غذای کمکی نوزاد، زمان شروع چه وقت؟

تغذیه انحصاری با شیر مادر در ۶ ماه اول زندگی یک قانون طلایی است که کمتر کسی آن را نمی‌داند. البته منظور از تغذیه انحصاری با شیر مادر این است که جز شیر مادر و قطره ویتامین هیچ ماده غذایی دیگر حتی آب هم به شیرخوار داده نشود. این در حالی است که شروع زودرس غذای کمکی (بین ۴ تا ۶ ماهگی یا قبل از آن ) مانع از رشد کافی کودک می‌شود و او را در معرض بیماری‌ها و آسیب‌های جدی در دوران بزرگسالی قرار می‌دهد. اما سوال این جا است که غذای کمکی کودکان را از چه زمانی و با چه شرایطی شروع کنیم؟ دکتر شاداب صالح پور، متخصص تغذیه کودکان در این باره توضیحاتی را مطرح نموه اند:

شیر مادر تا چه سنی همه نیازهای تغذیه‌ای کودک را تامین می‌کند؟
غذای مناسب شیرخوار در 6 ماه نخست بارداری فقط شیرمادر (بدون نیاز به آب) است و در 6 ماهه دوم تولد 65 تا 70 درصد از نیاز شیرخوار از شیر مادر و 30 تا 50 درصد آن از تغذیه تکمیلی تامین می‌شود. همچنین 40 نیاز درصد شیرخوار در 11 ماهگی از تغذیه تکمیلی و 60 درصد از شیر مادر تامین می‌شود و این نسبت در 12 ماهگی به ترتیب 45 و 55 درصد است. بعد از شش ماهگی نیازهای غذایی شیر خوار به تنهایی با شیر مادر بر آورده نمی‌شود بنابراین علاوه بر شیر مادر، تغذیه کودک با غذاهای نیمه جامد هم باید آغاز شود.

خیلی‌ها می‌گویند شروع غذای کمکی باید با سوپ باشد. همین طور است؟
بهتر است غذای کمکی با فرنی شروع شود و سپس با غذاهای مناسبی مثل حریره بادام و پوره سیب زمینی و سوپ ادامه می‌یابد. برای تنوع بخشی به غذای کودک باید هر چند روز یکبار مواد تشکیل دهنده سوپ را با موادی مثل جو، بلغور، گندم و رشته فرنگی تغییر داد. اضافه کردن یک قاشق مرباخوری کره به سوپ کودک هم باعث افزایش اشتهای او خواهد شد. در ۹ ماهگی هم می‌توان حبوبات شامل عدس و ماش را که هضم آسان‌تری دارند به سوپ کودک اضافه کرد. آب میوه نیز باید از اواخر 10ماهگی در برنامه غذایی کودک قرار بگیرد.

بچه‌هابا شروع غذای تکمیلی باید ویتامین هم بخورند؟
بله با شروع تغذیه تکمیلی علاوه بر قطره مولتی ویتامین باید روزانه 15 قطره از قطره آهن یا 5/1 میلی لیتر از شربت آهن به کودک داده شود. از زمان شروع غذای کمکی هم باید به کودک به میزان کافی (از روزی یک قاشق تا یک لیوان) آب جوشیده داد.

کودک همیشه قبل از غذای کمکی باید شیر مادر بخورد؟
تا قبل از دو سالگی بله اما از سال دوم زندگی کودک ابتدا باید به او غذا بدهید و بعد او شیر مادر بخورد. البته غذا دادن به کودک باید از مقدار کم (یک قاشق مربا خوری) شروع شده و به تدریج بر مقدار و تنوع آن افزوده شود. در عین حال، در شروع تغذیه تکمیلی غذا باید رقیق و سپس به تدریج غلظت آن افزایش یابد. با افزایش تدریجی غلظت غذا شیرخوار کم کم خوردن غذای غلیظ و حتی جویدن را یاد می‌گیرد.

چطور ذایقه کودک را کنترل کنیم تا کودک تا پایان ۲سالگی علاوه بر غذای کمکی شیر مادر هم بخورد؟
با شروع غذای کمکی باید دفعات تغذیه با شیر مادر را افزایش داد تا حتی المقدور از کاهش حجم شیر جلوگیری شود. تا یک سالگی کودک هم وعده‌های غذای کمکی باید پس از تغذیه با شیر مادر به او داده شود. از طرفی هر 3 تا 5 روز یکبار می‌توان ماده جدیدی را به غذای کودک اضافه کرد که این فاصله زمانی برای ارزیابی سازگاری غذا و اطمینان یافتن از عدم وجود آلرژی و حساسیت در کودک است. ضمن اینکه می‌توان کودک را به طور معقول برای غذا خوردن تشویق کرد ولی هرگز نباید به زور به او غذا داد.

در سال اول زندگی کودک از چه نوع مواد غذایی نباید استفاده شود؟
سفیده تخم مرغ، شیر گاو، انواع توت، گیلاس ، آلبالو، کیوی، خربزه و بادام زمینی به علت احتمال ایجاد حساسیت و اسفناج به علت وجود نیتریت از جمله مواد غذایی هستند که در سال اول نباید به کودک داد. گروه دوم مواد غذایی هستند که نیاز به جویدن بیشتری دارند ( مانند: آجیل ، کشمش ، ذرت و تکه‌های سفت سبزی‌های خام مانند هویج ). عسل غیر پاستوریزه، قهوه ، شکلات، چای پررنگ و نوشابه نیز مواد غذایی هستند که برای کودک خطرناکند. البته باید به خاطر داشت که یکی از اهداف مهم تغذیه تکمیلی ایجاد رفتار صحیح و مناسب در امر تغذیه کودک است و نه پر کردن شکم وی .

وعده‌های غذای کمکی با توجه به سن شیر خوار تعیین می‌شود؟
دقیقا. وعده‌های غذای کمکی در سن 6 تا ۷ ماهگی باید 3 تا 4 وعده در روز، 8 تا ۹ ماهگی 4 تا 5 وعده در روز و از10 ماهگی به بعد 5 وعده در روز باشد و کودک از پایان 12 ماهگی باید به تدریج از غذای سفره خانواده تغذیه کند.

غذای تکمیلی باید چه شرایطی داشته باشد؟
غذای تکمیلی باید در حجم کم دارای انرژی کافی بوده و از نظر کیفی از ترکیب متعادل مواد مغذی و ریز مغذی‌ها مثل پروتئین، کلسیم، ویتامین‌ها و املاح تشکیل شده باشد. در عین حال، غذای تکمیلی باید نرم، تازه، کاملا پخته و خنک بوده و هضم آن آسان باشد. یکی از مهم‌ترین نکات در تهیه غذاهای کمکی این است که این غذاها باید فقط به اندازه مصرف ۲۴ ساعت پخته و در یخچال نگهداری شود و اگر در حجم بیشتری تهیه شده است، مقدار اضافی بلافاصله به صورت وعده‌های جداگانه در فریزر قرار داده شود.

بچه‌ها از چه سنی می‌توانند خودشان بدون کمک والدین غذا بخورند؟
معمولا بچه‌ها معمولا بین 9 تا 12 ماهگی می‌توانند از دو انگشت سبابه و شست خود برای برداشت قطعات کوچک غذا استفاده کنند. بنابراین توصیه می‌شود در این سن تکه‌های کوچک مواد غذایی در دسترس کودک قرار گیرد تا خودش غذا بخورد. به این ترتیب رغبت بیشتری به غذا خوردن نشان می‌دهد.

آیا زود شروع کردن غذای کمکی خطراتی را برای کودک به همراه دارد؟
شروع زود هنگام غذای کمکی یعنی زیر ۶ ماه موجب می‌شود تا معده کم حجم کودک با ماده غذایی کم ارزش‌تر از شیر مادر پرشده و او را از دریافت مقدار کافی از شیر مادر که هنوز مناسب‌ترین غذا است محروم بماند. در واقع غذای کمکی بر عکس شیر مادر به راحتی با ویروس‌ها و باکتری‌ها آلوده می‌شود و خطر عفونت و اسهال به شدت افزایش می‌یابد چون در ماه‌های اول زندگی قدرت دفاعی دستگاه گوارش کودک در برابر عوامل بیماری‌زا بسیار پایین است. در عین حال، ملکول‌های درشت موادغذایی قبل از این سن می‌توانند به راحتی از منافذ دستگاه گوارش شیرخوار عبور کرده و احتمال بروز حساسیت و آلرژی را افزایش دهند. همچنین حرکات جانبی زبان که غذا را برای جویدن به طرف دندان‌ها هدایت می‌کند بین ۸ تا 12 ماهگی شکل می‌گیرد.