زردی نوزاد، چه وقت خطرناک است؟
زردی نوزاد زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی‌روبین در خون بالا برود، که باعث زرد شدن پوست و چشم‌ها می‌شود. این وضعیت معمولاً در نوزادان طبیعی است و در بیشتر موارد خود به خود طی ۱ تا ۲ هفته بهبود می‌یابد.
زردی نوزاد زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی‌روبین در خون نوزاد بالا باشد. بیلی‌روبین یک ماده زردرنگ است که بدن هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز قدیمی تولید می‌کند. کبد به تجزیه این ماده کمک می‌کند تا از طریق مدفوع از بدن دفع شود.
سطح بالای بیلی‌روبین باعث می‌شود پوست نوزاد و سفیدی چشم‌های او زرد به نظر برسد. این وضعیت زردی نامیده می‌شود.
علل زردی در نوزاد
بالا بودن میزان بیلی‌روبین پس از تولد در نوزادان طبیعی است.
وقتی نوزاد در رحم مادر رشد می‌کند، جفت بیلی‌روبین را از بدن او خارج می‌کند. جفت اندامی است که در دوران بارداری رشد کرده و مواد مغذی را به نوزاد می‌رساند. پس از تولد، کبد نوزاد این وظیفه را بر عهده می‌گیرد. اما ممکن است مدتی طول بکشد تا کبد نوزاد بتواند این کار را به طور مؤثر انجام دهد.
اکثر نوزادان درجاتی از زردی پوست را دارند که به آن زردی فیزیولوژیک گفته می‌شود. این نوع زردی معمولاً بین روز دوم تا چهارم زندگی ظاهر می‌شود. در بیشتر موارد، مشکلی ایجاد نمی‌کند و طی دو هفته خودبه‌خود از بین می‌رود.
دو نوع زردی در نوزادان تغذیه‌شده با شیر مادر ممکن است رخ دهد. هر دو نوع معمولاً بی‌خطر هستند:
- زردی ناشی از تغذیه با شیر مادر: این نوع زردی در هفته اول زندگی در نوزادان شیرخوار دیده می‌شود. بیشتر در نوزادانی اتفاق می‌افتد که خوب شیر نمی‌خورند یا شیر مادر دیرتر ترشح می‌شود که می‌تواند منجر به کم‌آبی بدن شود.
- زردی ناشی از شیر مادر: در برخی از نوزادان سالمی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، ممکن است پس از روز هفتم زندگی ظاهر شود. این نوع زردی معمولاً در هفته‌های دوم و سوم به اوج می‌رسد اما ممکن است در سطح پایین برای یک ماه یا بیشتر باقی بماند. علت آن احتمالاً نحوه تأثیر برخی مواد موجود در شیر مادر بر تجزیه بیلی‌روبین در کبد است. این نوع زردی با زردی ناشی از تغذیه با شیر مادر تفاوت دارد.
زردی شدید نوزادی ممکن است در صورت وجود شرایطی که باعث افزایش تجزیه گلبول‌های قرمز در بدن نوزاد می‌شود، ایجاد شود، از جمله:
- شکل‌های غیرطبیعی گلبول‌های قرمز (مانند کم‌خونی داسی‌شکل)
- ناسازگاری گروه خونی بین مادر و نوزاد (ناسازگاری Rh یا ABO)
- خونریزی زیر پوست سر (سفالوهاماتوم) که ممکن است به دلیل زایمان سخت ایجاد شود
- سطح بالای گلبول‌های قرمز که در نوزادان کم‌وزن نسبت به سن بارداری (SGA) و برخی دوقلوها شایع‌تر است
- عفونت
- کمبود برخی آنزیم‌های مهم
عواملی که باعث کاهش توانایی بدن نوزاد در دفع بیلی‌روبین می‌شوند نیز می‌توانند منجر به زردی شدیدتر شوند، از جمله:
- برخی داروها
- عفونت‌های مادرزادی مانند سرخجه، سفلیس و سایر عفونت‌ها
- بیماری‌هایی که بر کبد یا مجاری صفراوی تأثیر می‌گذارند، مانند فیبروز کیستیک یا هپاتیت
- کمبود اکسیژن خون (هایپوکسی)
- عفونت‌های شدید (سپسیس)
- بیماری‌های ژنتیکی یا ارثی مختلف
نوزادانی که زودتر از موعد (نارس) متولد می‌شوند، بیشتر از نوزادان کامل مستعد ابتلا به زردی هستند.
علائم زردی نوزاد
زردی باعث تغییر رنگ پوست به زرد می‌شود. این تغییر ابتدا از صورت شروع شده و سپس به قفسه سینه، شکم، پاها و کف پا گسترش می‌یابد.
گاهی اوقات، نوزادانی که زردی شدید دارند، ممکن است بسیار خواب‌آلود شده و خوب شیر نخورند.
آزمایش‌ها و بررسی‌ها
پزشکان در بیمارستان علائم زردی را تحت نظر دارند. پس از ترخیص نوزاد، معمولاً اعضای خانواده متوجه زردی می‌شوند.
هر نوزادی که دچار زردی به نظر برسد، باید فوراً سطح بیلی‌روبین او اندازه‌گیری شود. این کار با یک آزمایش خون انجام می‌شود.
بسیاری از بیمارستان‌ها سطح کل بیلی‌روبین را در همه نوزادان حدود ۲۴ ساعت پس از تولد بررسی می‌کنند. برای این کار از دستگاه‌هایی استفاده می‌شود که با لمس پوست، سطح بیلی‌روبین را تخمین می‌زنند. در صورت بالا بودن میزان بیلی‌روبین، نتیجه باید با آزمایش خون تأیید شود.
آزمایش‌های احتمالی شامل موارد زیر هستند:
- شمارش کامل خون (CBC)
- آزمایش کومبس
- شمارش رتیکولوسیت‌ها
در صورتی که نوزاد نیاز به درمان داشته باشد یا سطح بیلی‌روبین او سریع‌تر از حد انتظار افزایش یابد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری لازم باشد.
درمان زردی نوزاد
در بیشتر موارد، نیازی به درمان وجود ندارد.
در صورتی که درمان مورد نیاز باشد، نوع آن به عوامل زیر بستگی دارد:
- میزان بیلی‌روبین نوزاد
- سرعت افزایش بیلی‌روبین
- نارس بودن نوزاد (نوزادان نارس معمولاً در سطح پایین‌تری از بیلی‌روبین تحت درمان قرار می‌گیرند)
- سن نوزاد
اگر سطح بیلی‌روبین خیلی بالا باشد یا به‌سرعت افزایش یابد، نوزاد نیاز به درمان دارد.
مراقبت‌های تغذیه‌ای برای زردی نوزاد
نوزاد مبتلا به زردی باید مقدار زیادی مایعات از طریق شیر مادر یا شیر خشک دریافت کند:
- نوزاد را مکرر (حداکثر ۱۲ بار در روز) تغذیه کنید تا حرکات مکرر روده‌ای ایجاد شود که به دفع بیلی‌روبین از طریق مدفوع کمک می‌کند. قبل از دادن شیر خشک اضافی به نوزاد، با پزشک مشورت کنید.
- در موارد نادر، ممکن است نوزاد به دریافت مایعات اضافی از طریق سرم داخل وریدی (IV) نیاز داشته باشد.
برخی نوزادان قبل از ترخیص از بیمارستان نیاز به درمان دارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است چند روز پس از ترخیص دوباره به بیمارستان بازگردانده شوند. درمان در بیمارستان معمولاً ۱ تا ۲ روز طول می‌کشد.
فتوتراپی (نوردرمانی) برای درمان زردی نوزاد
گاهی اوقات برای نوزادانی که سطح بیلی‌روبین بسیار بالایی دارند، از نورهای آبی مخصوصی استفاده می‌شود. این نورها با کمک به تجزیه بیلی‌روبین در پوست، زردی را کاهش می‌دهند. این روش فتوتراپی نام دارد.
- نوزاد در تختی گرم و محصور قرار می‌گیرد تا دمای بدن او ثابت بماند.
- فقط با پوشک و یک عینک محافظ برای چشم‌ها زیر نور قرار می‌گیرد.
- در صورت امکان، شیردهی باید در طول فتوتراپی ادامه یابد.
- در موارد نادر، ممکن است نوزاد به دریافت مایعات از طریق ورید (IV) نیاز داشته باشد.
فتوتراپی در خانه برای درمان زردی نوزاد
اگر سطح بیلی‌روبین خیلی بالا نباشد یا سریع افزایش پیدا نکند، می‌توان فتوتراپی را در خانه انجام داد. برای این کار از یک پتو فیبر نوری که دارای چراغ‌های کوچک درخشان است یا یک تخت مخصوص که نور از تشک آن به سمت بالا تابیده می‌شود، استفاده می‌شود.
- نوردرمانی باید به طور مداوم روی پوست نوزاد باشد و تغذیه هر ۲ تا ۳ ساعت (۱۰ تا ۱۲ بار در روز) انجام شود.
- پرستار به خانه شما می‌آید تا نحوه استفاده از پتو یا تخت را به شما آموزش دهد و وضعیت نوزاد را بررسی کند.
- پرستار هر روز برای بررسی وزن، تغذیه، پوست و سطح بیلی‌روبین نوزاد مراجعه خواهد کرد.
- از شما خواسته می‌شود تعداد پوشک‌های خیس و کثیف نوزاد را بشمارید.
انتقال خون تعویضی برای درمان زردی نوزاد
در شدیدترین موارد زردی، ممکن است نیاز به انتقال خون تعویضی باشد. در این روش، خون نوزاد با خون تازه جایگزین می‌شود.
همچنین، تزریق ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG) به نوزادانی که زردی شدید دارند، ممکن است در کاهش سطح بیلی‌روبین مؤثر باشد.
پیش‌آگهی (پروگنوز) برای درمان زردی نوزاد
زردی نوزاد معمولاً مضر نیست و در بیشتر موارد، زردی بدون نیاز به درمان طی ۱ تا ۲ هفته بهبود می‌یابد.
سطح بسیار بالای بیلی‌روبین می‌تواند به مغز آسیب برساند که به آن کرنیکتروس گفته می‌شود. این وضعیت تقریباً همیشه قبل از آنکه سطح بیلی‌روبین به اندازه کافی بالا برود تا این آسیب را ایجاد کند، تشخیص داده می‌شود. درمان معمولاً مؤثر است.
عوارض احتمالی زردی نوزاد
عوارض نادر ولی جدی ناشی از سطح بالای بیلی‌روبین عبارتند از:
- فلج مغزی
- ناشنوایی
- کرنیکتروس، که آسیب مغزی ناشی از سطح بسیار بالای بیلی‌روبین است
چه زمانی باید به یک متخصص مراجعه کنید
تمام نوزادان باید در ۵ روز اول زندگی توسط پزشک معاینه شوند تا برای زردی بررسی شوند:
- نوزادانی که کمتر از ۲۴ ساعت در بیمارستان بستری شده‌اند، باید تا سن ۷۲ ساعت معاینه شوند.
- نوزادانی که بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت از بیمارستان مرخص شده‌اند، باید تا سن ۹۶ ساعت معاینه شوند.
- نوزادانی که بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت از بیمارستان مرخص شده‌اند، باید تا سن ۱۲۰ ساعت معاینه شوند.
زردی یک وضعیت اضطراری است اگر نوزاد تب داشته باشد، بی‌حال شده باشد یا به‌خوبی شیر نخورد. زردی در نوزادان پرخطر می‌تواند خطرناک باشد.
زردی معمولاً در نوزادانی که به موقع به دنیا آمده‌اند و مشکلات پزشکی دیگری ندارند، خطرناک نیست. در صورت وقوع شرایط زیر، باید با پزشک نوزاد تماس بگیرید:
- زردی شدید است (پوست به شدت زرد شده باشد)
- زردی پس از معاینه نوزاد، همچنان در حال افزایش است، بیشتر از ۲ هفته ادامه دارد یا علائم دیگری ایجاد می‌شود
- پاها، به‌ویژه کف پاها، زرد است
اگر سوالی دارید، با پزشک نوزاد خود مشورت کنید.
پیشگیری از زردی نوزاد
در نوزادان، مقداری زردی طبیعی است و احتمالاً قابل پیشگیری نیست. خطر زردی شدید معمولاً با تغذیه نوزادان حداقل ۸ تا ۱۲ بار در روز در چند روز اول زندگی و شناسایی دقیق نوزادانی که در معرض بالاترین خطر هستند، کاهش می‌یابد.
تمامی زنان باردار باید برای گروه خونی و آنتی‌بادی‌های غیرعادی آزمایش شوند. اگر مادر Rh منفی باشد، آزمایش‌های پیگیری روی بند ناف نوزاد توصیه می‌شود. این آزمایش ممکن است در صورتی که گروه خونی مادر O مثبت باشد، انجام شود.
مراقبت دقیق از تمام نوزادان در ۵ روز اول زندگی می‌تواند از بیشتر عوارض زردی جلوگیری کند. این شامل موارد زیر است:
- در نظر گرفتن ریسک نوزاد برای ابتلا به زردی
- بررسی سطح بیلی‌روبین در روز اول یا دوم
- برنامه‌ریزی حداقل یک ملاقات پیگیری در هفته اول زندگی برای نوزادانی که از بیمارستان در ۷۲ ساعت مرخص شده‌اند
