درمان تخمدان پلی کیستیک برای بارداری، دارو یا جراحی؟

در این مقاله مروری جامع بر اطلاعات سندروم تخمدان پلی کیستیک (PCO)، تشخیص علائم، مشکلات، عوارض، سبک زندگی و درمان این بیماری پرداخته است.

تخمدان پلی کیستیک

این سندرم به دلیل وجود تخمدان‌های بزرگ و تعداد زیادی کیست کوچک (البته در بیشتر مبتلایان) که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته است تخمدان پلی کیستیک و یا PCO نامگذاری شده است. این بیماری در کمتر از ۱۰ درصد زنانی که در سن باروری قرار دارند دیده می‌شود. علت این بیماری هنوز یصورت قطعی مشخص نیست اما آنچه مشخص است عوامل ارثی، اضافه وزن و دیابت در ظهور بیماری تخمدان پلی کیستیک نقش دارد.

این مشکل به دلیل تغییراتی در ساخت‌وساز هورمون‌های داخل تخمدان و مسایل آنزیمی که سبب می‌شود میزان این هورمون‌ها بالا برود، رخ می‌دهد. در این سندرم سطح هورمون های زنانه (نظیر استروژن، پروژسترون، LH و FSH) دچار عدم تعادل شده و باعث افزایش هورمون های مردانه (آندروژن ها) و هورمون انسولین می گردد. همان‌طور که می‌دانید هر ماه ۴، ۵ عدد از فولیکول‌های داخل تخمدان شروع به رشد کرده و به مرحله‌ای از رشد می‌رسند که یکی از ‌آنها براساس گیرنده‌هایی که در سطح فولیکول وجود دارد انتخاب شده و به رشد خود ادامه می‌دهد. بنابراین رشد بقیه فولیکول‌ها متوقف می‌شود. در این مرحله هورمون استرادیول و استروژن که در بدن خانم‌ها ترشح می‌شوند باید به میزان خاصی برسند تا بتوانند سبب تخمک‌گذاری شوند. ولی بنا به دلایلی به این حد نرسیده و مقدارشان از یک مقدار ثابت و مشخص افزایش نیافته و در نتیجه تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود و فولیکول رشد کرده همراه با مایعات داخل تخمدان به کیست تبدیل می‌شود.

چه عواملی می تواند مسبب ایجاد تخمدان پلی کیستیک باشد؟

در ابتدا به توضیحی از بیماریهای تخمدان خواهیم پرداخت، هر زمان در چرخه تخمک گذاری مشکلی بوجود بیاید مثلا در خود تخمدان و یا هیپوفیز و یا داخل رحم و یا هر علتی از جای دیگر بدن بتواند در روند این چرخه مشکل بوجود بیاورد در این صورت فرد دچار بیماریهای تخمدان میشود.

از جمله دلایل:

چاقی (چربی بدن افراد چاق میتونه باعث زیاد شدن هورمون استروژن و هورمون مردانه بشود)علت های ژنتیکی، استرس های روحی، مشکلات هورمون انسولین و دیابت، مشکلات و بیماریهای تیروئیدی، مشکلات غده فوق کلیوی و تومورهای مغزی، مشکلات وبیماریهای عفونی ومیکروبی لگن ورحم، بعضی داروها بهم زننده تعادل هورمون و خیلی دلایل شناخته شده و غیر شناخته شده دیگر ممکن است باعث تداخل در عملکرد درست تخمدان گردد، واولین نشانه از این تداخل نامنظم شدن دوره های قاعدگی می باشد و از شایعترین مشکلات تخمدانی، تخمدان پلی کیستیک (PCO) می باشد که در زبان عامیانه به تنبلی تخمدان مشهور است.

تخمدان پلی کیستیک چه علائمی را با خود به همراه دارد؟
علائم بیماری تخمدان پلی کیستیک (تنبلی تخمدان) از فردی به فرد دیگر متفاوت است ولی در اینجا به اصلی ترین آنها خواهیم پرداخت.

قاعدگی‌های نا منظم:
تعریف قاهدگی نام منظم بدین صورت است که فاصله بیش از ۳۵ روز بین دو قاعدگی یعنی کمتر از ۸ دوره قاعدگی در یک سال باشد و یا عدم قاعدگی برای ۴ ماه یا بیشتر اتفاق بیفتد همچنین وقوع قاعدگی با تأخیر همراه باشد که ممکن است فرد با خونریزی خیلی کم یا شدید و درد نیز مواجه گردد.

افزایش آندروژن‌ها یا هورمونهای مردانه:
سطوح بالای هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) می‌تواند سبب ایجاد علائم ظاهری مثل رشد موهای زاید در صورت و بدن (هیرسوتیسم)، ایجاد آکنه در بزرگسالی یا آکنه‌های شدید در نوجوانی و طاسی با الگوی مردانه شود. این علائم می‌تواند بر اساس نژاد های مختلف متفاوت باشد.

ناباروری:

زنان مبتلا به PCO ممکن است به دلیل کمبود تخمک گذاری، در باردار شدن با مشکل مواجه شوند. بد نیست بدانید که این بیماری شایع‌ترین دلیل ناباروری در زنان است.

چاقی:

در حدود نیمی از زنان مبتلا به PCO چاق هستند یعنی احتمال چاقی در مبتلایان به این بیماری بیش از افراد عادی می باشد.

پیش دیابت یا دیابت نوع ۲:

بسیاری از زنان مبتلا به PCO، دچار مقاومت به انسولین هستند که این امر توانایی بدن برای استفاده بهینه از انسولین جهت تنظیم قند خون را مختل می‌کند. این موضوع می‌تواند سبب بالا رفتن قند خون و در نتیجه دیابت نوع ۲ گردد. نام دیگر پیش دیابت، اختلال در تحمل گلوکز است.

آکانتوز سیاه:

این اصطلاح پزشکی به وجود پوست تیره و مخملی شکل بر روی پشت گردن، زیر بغل، اعضای تناسلی خارجی و زیر پستان‌ها اطلاق می‌گردد. وجود این شرایط خود نیز یکی از نشانه‌های مقاومت به انسولین می باشد.

چه زمانی باید برای درمان تخمدان پلی کیستیک به پزشک مراجعه کرد؟
تخمدان پلی کیستیک در صورت درمان نشدن می تواند به صورت بلند مدت عوارض بد و ناخوشایندی به همراه داشته باشد از این رو تشخیص و درمان زودهنگام آن حائز اهمیت می باشد، عوارضی همچون دیابت نوع ۲، فشار خون بالا و حتی بیماری‌های قلبی و سکته. اگر قاعدگی‌های نامنظم مثل تأخیر در قاعدگی یا قطع آن و موهای زاید روی بدن یا صورت یا آکنه دارید با پزشک خود مشورت کنید. تا تحت نظر وی مورد آزمایش و در صورت تأیید تخمدان پلی کیستیک تحت درمان قرار بگیرید.

چه آزمایشهایی برای تشخیص تخمدان پلی کیستیک و یا تنبلی تخمدان وجود دارد؟
در واقع تشخیص اولیه تخمدان پلی کیستیک بر اساس رد موارد دیگر صورت می پذیرد به طوریکه پزشک تمامی علائم و نشانه‌های شما را بررسی کرده و سپس سایر احتمالات را رد می‌کند.

عواملی که بیشتر مورد توجه پزشک معالج است به قرار زیر می باشد.
سوالاتی در رابطه با سابقه پزشکی شما از جمله قد و وزن، طول دوره قاعدگی، منظم و یا نا منظم بودن آن و سایر علائمی که در شما وجود دارد.

معاینات لگنی اطلاعات خوبی را در رابطه با احتمال این بیماری در اختیار پزشک قرار می دهد.

آزمایش خون اطلاعات خوبی از سطح هورمون‌های بدن شما برای تعیین علت اختلالات در قاعدگی و یا آندروژن بالا در اختیار پزشک قرار می دهد. آزمایش‌های دیگر خون شامل تست تحمل گلوکز، کلسترول و تری گلیسرید ناشتا نیز مناسب است.

سونوگرافی لگنی نیز از بهترین روشهای تأیید می باشد و انجام آن برای خانمهایی که پرده بکارت ندارند امکان پذیر است بخصوص برای افرادی که تمایل به بارداری دارند، در این روش (اولتراسوند لگن) پزشک می‌تواند ظاهر تخمدان‌ها و ضخامت دیواره رحم را اندازه گیری و مشاهده نماید. در طول این آزمایش، دستگاهی شبیه قلم در حالتی که شما بر روی تخت دراز کشیده اید درون واژن شما قرار می‌گیرد.

سونوگرافی واژینال جهت تشخیص تخمدان پلی کیستیک

رژیم غذایی، ورزش و سبک زندگی مناسب برای بهبود سندروم تخمدان پلی کیستیک چه می باشد؟

حدود نیمی از خانم هایی که تخمدان پلی کیستیک دارند چاقی و افزایش سایز شکمی در آنها دیده می شود، این افراد بدلیل مشکلات هورمونی و پیام های مغزی ناهش از عدم تعادل هورمونی دربدن، میزان مقاوت به انسولین در این افراد افزایش یافته خود مانع از سوخت و ساز طبیعی چربی های بدن و کالری های دریافتی از غذاها می شود و همین امر علت بروز اضافه وزن و چاقی است. بانوانی که با این مشکل روبرو هستند تمایل زیادی به خوردن شیرینیجات دارند و این به مقاومت به انسولین بیشترین کمک را می کند و در نتیجه روز به روز فرد را چاق تر می نماید. می توان گفت مهمترین راه مبارزه با این بیماری راه مقابله با مقاوت به انسولین است که از طریق حذف مواد قندی و نشاسته ای و انجام ورزش های هوازی و تمرین های مناسب صورت می گیرد. در نتیجه با یک رژیم غذایی مناسب می توان این مشکل را به خوبی کنترل کرد. در ادامه به نکات مهم تغذیه ای و تمرینی در رابطه با کنترل وزن و آب کردن چربی ها در چنین برای کسانی که سندروم تخمدان پلی کیستیک دارند پرداخته شده است.

رژیم غذایی مناسب برای بهبود وضعیت افراد مبتلا به تخمدان پلی کیستیک، حذف و یا کم کردن میزان دریافت مواد قندی و کربوهیدراتی مثل نان و برنج از برنامه غذایی می باشد ( این کار باعث کمتر شدن مقاومت به انسولین بدن و افزایش سوخت و ساز آن خواهد شد). از طرفی باید کالری و چربی دریافتی را به حد اقل رساند ( چون مقاومت به انسولین مانع سوختن کالری و چربی ها می شود و موجب انباشت کالری و چربی ها و نهایتا اضافه وزن و چاق شدن شکم می شود). شما باید میزان پروتئین دریافتی خود را افزایش دهید. خوردن ماهی و گوشت و… می تواند موجب رساندن مواد مغذی به سلول ها شود و خبر خوب هم اینکه مقاومت به انسولین بر روی میزان سوخت و ساز پروتئین ها تاثیر گذار نیست و این مواد نمی توانند بر چاقی و اضافه وزن شما بیفزایند البته لازم است از گوشتهایی که میزان چربی کمتری دارند استفاده نمایید، میزان کربوهیدرات مورد نیاز بدن خود را بیشتر از غذاهای سالم و طبیعی مانند میوه جات و سبزیجات دریافت نمایید. تحقیقاتی در رابطه با اثر مثبت دارچین بر روی بهبود تخمدان پلی کیستیک نیز انجام شده است، در صورتیکه فشار خون بالایی ندارید مصرف روزانه دارچین را در برنامه غذایی خود قرار دهید.

ورزش خوب و مفید را انتخاب کنید
بایک ورزش خوب و مفید می توانید به راحتی به چربی سوزی بدن خود کمک کنید در واقع با برنامه غذایی که در بالا اشاره شد می توانید به همراه یک ورزش مناسب چه در باشگاه چه در منزل میزان چربی های خود را کاهش دهید. پیاده روی در پارک، پیلاتس، ایروبیک و ... باعث بالا رفتن سوخت و ساز شما و درنتیجه چربی سوزی خواهد شد، اگر باشگاه ورزش در نزدیک محل سکونت شما وجود ندارد و یا به هر دلیلی تمایل به ورزش کردن در بیرون از منزل ندارید، فیلم های ایروبیک در منزل را تهیه کنید و از همین امروز دست به کار شوید و ورزش را آغاز نمایید.

خواب کافی داشته باشید

خواب کافی متابولیسم بدن را بهبود می بخشد و موجب افزایش سوخت و ساز و کاهش وزن می شود. حداقل ۶ ساعت خواب مستمر شب نیاز بدن شماست تا بدنتان به خوبی متابولیسم داشته باشد. بنابراین هرگز خواب شب و مستمر را قربانی خواب روز نکنید. البته تنبلی کردن و استراحت بیش از حد هم که مشخص است تأثیر خوبی بهیچ وجه نخواهد داشت.

در نهایت باید باز اشاره کرد کاهش وزن برای افراد دارای تخمدان پلی کیستیک سخت تر از افراد عادی است اما با برنامه ای منظم و با اطلاعات کافی از اینکه این معضل چه اثری بر افزایش وزن و افزایش چربی آن ها دارد می توان گامی استوار در راه مبارزه با آن نهاد، ورزش خوب در کنار تغذیه و استراحت کافی و مهمتر از همه ایجاد انگیزه می تواند نقش مهم و اساسی در موفقیت این افراد در آب کردن چربی شکم و کاهش وزن داشته باشد.

روش های درمانی و داروها و عمل جراحی برای بهبود تخمدان پلی کیستیک چه می باشد؟
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک به طور کلی بر پایه کنترل نگرانی‌های فردی شما مثل باروری، پرمویی، آکنه و چاقی است و دارویی که برای درمان پرمویی برای شما تجویز می شود با دارویی که برای تنظیم دوره های قاعدگی و باروری وجود دارد متفاوت و اثرات متقابلی دارد از این رو وابسته به تمایل بیمار و شرایط وی روش درمانی مناسبی توسط پزشک معالج وی تعیین میشود. در ادامه به درمانهای مختلف موجود برای مبتلایان به تخمدان پلی کیستیک اشاراتی شده است.

به طور منظم چکاپ شوید

کنترل طولانی مدت ریسک فاکتورهای بیماری‌های قلبی مثل چاقی، کلسترول بالا، دیابت نوع ۲ و فشار خون بالا از اهمیت بالایی برخوردار است. برای کمک به درمان به موقع، پزشک نیاز دارد تا به صورت منظم برای انجام آزمایش‌های فیزیکی، اندازه‌گیری فشار خون و تعیین سطح گلوکز و چربی خون شما را ببیند.

دوره های قاعدگی خود را تنظیم کنید

اگر در حال حاضر نمی خواهید باردار شوید ممکن است پزشک قرص‌های ضد بارداری با دوز پایین برای شما تجویز کند که حاوی ترکیبی از استروژن و پروژسترون مصنوعی است. این قرص‌ها تولید آندروژن را کاهش داده و به بدن شما بعد از مواجهه طولانی با استروژن، استراحتی می‌دهد. این کار سبب کاهش سرطان آندومتر می‌شود و خونریزی‌های غیر معمول را اصلاح می‌کند.

یک روش دیگر مصرف پروژسترون برای ۱۰ تا ۱۴ روز در ماه است

این روش دوره‌های قاعدگی شما را تنظیم می‌کند و نقش حفاظتی در مقابل ابتلا به سرطان آندومتر دارد ولی سطح آندروژن را بهبود نمی‌بخشد. عارضه‌ای که در استفاده از این داروهای هورمونی وجود دارد ایجاد چاقی و یا تشدید آنست که می‌تواند از طرف دیگر سیر درمانی شما را دچار اختلال نماید.

برای جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع 2 و همچنین متعادل کردن اختلال حساسیت به انسولین، متخصصین از داروی متفورمین به عنوان یک داروی اصلی در کنترل این بیماری استفاده می‌نمایند. متفورمین یک داروی خوراکی است و سبب حساسیت بیشتر سلول‌ها نسبت به انسولین می‌شود. این دارو تخمک گذاری را بهبود می‌بخشد و در نهایت سبب ایجاد چرخه‌های منظم قاعدگی می‌گردد. همچنین اگر شما پیش دیابتی باشید، مصرف این دارو می‌تواند ابتلا به دیابت نوع ۲ را به تأخیر بیندازد و اگر تحت یک برنامه رژیمی و ورزشی هستید استفاده از این دارو می‌تواند به کاهش وزن شما کمک کند. جالب است بدانید که این دارو از آنجا که بر خلاف داروهای هورمونی عوارض آن داروها را نخواهند داشت.

از بین بردن رشد موهای زائد بر روی صورت و بدن

ممکن است پزشک شما برای کاهش تولید آندروژن مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری یا داروی دیگری به نام اسپیرونولاکتون را تجویز کند. این دارو تأثیرات آندروژن‌ها را بر روی پوست بلوکه می‌کند. از آنجا که اسپیرونولاکتون می‌تواند سبب نقص جنین شود، هنگام مصرف این دارو حتمن باید از یک روش مطمئن برای پیشگیری از بارداری استفاده نمایید، بنابراین برای بانوانی که قصد باردار شدن دارند این روش توصیه نمی شود.

تراشیدن موی صورت و استفاده از موم و کرم‌های موبر و یا استفاده از لیزر برای از بین بردن فولیکول‌های مو چندان توصیه نمی شود زیرا بدون تنظیم تعادل هورمونی بدن شما این روشها کارایی دائمی ندارند.

تحریک تخمک گذاری برای کسانی که می خواهند باردار شوند

اگر شما قصد بارداری داشته باشید شاید نیاز باشد تا برای تحریک تخمک گذاری داروی کلومیفن مصرف نمایید این یک داروی خوراکی ضد استروژن است که در نیمه اول چرخه قاعدگی مصرف می‌شود. لازم است ذکر شود که پزشکان برای تحریک تخمک گذاری معمولاً با متفورمین آغاز می‌نمایند و بعد در صورت لزوم از کلومیفن هم برای کمک به تحریک تخمک گذاری استفاده می‌شود. اگر با وجود مصرف کلومیفن و متفورمین باردار نشدید، ممکن است مصرف گنادوتروپین‌ها (هورمون محرک فولیکول FSH و هورمون جسم زرد یا LH) از طریق تزریق توصیه شود. به طور جد از مصرف خودسرانه این داروها بدون تجویز پزشک خود داری نمایید.

عمل جراحی

داروی باروری کلومیفن می‌تواند به شما کمک کند تا باردار شوید. اگر داروها به باردار شدن شما کمک نکنند یک جراحی بر روی تخمدان بوسیله لاپاروسکوپی می تواند یک گزینه درمانی دیگر برای بعضی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد. پزشک می‌تواند به شما بگوید که آیا این نوع جراحی مناسب شرایط شما هست یا خیر. در این عمل، جراح یک شکاف کوچک بر روی شکم ایجاد کرده و از این طریق یک لوله که متصل به یک دوربین ریز است را وارد می‌کند (لاپاروسکوپ). این دوربین تصاویر لازم از تخمدان‌های شما و اعضای تناسلی مجاور به جراح نشان می دهد. سپس پزشک وسیله جراحی را وارد کرده و از انرژی الکتریکی یا لیزر برای سوزاندن سوراخ‌های موجود درفولیکول روی سطح تخمدان‌ها استفاده می‌کند. هدف این کار تحریک تخمک گذاری بوسیله کاهش سطح آندروژن هاست.