روش تربیت کودک، ستایش مثبت

نی نی بان: «اگر اینجا بنشینی، به تو اسمارتیز می‌دهم.»

«مرسی که اسباب‌بازی‌هایت را جمع کردی، حالا به پارک می‌رویم.»

«اگر در مطب دکتر بنشینی، قول می‌دهم برایت بستنی بخرم.»

چه فرقی میان رشوه و پاداش است؟

رشوه چیزی است که قبل از انجام کاری به کودک پیشنهاد می‌شود و باعث می‌شود کودک آنچه را شما می‌خواهید انجام دهد. (بنابراین مثال اول و سومی رشوه است.) پاداش (مثال دومی) چیزی است که بعد از انجام کاری داده می شود.

آیا رشوه و پاداش تا زمانی که کودک را وادار به همکاری می‌کند، اشتباه است؟

این موضوع بستگی به این دارد که شما سعی دارید چه چیزی را به او یاد بدهید. آیا می‌خواهید کودکی داشته باشید که کارها را تنها زمانی که فایده‌ای برای او دارد انجام دهد. آیا می‌خواهید به کودک‌تان این حق را بدهید که هر وقت از او کاری خواستید، از خود بپرسد «چه فایده‌ای برای من دارد؟»

آیا می‌خواهید کودکی داشته باشید که هر وقت کاری انجام داد، از نتیجه کارش خشنود باشد؟ بداند کار قبل از بازی است؟ یا که باید احتیاجات دیگران را در نظر گرفت؟ و این‌که به علت کمک به شما حالا انرژی کافی دارید تا وقت‌تان را با او بگذرانید؟ البته تعدادی از این اهداف‌ برای کودک شما غیر قابل درک است، اما بهتر است برای خانوادتان الگویی ترتیب دهید و فرهنگ خانوادگی را حول ارزش‌های مثبت گسترش دهید.

جمله‌هایی که برای برانگیختن کودکان‌مان می‌گوییم ممکن است رشوه یا پاداش باشند و باید در شیوه بیان آن‌ها مراقب باشیم. این کاملا منطقی است که بگوییم: «وقتی لباس خواب پوشیدی، کتاب خواهیم خواند.» یا «زمانی که اسباب‌بازی‌هایت جمع شد، می‌توانیم به پارک برویم.» اما پیشنهاد رشوه، به‌خصوص مادیات، در هر زمانی که می‌خواهیم او کاری انجام دهد، احتمال دارد نتیجه معکوس ‌دهد. به مثال‌های بالا توجه کنید. پیشنهاد استمارتیز به کودک موجب می‌شود که او به جای این‌که واقعا نشستن را یاد بگیرد، آن را تنها برای به‌دست آوردن چیزی تحمل کند. یا دادن قول بستنی قبل از رفتن به مطب پزشک، به هیچ کودکی انگیزه کمک کردن یا صبر کردن، نمی‌دهد.

ممکن است به نظر برسد این یک جایزه است، چرا اشتباه باشد؟ به علاوه یک کودک در زمان حال زندگی می‌کند و مهارت شناختی ندارد تا به آینده بیاندیشد، بنابراین قادر نیست سر قول‌اش بماند. علی‍‌‌‌‌‌‌‌‌رغم این‌که کودکان عاقل‌اند و دوست دارند تا برای دریافت پاداش و رشوه تلاش کنند (هر چه بزرگ‌تر می‌شوند، انگیزه بزرگ‌تری می‌خواهند- تصور کنید به ازای برنده شدن در یک مسابقه، از شما یک پلی استیشن می‌خواهند). ممکن است در نهایت از انجام کاری سر باز بزنند، مگر فایده‌ای برای آن‌ها داشته باشد. از طرف دیگر اگر شما مدام برای رفتار خوب کودک‌تان به او پاداش دهید، یک روز می‌رسد که او، اگر پاداشی دریافت نکند، تلاش را رها ‌کند و بدتر از آن وقتی ما برای هر موفقیتی به او پاداش می‌دهیم، در حقیقت توانایی‌های او را کاهش می‌دهیم و به او می‌گوییم که ما فکر می‌کردیم که تو از عهده این وظیفه بر نمی‌آیی.

خوب است تا بیشتر اوقات به کودک خود اجازه دهید تا کارها را با توجه به توانایی‌هایی که از خود می‌شناسد، به عهده بگیرد. گاهی می‌توانید پاداش‌های کوچکی که نتیجه طبیعی همکاری او است، به او بدهید. اصل دیگری نیز در کار وجود دارد که روان‌شناسان آن را «تقویت متناوب» می‌نامند و بدین معنی است که پاداش دادن در مواقعی خاص که کودک انتظارش را ندارد، بهتر از رفتاری است که باعث می‌شود کودک شما هر دفعه که کاری انجام داد، انتظار پاداشی داشته باشد.

کارهای او را ستایش کنید

ما دوست داریم کارهای خوب‌مان مورد تایید قرار بگیرد، کودکان نیز چنین‌‌اند. این کاملا طبیعی است که از کوچک‌ترین کار کودک‌تان خوشنود شوید. او زیبا و سرگرم‌کننده است و هر روز چیزهای جدیدی یاد می‌گیرد بنابراین چگونه می‌توانید از گفتن این موضوع که او باهوش است خودداری کنید؟

باید در مورد پاداش‌هایی که به کودک‌تان می‌دهید محتاط باشید. زمانی که شما به طور ناخودآگاه می‌گویید: «وای! چه پسر باهوشی!» و اگر این جمله را برای هر نفسی که فرزندتان می‌کشد تکرار کنید، او را در دام «انتظارات بزرگ» خواهید انداخت. این بدان معنی است زمانی که کودک شما بزرگ می‌شود، فکر می‌کند وظایف‌اش را تنها باید زمانی انجام دهد که دیگران آن را می‌پذیرند و دوست دارند. این می‌تواند در او حس ترس از شکست به‌وجود آورد. هم‌چنین او را وابسته به تایید دیگران می‌کند، به شکلی که از انجام کارهای جدید هراس خواهد داشت.

ستایش مثبت

به جای این‌که به او بگویید: «چه نقاشی زیبایی!» بهتر است تعریف واقعی‌تان را از او اعلام کنید. آسمان آبی روشن او را تحسین کنید یا به او بگویید: «از چه رنگ‌های متنوعی استفاده کرده‌ای، نمی‌توانم برای آویزان کردن آن روی دیوار صبر کنم.»

روش «معکوس»، روش مثبت دیگری برای پاداش دادن به اوست بدون این‌که در آن زیاده‌روی کنید. این روش شامل بیان کار‌هایی است که دقیقا کودک انجام داده است. شما می‌توانید با بازتاب آنچه کودک‌تان انجام داده («شما با کمک خودت 5 پله از نردبان بالا رفته‌‌ای»، «تو آرام نشسته بودی در حالی که من با پرستارت صحبت می‌کردم») شواهد ملموسی از تلاش‌اش را به او‌ بدهید و بازتاب‌تان را که شامل کیفیت است، گسترش دهید. مثل این‌که «تو خیلی صبر کردی تا من بتوانم حرف‌ام را بدون مکث بزنم.» مثال‌های دیگری چون «مرسی از این‌که یادآوری کردی در ماشین را قفل کنم. این نشان می‌دهد که تو چقدر مسئولی» یا «کار خوبی کردی که تقسیم‌اش کردی، این نشان می‌دهد که تو چقدر مهربانی» شخصیت کودک شما را تقویت می‌کند و باعث می‌شود که او به خودش به عنوان فردی شایسته نگاه کند و خودش را مهربان، مسئول، سخاوتمند، یاری‌رسان، زیبا، قوی و هر صفت مثبتی که شما به او می‌دهید، ببیند.

مورد دیگری که کوچک است اما باید به آن اهمیت داد این است که به خاطر بسپارید که کودک شما «خوب» است. چگونه ما رفتارهای خوب او را نادیده می‌گیریم اما کوچک‌ترین اشتباهات‌اش را به او گوشزد می‌کنیم؟