اندومتریوز و بارداری طبیعی، خطرناک است؟

اندومتریوز (endometriosis) به معنی بیماری اندومتر است. اندومتر (آندومتر) بافت فرش‌کننده مخاطی داخل رحم است که ضخیم‌شدگی و ساختار آن بر حسب مرحله چرخه (سیکل) قاعدگی تغییر می‌کند. در بیماری اندومتریوز تکه‌هایی از اندومتر در سایر مناطق لگن مانند تخمدان‌ها یافت شده و به این مناطق چسبیده است. این تکه‌های بافتی به هرمون‌های سیکل قاعدگی پاسخ می‌دهند و طی روزهای قاعدگی خونریزی می‌کنند. از آنجایی که این خون قادر به خارج شدن نیست و موجب تحریک بافت‌های اطراف و ایجاد درد می‌شود سرانجام بافت جوشگاهی (اسکار) و کیست به وجود می‌آورد.

از عوامل مستعد کننده اندومتریوز عدم وجود سابقه بارداری و زایمان است. علایم اندومتریوز عبارتند از: درد در قسمت پایین شکم (این درد معمولا قبل از قاعدگی و در طول آن بسیار شدیدتر است)، قاعدگی‌های نامنظم، قاعدگی‌های سنگین (خونریزی‌های زیاد در دوره قاعدگی) و دردهای حین مقاربت.

علت واقعی اندومتریوز مشخص نیست، ولی فرضیه‌های متعددی در این باره وجود دارد. یکی از فرضیه‌ها این است که به دلیل خارج نشدن قطعات بافت فرش‌کننده رحم (که در دوران قاعدگی ریزش کرده‌اند) این قطعات از راه لوله‌های رحمی به لگن هدایت می‌شوند و خود را به اجزای موجود در لگن متصل می‌کنند. معمولا این قطعات در حفره لگن یافت شده و به‌ندرت در قسمت‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها و کلیه‌ها نیز حضور پیدا می‌کنند که ممکن است از طریق دستگاه گردش خون یا سیستم لنفاوی به این مناطق رسیده باشند.

اندومتریوز فقط در سنین باروری ایجاد می‌شود و به ویژه در خانم‌های ۳۰ تا ۵۰ ساله روی می‌دهد. ممکن است اندومتریوز علایمی ایجاد نکند. علایم شدید الزاماً نشانه شدت بیماری نیستند و برعکس ممکن است خانمی که مبتلا به اندومتریوز شدید است، علایمی نداشته باشد یا به ناراحتی کمی دچار شده باشد. بیماری در اکثر موارد خفیف بوده و موجب ناباروری نمی‌شود.

در این بیماری، اعضای شکمی بیش از سایر قسمت‌ها گرفتار می‌شوند. شایع‌ترین اعضایی که اندومتریوز آنها را مبتلا می‌کند عبارتند از: تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)، ایلئوم (قسمت تحتانی روده باریک)، روده بزرگ، رکتوم (راست روده)، آپاندیس و مثانه.

علایم اندومتریوز بر حسب عضو مبتلا متفاوت است. گاهی محتویات یک کیست تشکیل شده از خون در اثر پاره شدن نشت می‌کند و باعث ایجاد درد شدید می‌شود. به ندرت در صورت ابتلای مثانه یا رکتوم، خون در ادرار یا مدفوع یافت می‌شود. اندومتریوز ممکن است مشکلات باروری نیز ایجاد کند.

اندومتریوز اغلب طی دوران بارداری و یا حوالی یائسگی برطرف می‌شود. در زنانی که تاکنون بچه‌دار نشده‌اند، خطر بروز اندومتریوز بیشتر است که احتمالا علت آن، ایجاد نشدن تغییرات هورمونی دوران بارداری است.

درمان‌های مرسوم

پس از تشخیص بیماری به وسیله پزشک و براساس علایم، معاینه و لاپاروسکوپی (مشاهده داخل شکم از طریق وارد کردن لوله مجهز به دوربین مخصوص از راه برش کوچکی که تحت بی‌هوشی عمومی روی دیواره شکم ایجاد می‌کنند)، درمان آغاز می‌شود. چنانچه اندومتریوز به طور اتفاقی در جریان انجام آزمایش‌ها یا جراحی به عمل آمده برای تشخیص یا درمان بیماری دیگر تشخیص داده شده است و در بیمار، علایمی از اندومتریوز وجود ندارد. لازم نیست تحت درمان قرار گیرد.

در موارد دیگر باید بیماری را با دارو یا جراحی درمان کرد. معمولا با قطع داروها، اندومتریوز عود می‌کند. همچنین در صورت وجود ناباروری ناشی از اندومتریوز، معمولا درمان دارویی موجب درمان آن نمی‌شود.

از قرص‌های ضدبارداری ترکیبی خوراکی برای درمان اندومتریوز استفاده می‌شود، زیرا این قرص‌ها شرایط مشابه حاملگی ایجاد می‌کنند. در سایر موارد، می‌توان از پروژسترون تنها (مانند مدروکسی پروژسترون) استفاده کرد.

داروی دانازول (danazol) گزینه درمانی دیگر اندومتریوز است. این دارو آثاری مشابه هورمون تستوسترون (یعنی آثار آندروژنی) دارد و نیز آثار استروژن‌ها را خنثی می‌کند. در طول مصرف دانازول باید از داروی ضدبارداری استفاده کرد زیرا دانازول در جنین آثار سوء ایجاد می‌کند.

از داروهای آنالوگ هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) نیز می‌توان برای درمان اندومتریوز استفاده کرد. این داروها، اثر هورمون‌های محرک غده هیپوفیز (غده کوچک واقع در قاعده مغز) را تقلید می‌کنند و در نتیجه، موجب آزاد شدن هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینیزه‌کننده (LH) می‌شوند. FSH و LH همراه با استروژن‌ها و پروژسترون موجب تنظیم سیکل قاعدگی می‌شوند. داروهای مزبور از تولید استروژن‌ها به وسیله تخمدان جلوگیری به عمل می‌آورند و وضعیتی شبیه به یائسگی ایجاد می‌کنند.

داروی دیگری که در درمان اندومتریوز به کار می‌رود gestrinone نام دارد. این دارو نیز بر غده هیپوفیز اثر می‌کند. داروی مزبور چنانچه همراه با دانازول مصرف شود، اثر آندروژنی (مردزایی) دارد و در نتیجه می‌تواند موجب بروز اکنه، گرگرفتگی، احتباس مایعات و پرمویی در تمام بدن شود. در صورت مناسب بودن انجام جراحی، از لیزر درمانی یا دیاترمی (حرارت‌درمانی) در حین لاپاروسکوپی، به منظور از بین بردن تکه‌های بافت اندومتر استفاده می‌شود و یا می‌توان چسبندگی‌ها (بافت‌های فیبری تشکیل شده بین بافت‌ها و اعضا، در اثر التهاب) را برید و کیست‌ها را خارج کرد. این روش‌های جراحی موجب بهبود طولانی مدت‌تری نسبت به درمان دارویی می‌شوند. همچنین ممکن است ناباروری را برطرف کنند.گاهی در دردهای بسیار شدید و در مواردی که تمایل به باردار شدن وجود ندارد، رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های تخمدانی با عمل جراحی بیرون آورده می‌شوند و در نتیجه یائسگی پیش از موعد روی می‌دهد.

درمان تغذیه‌ای

بعضی شواهد حکایت از آن دارند که اندومتریوز با ازدیاد حساسیت به هورمون زنانه استروژن در ارتباط است. بهبود عملکرد کبد می‌تواند از طریق افزایش تجزیه هورمون استروژن در کبد به کاهش مقدار آن کمک کند.

مصرف غذاها یا مکمل‌های غذایی حاوی روغن ماهی به بهبود اندومتریوز کمک می‌کند. روغن ماهی (اسیدهای چرب امگا-۳)، تولید موادی موسوم به ایکوزانویید که موجب کاهش التهاب و درد ناشی از اندومتریوز می‌شوند را افزایش می‌دهد.

هومیوپاتی

در این روش درمانی از داروهایی که از بافت تخمدان سالم به دست می‌آید و یا گوگرد برای درمان هومیوپاتیک اندومتریوز استفاده شده است. این کار باید به وسیله متخصص هومیوپاتی انجام شود.

از دیگر روش‌های درمانی می‌توان به گیاه‌درمانی غربی، گیاه‌درمانی چینی، طب سوزنی، درمان با استفاده از کار بر روی بدن و روان‌درمانی اشاره کرد.

وضعیت اندومتریوز در زنان باردار چه تغییری پیدا می‌کند؟

چنانچه خانمی مبتلا به مراحل ابتدایی اندومتریوز باشد، به او توصیه می‌شود هر چه زودتر باردار شود. با گذشت زمان باردار شدن در افراد مبتلا به اندومتریوز دشوارتر خواهد شد. در دوران بارداری به دلیل چروکیده شدن بافت‌های اندومتر، علائم اندومتریوز برطرف می‌شود. اندومتریوز همچنین احتمال ایجاد حاملگی خارج رحمی (حاملگی نابجا) را افزایش می‌دهد.

درمان اندومتریوز در ایران

در ایران نیز مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا از پیشگامان درمان اندومتریوز است.

مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا توانست در سال ۲۰۱۶، از نظر شمار اعمال جراحی انجام شده رتبه نخست را در میان مراکز عضو (BSGE (British Society for Gynecological Endoscopy کسب کند.

دکتر شاهین خزعلی - مدیر کلینیک اندومتریوز مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا - می‌گوید: اکنون ۴۸ مرکز جراحی پیشرفته اندومتریوز در انگلستان تحت استانداردهای این انجمن فعالیت می­‌کنند که کلینیک اندومتریوز ابن‌سینا نیز از سال ۲۰۱۴، جزو این مراکز است.

وی می‌افزاید: همه جراحی­‌ها با حضور تیم جراحی مجرب و تعلیم‌دیده انجام می­‌شود، سپس فیلم­‌های جراحی برای مرکز BSGE ارسال شده و بیماران، بعد از عمل از نظر عوارض عمل و بهبود بیماری بررسی می­‌شوند.

این عضو هیات علمی دانشگاه رویال هالُوی لندن که از بنیانگذاران مرکز اندومتریوز و جراحی‌های کم‌تهاجمی زنان(CEMIG) در بیمارستان سن پیترز انگلستان نیز است، یادآور می‌شود: بیماری اندومتریوز از جمله بیماری‌های زنان است که به جز باروری، زندگی خانوادگی و اجتماعی زنان را هم تحت­‌الشعاع قرار می­‌دهد. شواهد نشان می­‌دهد از طرفی شیوع این بیماری در جامعه رو به افزایش است و از طرف دیگر علائم گسترده‌­ای از دردهای لگنی، ناباروری و دردهای حین مقاربت از عارضه­‌های همراه با اندومتریوز به‌شمار می‌رود.