده است.

نسب انواع و اقسامی دارد :

1) نسب مشروع یا ناشی از نکاح
۲) نسب ناشی از شبهه
3) نسب ناشی از تلقیح مصنوعی: هیچ رابطه جنسی بین دو نفر وجود نداشته است.
۴) نسب ناشی از زنا

نسب مشروع

در حقوق ایران نسب، هنگامی مشروع و قانونی شناخته می شود که در زمان انعقاد نطفه، رابطه نکاح بین پدر و مادر وجود داشته باشد. ممکن است در نسب مشروع، اختلاف پیدا کنند. هر گاه در نسب مشروع، طفلی بمیرد و اختلافی به وجود آید ،برای اثبات آن سه موضوع باید ثابت شود:

۱) رابطه زوجیت
2) نسب مادری
۳) نسب پدری

همین که در زمان انعقاد نطفه رابطه زوجیت بوده باشد برای مشروع بودن نسب ، کفایت می کند .(این امر به قاعده فراش معروف است )اثبات رابطه زوجیت، در صلاحیت دادگاه خانواده است. در بحث زوجیت، مهریه، نفقه و حضانت مطرح می شود. رابطه زوجیت از طریق ارایه اسناد رسمی مثل عقد نامه، ارایه شهود، اقرار و سوگند قابل اثبات است. گاهی اوقات، قراری به نام عناطه صادر می شود (هرگاه رسیدگی به امر، کیفری باشد، امر حقوقی متوقف می شود تا به امر کیفری رسیدگی شود یا برعکس و پس از اثبات زوجیت به مسأله حقوقی رسیدگی می شودکه به این قرار عناطه می گویند).
قیم به شخصی اطلاق می شود که در صورت فقدان ولی خاص از طرف مقامات صالح قضایی برای اداره امور تعیین می شود. ممکن است دادگاه ناظر را نیز بر قیم منصوب کند.

کسانی که انتصاب آنان به عنوان قیم ممنوع است عبارتند از :

1) دارای سابقه کیفری باشند.
۲) محکومین به ورشکستگی
3) افراد معروف به داشتن فساد اخلاقی

افرادی که انتصاب آنان به عنوان قیم اولویت دارد عبارتند از :

1- والدین
۲-بستگان
-3قیمومیت پدر بعد از خروج شخص از سن بلوغ