زردی در نوزادان چیست؟

وقتی گلبول های خون پیر می شوند می میرند و نهایتا تجزیه می شوند و ماده ای بنام بیلی روبین درست می کنند که این بیلی روبین باعث ایجاد زردی در همه می شود .
چون خون نوزاد بیشتر از افراد عادی است باز تولید بیلی روبین در آنها بیشتر است. بیلی روبین که در بدن ایجاد می شود یک ماده ی سمی است و باید به طریقی از بدن دفع بشود. کار دفع بیلی روبین را کبد بعهده دارد . کبد بیلی روبین را از خون می گیرد و توسط صفرا داخل روده می ریزد و از طریق مدفع این بیلی روبین یا ماده ی زرد دفع می شود . درنوزادی که بدنیا می آید هم تولید این ماده ی زرد بالاتر است وهم اینکه کبدش فعالیت کبد بالغین را ندارد و براحتی نمی تواند این ماده ی زرد را از بدن دفع بکند ، بنابراین بیلی روبین در بدن تجمع پیدا می کند و باعث ایجاد زردی می شود . و دلیل اینکه ما زردی را در نوزادان بیشتر می بینیم بخاطر همین است که هم تولید این ماده در بدن نوزاد بیشتراست و هم اینکه کبدشان نمی تواند این ماده ی زرد را دفع کند ، بنابراین این ماده زرد تجمع پیدا می کند و باعث زردی می شود .
اصولا زردی نوزاد از روز ۲ و ۳ شروع شده و به حداکثر میزان خود می‌رسد و سپس بتدریج کاهش می‌یابد و در روز پنجم تا هفتم و پس از ۱۰ تا ۱۴ روز به حد طبیعی برمی‌گردد. تغذیه بلافاصله نوزاد سطح بیلی روبین را کاهش می‌دهد.

آیا همه ی بچه ها در موقع تولد زردی می گیرند ؟
تقریبا . اگر بخواهیم آزمایش خون بگیریم بیش از ۹۰ درصد نوزادان دچار زردی میشوند . ولی همه ی آنها از نظر ظاهری زرد بنظر نمی رسند ولی کسی که با نوزاد کار کرده باشد می داند که حدود ۶۰ درصد نوزادانی که بدنیا می آیند در روز سوم و چهارم علائم زردی را دارند . چون همه قادر نیستند که این زردی ته چشم را تشخیص بدهند. اما بعضی از نوزادان زردی شان توسط والدین تشخیص داده می شود و می توانند این زردی را ببینند . ما زردی نوزادان را برخلاف بزرگسالان که زردی را از چشمشان تشخیص میدهیم ، از روی پوستشان تشخیص می دهیم . یعنی رنگ پوست نوزادان به ما نشان می دهد که زردی دارند یا نه .

عوامل مستعدکننده زردی کدامند؟
دیابت مادر، نژاد، نارس بودن نوزاد، بعضی داروها، نوزاد مذکر، شیر مادر، تاخیر در دفع مدفوع نوزاد، سابقه زردی فیزیولوژیک در خواهر و برادر و کاهش وزن. در موارد زیر، زردی ممکن است به علت بیماری زمینه‌ای باشد: زردی در ۲۴ تا ۳۶ ساعت اول، افزایش سریع بیلی روبین، گسترش زردی تا اواسط شکم، زردی طولانی‌مدت بیش از ۲ هفته و سایر موارد مثل سابقه فامیلی، رنگ پریدگی، بزرگی کبد و طحال، عدم موفقیت روش فتوتراپی در کاهش زردی، استفراغ، خواب آلودگی، تغذیه ضعیف، کاهش وزن شدید، مدفوع بی‌رنگ و ادرار پر رنگ.

آیا زردی نوزادان نگران کننده است ؟
بله . اگر این ماده ی زرد یا بیلی روبین در بدن خیلی بالا برود می تواند روی مغز بنشیند و سلول های مغزی را از بین ببرد . بخاطر همین بچه هایی که زردی شان بالا است و درمانی نمی گیرند ، مثل سابق که وسیله ی درمانی وجود نداشت ، این بچه ها یا می میرند یا اگر زنده بمانند دچارعوارض مغزی ، عقب ماندگی مغزی ،کری و علائم دیگر می شوند . بنابراین زردی باید جدی گرفته بشود . اگر فقط پوست زرد باشد اشکالی ندارد ولی اگر بالا برود عوارضی برای نوزاد ایجاد می کند .

علائم زردی چیست؟
زردی که بتدریج بالا می رود ، پوست شروع به زرد شدن می کند .زردی از پوست صورت شروع می شود و بتدریج که بالا می رود پوست دست و پا را هم زرد می کند و اگر خیلی بالا برود کف دست بچه هم زرد می شود . وقتی زردی خیلی بالا نیست ، علائمی ندارد . ولی وقتی بالا می رود و به حد خطرناک می رسد ، نوزاد خواب آلود می شود و دیگر شیر نمی خورد . شب نوزاد بی قرار می شود و گریه های شدیدی می کند و حالت تشنج پیدا می کند و گردنش را عقب می دهد و ممکن است تشنج های شدیدی بکند و بمیرد و اگر خودش کم کم پایین بیاید، این بچه دچار عقب ماندگی مغزی می شود و قادر به نشستن و راه رفتن نیست و یک فرد معلول خواهد ماند . علائم در نوزاد نارس شدیدتر است . بچه ای که طبیعی به دنیا می آید بیلی روبین ۲۰ در او علائم ایجاد می کند ولی در نوزادنارس بیلی روبین ۱۰ هم علائم ایجاد می کند . زردی در نوزادان نارس به مراتب خطرناک تر از نوزادان نارس هستند و آنها احتیاج به مراقبت ویژه ای دارند . وقتی نوزادی در بیمارستان بدنیا می آید ، در ساعات اول ، ما یک معاینه ای از نوزاد می کنیم و بعد هر روز معاینه می شود و اگر کودکی سه روز در بیمارستان بماند ، هر روز توسط متخصصین کودک ویزیت می شود . وقتی نوزاد در داخل بیمارستان هست ، زردی او توسط پزشک و پرستار تشخیص داده می شود . ما به مادرانی که بچه هایشان را زود خانه می برند یعنی کمتر از بیست و چهار ساعت مرخص می شوند ، توصیه می کنیم که تا چهل و هشت ساعت بعد نوزاد توسط پزشک معاینه بشود . بیشتر مادران چون بچه ی اولشان است و تجربه ی زیادی ندارند نمی توانند زردی را تشخیص بدهند . حتی بعضی ا زمادران که خودشان پزشک یا پرستار بوده اند چون زیاد با نوزادی که زردی داشته باشد سر و کار نداشته اند ، نتوانسته اند زردی بالای یچه شان را تشخیص بدهند . چون تشخیص زردی گاهی اوقات توسط پدر و مادر و اطرافیان مشکل است ، ما توصیه می کنیم نوزادانی که از بیمارستان مرخص می شوند مخصوصا نوزادانی که علائم بیقراری دارند ، در ۴۸ساعت بعد توسط متخصصین کودک ویزیت بشود که اگر زرد دارند ، تشخیص داده شود و درمان بشود .

آیا فرق رنگ پوست نوزادان در تشخیص موثر است؟
بر حسب درجه ی زردی ممکن است که والدین متوجه زردی بشوند . والدین اول باید در صورت بچه نگاه کنند و اگر احساس کردند که صورت بچه زرد است ، دست و پایش را هم نگاه کنند و اگر آنها هم زرد بود معلوم است که بچه زردی دارد . از نظر اینکه والدین متوجه بشوند علامتی ندارد . والدین فقط باید از رنگ پوست متوجه زردی بشوند . وقتی نوزاد بدنیا می آید چون نوزاد قرمز رنگ است ، تشخیص زردی برای والدین مشکل است . من توصیه می کنم که هر پدر و مادری که دارای نوزاد می شوند حتما نوزادشان را در سه روز اول پیش دکتر متخصص ببرند تا ویزیت بشود البته ممکن است که پدر بزرگ و مادر بزرگ تجربیاتی داشته باشند . ما اولین نگاهی که به نوزاد می کنیم این است که ببینیم پوستش زرد است یا نه . پزشک خودش دنبال زردی می گردد . بعضی ها فکر می کنند که حتما باید سفیدی چشم بچه را ببینند و باز کردن چشم بچه سخت است ، بنابراین دنبال رنگ زرد چشم نباشند ، همان پوست رنگ صورت مشخص است . اگر انگشتان شان را روی پوست بچه فشار بدهند و بر دارند زردی مشخص می شود . البته بازهم احتیاج به تجربه دارد .

درمان عمومی
بر اساس شدت افزایش بیلی روبین از روش‌های زیر استفاده می‌شود: فتوتراپی، تعویض خون و تجویز دارو. در شرایطی که میزان بیلی روبین درحدی است که نیاز به تعویض خون باشد نمی‌توان از فتوتراپی استفاده کرد.

پاسخ به برخی سوالات رایج مادران درباره زردی نوزاد توسط دکتر هادی سماعی فوق تخصص نوزادان
سوال - من یک نوزاد من یک نوزاد ۳۷روزه دارم . بچه ی من هفت ماه و سیزده روزه بدنیا آمد . یک هفته در بیمارستان بستری بود و بعد که به خانه آمد و پیش دکتر بردم گفتند که زردی او دو درجه بالا رفته ولی بعد گفتند که زردی او خوب شده است و روزی یک چهارم هم قرص به او می دهم ولی هنوز هم چشمهایش زرد است. راهنمایی بفرمایید.
پاسخ - این نوزاد با توجه به سنش ، جزء زردی های طول کشیده است . وقتی یک نوزاد رسیده دو هفته اش می شود و هنوز زرد است ، ما آن را جزء زردی های طول کشیده بحساب می آوریم . احتمالا این بچه قرص فنوباربیتال را دریافت می کند که متخصص کودکان برایشان تجویز کرده اند . این بچه باید بررسی کامل بشود و نیاز به بررسی دارد که ببینیم چرا زردی او طول کشیده است ؟ بیماری های مختلفی می تواند این زردی طول کشیده را ایجاد بکند از جمله اینکه بچه های که از شیر مادر استفاده می کنند ممکن است زردی هایشان طولانی تر بشود ولی عارضه ای ندارد . یکی دیگر از علتهای زردی طول کشیده کم کاری تیروئید است . اگر بچه کم کاری تیروئید داشته باشد و تشخیص داده نشود ضمن اینکه بچه زردی اش طول می کشد و علائم دیگری پیدا می کند ، ممکن است بچه دچار کم هوشی بشود و قد کوتاه پیدا کند . باید آزمایش تیروئید بدهند . باید از نظر عفونت اداری بچه باید چک بشود . با این قرص زردی بچه پایین نمی آید و احتیاج به بررسی کامل دارد تا تشخیص داده بشود و درمان بشود . بچه ای که هفت ماه و سیزده روزه بدنیا بیاید زردی طولانی تری دارد .
سوال - بعضی خانواده ها به بچه هایشان ترنجبین ، شیرخشت و آب قند می دهند . آیا اینها تاثیری در زردی دارد ؟
پاسخ - بعضی مواد نه تنها فایده ندارد ضرر هم دارد . در دنیا تحقیق کرده اند که دادن آب قند نه تنها زردی را پایین نمی آورد بلکه زردی را بالاتر هم می برد . ما هیچ وقت توصیه نمی کنیم که بجای شیر به بچه آب قند بدهیم . ترنجبین و شیرخشت اثر جزئی دارد ولی آن اثری که انتظار داشته باشیم زردی را درمان کند ندارد . ممکن است بچه ای که اینها را می خورد مقداری زردی اش پایین تر بیاید ولی ما نمی توانیم بچه ای که زردی دارد با شیرخشت و ترنجبین درمان کنیم . ما توصیه می کنیم که در منزل هیچ کاری برای زردی انجام ندهید . زردی درمان خاصی ندارد . اگر زردی در حدی کم باشد که احتیاج به درمان ندارد ولی اگر زردی آن بالا باشد ، پزشک باید درمانش را انجام بدهد . با گذاشتن بچه زیر لامپ فلورسنت مخصوص او را درمان می کنند . البته این لامپ های فلورسنت با لامپ های فلورسنت معمولی فرق می کند . بچه حتما باید لخت باشد و با فاصله ی کمی از لامپ قرار می گیرد . اگر کسی می خواهد این نور درمانی را در منزل انجام بدهد باید با پزشک مشورت کند و با لامپ های فلورسنت معمولی نمی توانند این کار را بکنند و تاثیری بر روی زردی ندارد . این دستگاه استاندار مخصوصی دارد و دارای چهار لامپ دارد و این لامپها باید بیشتر از1500 ساعت کار نکرده باشند و بعد آنها را تعویض می کنند . اگر دستگاه هم اجازه می کنند باید از کیفیت دستگاه مطمئن باشند . ما خودمان وقتی بچه را در دستگاه میگذاریم ، زردی او را چک می کنیم و وقتی زردی پایین آمد بچه را بیرون می آوریم . در ضمن چشم بچه حتما باید بسته باشد تا آسیب نبیند . اگر چشم نوزاد باز باشد ، ممکن است منجر به عوارض چشمی بشود .
سوال - من دوقلو باردار هستم . اگر من عرق کاسنی بخورم ،آیا از زردی نوزاد پیشگیری می کند ؟
پاسخ - این رسمی است که می گویند خوردن گرمی زردی را زیاد می کند و خوردن خنکی مثل عرق کاسنی زردی را کم می کند ، طب جدید گرمی و سردی را خیلی باور ندارد . خوردن اینها در زردی بچه تاثیری ندارد . در مورد زیبایی رژیم غذایی تاثیری ندارد .

سوال - من یک نوزاد چند روزه دارم که زردی داشت و در بیمارستان بستری شد و خوب شد . خیلی بیقراری می کند و شب دو ساعت بیشتر نمی خوابد . آیا به زردی او بستگی دارد ؟
پاسخ - چون زردی بچه را تشخیص داده اند و بموقع درمان کرده اند . پس گریه ی بچه مربوط به زردی بچه نیست . احتمالا گریه و بیقراری این بچه بخاطر کولیک و دل دردی است که دارد . اینها بچه هایی هستن که زیر چهار ماه هستند و گریه ها ی شدیدی می کنند و مخصوصا شبها گریه می کنند و ما به آن کولیک نوزادان می گوییم . مادر باید رژیم غذایی را رعایت کند و غذاهای نفاخ نخورد . به بچه هم داروهای ضد نفخ داده می شود . با اینها بچه بهتر می شود ولی علاج واقعی آن گذشت زمان است . این گریه بچه ها تا چهار ماه از بین می رود و بعد تمام می شود بشرط اینکه شیر مادر کافی باشد و گریه بچه از گرسنگی نباشد .
سوال - آیا زردی ربطی به شیر مادر دارد ؟
پاسخ - مطالعات نشان داده بچه هایی که از شیر مادر تغذیه می کنند ، بیشتر از بچه هایی که از شیرخشک استفاده می کنند ، دچار زردی می شوند . خوشبختانه زردی های این بچه ها زردی های خوش خیم است . معمولا این زردی بجزء موارد استثنا برای بچه عارضه ای ایجاد نمی کند . در روزهای اول که شیر مادر کم است و فقط شیر خودش را به بچه می دهد ، ممکن است بچه بخاطر کمبود دریافت کالری دچار زردی بشود . این زردی بخاطر خوردن شیر مادر نیست ، بعلت ناکافی بودن شیر و عدم دریافت کافی کالری توسط نوزاد است . با آموزش شیردهی به مادر می توان کاری کرد که او شیر در مدت طولانی تری به بچه بدهد و کالری دریافت بکند و این زردی او از بین برود . بچه هایی هم که شیر مادرشان زیاد است ممکن است دچار زردی بشوند و ما علل دیگری به جزء شیر مادر را در بچه جستجو می کنیم و اگر زردی بچه علت دیگری نداشت ، به مادر توصیه می کنیم که شیر دادن خودش را ادامه بدهد . درمانش مثل زردی های دیگر است و ما به هیچ وجه شیر مادر را قطع نمی کنیم . بعضی ها می گویند برای اینکه متوجه بشویم علت زردی شیر مادر است یا خیر ، شیر مادر را قطع می کنیم ، اگر زردی پایین آمد ، علت زردی شیر مادر است ولی امروزه این روش را قبول ندارند . حتی اگر زردی بچه زیاد باشد بچه را در دستگاه می گذاریم ولی باز شیر مادر را قطع نمی کنیم . نوزاد به هر علتی که زرد باشد باید مورد درمان قرار گیرد .
سوال - چطور می شود که تیروئید در نوزادان می تواند یکی از علت های زردی باشد؟
پاسخ - الان درکشور ما تست های غربالگری انجام می شود . یک از دلایلی که این تست ها دارد انجام می شود ، تشخیص کم کاری تیروئید است . این تست در کشورهای غربی سالهاست که انجام می شود و در چند سال اخیر هم در ایران انجام می شود و الان تمام نوزادانی که بدنیا می آیند از نظر غربالگری تست می شوند . یکی از علائم کم کاری تیروئید درنوزادان زردی است . هر بچه ای که زردی او طول بکشد باشد ، باید از نظر کم کاری تیروئید بررسی بشود . حتی اگر بچه ای تست غربالگری هم شده باشد ، وقتی می بینیم دچار علائمی مثل خواب آلودگی ، یبوست و گریه نکردن و فتخ نافی هستند ، علت شایع آن زردی طول کشیده است و ما باز هم این بچه ها را دورباره چک می کنیم . کم کاری تیروئید بیماری است که براحتی قابل درمان است . اگر شما تشخیص بدهید که این بچه دچارکم کاری تیروئید است با دادن یک چهارم قرص در روزه می توانید او را درمان کنید . اما اگر این یک چهارم قرص را نگیرد و مدتی طول بکشد ، حتی یک روز در درمان بچه تاخیر بیفتد ممکن است بروی مغز بچه عوارض بعدی داشته باشد و بچه دچار کم هوشی بشود . بنابراین در بچه هایی که زردی طول کشیده دارند پزشک باید بچه را از نظر کم کاری تیروئید بررسی کند و اگر غربالگری را انجام نداده حتما آنرا انجام بدهد و حتما باید درمان انجام بشود . چون درمانش بسیار راحت است . اگر تشخیص دیر داده بشود یا دیر درمان بشود ، عوارض غیر قابل برگشتی دارد . و بچه نمی تواند به مدرسه برود . معمولا زردی فیزیولوژیک از روز سوم شروع می شود و روز سوم و چهارم به حداکثرش می رسد و روز هفتم هم از بین می رود .
در بچه ی نارس این دیرتر بوجود می آید و شدتش دیرتر ظاهر می شود و ممکن است تا دو هفته هم طول بکشد . اگر زردی بچه طول کشید ممکن است طبیعی باشد . ما نمی گوییم که هر زردی که طول کشید غیر طبیعی است ولی باید بررسی بشود زیرا یک نوع این زردی طول کشیده بخاطر این است که مجاری صفراوی بسته است و چون این مجاری صفراوی بسته است ، دیگر نمی توانند این زردی را از بدنشان دفع کنند . رنگ مدفوع آنها بخاطر نبودن صفرا سفید رنگ است و اینها بچه هایی هستند که صفرا دفع نمی کنند که دچار عوارض شدیدی هستند و محتاج عمل جراحی هستند . بنابراین بعضی از زردیهای طول کشیده بعلت مشکلات بزرگی باشد . باید زردی بچه ها بررسی بشود که ببینیم زردی آنها از نوع خطرناک است یا نه و آن موقع پزشک تصمیم بگیرد که چه اقداماتی برای نوزادان انجام بدهد

تذکرات مهم
علت زردی خیلی زیاد است. مخصوصا بچه هایی که مادرشان گروه خونی منفی دارند و پدرهایشان گروه خونی مثبت دارند ، در معرض زردی هستند . بنابراین پزشک متخصص زنان همیشه همیشه گروه خونی و اِرهاش مادر را چک می کند ، اگر گروه خونی مادر منفی باشد و شوهر او مثبت باشد شانس اینکه بچه ی آنها زردی بگیرد زیاد است . در اینجا گروه خونی مادر و فرزند بهم نمی خورد.
مخصوصا در شمال کشور بیماری فاویسم ممکن است باعث بیماری زردی بشود. کسانیکه به باقالی حساسیت دارند و این بیماری را دارند ، باید بررسی بشوند و ممکن است دراینها زردی ایجاد بشود . فابیس یگی از علل شایع بیماری زردی در شمال و جنوب ایران است که باید بررسی بشوند . علل دیگری هم دارد که اگر بچه را نزد پزشک ببرند ، ایشان خودش علت را مشخص می کند .