نقش رنگ‌ها در نقاشی کودکان (۱)

کودک سالم : همه رفتارها، حرکات و اعمالی که از انسان سر می‌زند چه در بزرگسالی و چه در کودکی، از نظر روانشناسان معنای خاص خود را دارد. محققان روانشناس در طول سال‌ها بر آن بوده‌اند که این معانی را بفهمند و بوسیله آنها به شناخت و درمان مراجعان خود بپردازند. یکی از بروزات انسان‌ها در نقاشی‌های آنها به چشم می‌خورد. خصوصا نقاشی کودکان، به دلیل سادگی کودکان و عدم شناخت آنها از ناخودآگاه و معنای نمادها، شخصیت و مسائل آنها را بهتر بروز می‌دهد.

خوشبختانه خط خطی و نقاشی کردن، از جمله‌ کارهای غریزی و مورد علاقه‌ کودکان است. اما غیر از سرگرم کردن کودکان و افزایش مهارت آنها در گرفتن قلم، کارکرد‌های دیگری هم دارد. برای مثال کودک نه تنها با نقاشی‌هایی که می‌کشد خودش را ابراز می‌کند، بلکه به طور ناخوداگاه مسائل و مشکلاتی را که با والدین‌اش دارد نیز نشان می‌دهد.


به همین دلیل در زمان ما، روانشناسان کودک برای شناخت کودکان و مسائل و مشکلات خانوادگی آنها از این ابزار استفاده می‌کنند. از طرفی نقاشی در رشد شخصیت و روان کودک نیز اهمیت دارد و نه تنها برای او امکان شناسایی محیط و شرکت خود در آن را فراهم می‌سازد و یا سئوالاتی برایش مطرح می‌سازد، بلکه به او امکان می‌دهد تا مسائلی را که به صورت نامنظم از همه طرف برایش مطرح می‌شود، در ذهن خود منظم کند. کودک در نقاشی مانند خواب و رؤیا، خود را از ممنوعیت‌ها، رها می‌سازد و با ما در حالتی ناخودآگاهانه درباره مسائل کشفیات و دلهره‌هایش صحبت می‌کند.

این معانی، توسط متخصصان و محققان از روی نقاشی هزاران کودک استخراج شده‌اند. به نظر من هر مادر و پدری لازم است نسبت به بروزات فرزندان خود دقت و هشیاری بالا داشته باشند. وقتی یک نقاشی می‌تواند این همه حقیقت را درباره‌ کودک ما آشکار کند بدیهی است که سایر بروزات آنها هم حرف‌های بسیار با ما دارند.

به همین دلیل نباید نقاشی‌های کودکان‌مان را تصحیح کنیم یا آنها را وادار کنیم که از سنین پایین به کپی کردن و تقلید در نقاشی بپردازند. بلکه باید به آنها یاد بدهیم که آزادانه نقاشی کنند و تا جایی که امکان دارد خود را ابراز نمایند. من در این مقاله معانی بخش‌هایی از نقاشی کودکان را برایتان توضیح می‌دهم.

معنای خطوط متفاوت در نقاشی کودکان
کودکان خط‌ها را به اشکال مختلف می‌کشند. خط ضخیم، نازک، خط نقطه، خط مداوم، عمودی، افقی، زاویه‌دار، مارپیچ و غیره. همچنین خطوط ممکن است براق یا مات و یا شفاف باشند و این بدین معنا است که خط به تنهایی توانایی آن را دارد که حالت‌های روانی مختلف مانند غم، شادی، بوالهوسی، عصبانیت، اعتقاد به خود و یا نمادهای مختلف را نشان دهد. برای تحلیل و تعبیر خطوط و یا خط نوشتاری قواعد ساده و معتبری وجود دارد: وقتی راحتی و خوشحالی باشد حرکات را وسیع و پردامنه می‌کند، نتیجه‌اش خطوطی بازتر و بلندتر است.

نیروی زندگی با علائم و خطوط بلند که به طرف بالا می‌‌روند بیان می‌شود. همچنین پرخاشگری کودکان با قطعه قطعه کردن و متغیر نمودن و بهم پیچیدن خطوط، نشان داده می‌شود. تجربه نشان داده است که خط‌هایی که با نیروی زیاد و پر رنگ شروع می‌شوند و به صورت کاملاً بی‌رنگ به پایان می‌رسند، نشانگر کمبود جوش و خروش و عدم قابلیت کودک برای به پایان رساندن فعالیت در دست انجام و به طور کلی نشانگر آن نیروی درونی است که نتوانسته است محل مناسبی برای اظهار وجود پیدا کند. همچنین کودکانی که همیشه می‌خواهند اظهار وجود کنند و در عین حال اغلب بیش از دیگران زیر فشار قرار دارند، اشکالی با خطوط پراکنده ترسیم می‌کنند.

خطوط استوار و مستقیم حاکی از اعتماد به نفس، مصمم بودن و در عین حال تأثیر ناپذیری آزمودنی هستند، بالعکس خطوط منقطع در افراد تأثیرپذیر، مردد و کمال جو دیده می‌شود. همچنین خطوط موازی، سایه‌ها و چهار خانه‌ها در افراد مضطرب دیده می‌شوند. سایه‌ها و رنگ‌های خاکستری نشانه افسردگی هستند، اما ابعاد سایه‌ها، مدت زمانی که کودک به سایه زدن اختصاص می‌دهد و از سرگیری آنها بیش از سایه‌ها به خودی خود اهمیت دارند، البته توضیح درباره خطوط در اینجا خاتمه پیدا نمی‌کند و مبحث تفسیر خطوط، گسترده‌تر و پیچیده‌تر از این‌ها است.

اگر قسمت‌هایی از ترکیب نقاشی بر اثر چندین بار خط خوردن مخفی مانده باشد، بیانگر مشکلات عاطفی و دلهره، ترس خالق آن از شیء یا شخصی است که با خط خطی مخفی شده است. اگر قسمتی از نقاشی با خطوط بی‌رنگ مخفی شده باشد نشاندهنده امنیت و سازگاری کودک است. خط برانگیخته و خشنی که تا حد پاره کردن کاغذ پیش می‌رود نارضایتی و پرخاشگری را نشان می‌دهد. خط کمرنگ نشان دهنده حساسیت، ملایمت و ظرافت است و گاهی نیز کمرویی، فقدان اعتماد به نفس و تردید آزمودنی را برجسته می‌سازد.

به‌طور کلی می‌توان گفت که کودکانی که رسم و نقاشی آنها با تناسب بر روی کاغذ رسم شده، کودکانی آرام هستند. به نظر متخصصان کودکانی که فضا را بهتر از دیگران حس می‌کنند دارای قابلیت درک بهتری هستند. همچنین بکارگیری فضا نشان‌دهنده ارتباط و طریقه واکنش کودک و محیط اطراف اوست.

ادامه دارد...