طرز صحبت با کودک، چگونه با دلیل متقاعدش کنید؟

بهترین روشِ وضع هر نوع مقرراتی برای کودکان ، ارائۀ توضیح و دلیل کافی است.

بهترین روشِ وضع هر نوع مقرراتی برای کودکان ، ارائۀ توضیح و دلیل کافی است، زیرا وقتی بچه ها بپذیرند که باید مقرراتی منصفانه در بین باشد احتمال اینکه از آن پیروی کنند بیشتر می شود.

آیا توضیحِ تنها برای واداشتن کودکان به پیروی از مقررات کافی است؟ در مورد بسیاری از بچه ها بله، اما برای بعضی از بچه های سرکش مجبور می شوید توضیح را با توبیخ (و در صورت اطاعت کودک با پاداش) همراه کنید. پس در وضع مقررات، توضیح و تشریح آنها به تنهایی یا همراه با یکی از روش های انضباطی لازم می شود.

اگرچه والدین دانسته یا ندانسته از دادن توضیح طفره می روند، در هر حال مجبور می شوند به سؤالات زیادی پاسخ دهند، زیرا همین که کودکان بتوانند سؤالاتی بپرسند: چرا؟ ورد زبانشان می شود.

بسیاری از والدین توضیحات خود را با سطح درک و فهم فرزندشان سازگار نمی کنند؛ معمولاً برای بچه های کوچک زیاد و برای نوجوان ها کم توضیح می دهند. برای فرزند سه ساله طوری دلیل و برهان نیاورید که انگار توان عقلی نوجوان را دارد؛ به همین ترتیب نباید انتظار داشت نوجوانان دلایل در خور کودکان پیش دبستانی را بپذیرند.

به منظور اتخاب شیوۀ صحیح ارائۀ دلیل برای کودکان سنین مختلف، باید از چگونگی رشد فکری هر کودک ارزیابی صحیحی داشت. کودک پیش دبستانی، کودک دبستانی و نوجوان هر یک نگاه خاصی به مقررات دارند. چند رهنمود عمومی مفید:

- برای کمتر از شش ساله ها، توضیح باید معقول باشد.

- برای شش تا یازده ساله ها توضیح باید معقول و در عین حال منطقی باشد.

- برای بچه های بزرگتر از یازده سال توضیح باید معقول و منطقی بوده با سایر اموری که گفته و یا انجام داده اید باید هماهنگ و همساز باشد.

بچه های کوچکتر از شش ساله دربارۀ مبنای منطقیِ مقررات سؤال نمی کنند. ممکن است بپرسند چرا باید از آن مقررات پیروی کنند، ولی منظورشان این است که آیا باید اطاعت کنند یا خیر، نه اینکه دلیل و برهان شما چیست.

برای کمتر از شش ساله ها تقریباً هر توضیحی به شرط اینکه معقول و صادقانه باشد کافی است. (در هیچ شرایطی نباید به کودکان دروغ گفت حتی اگر دروغی بی ضرر باشد زیرا این پیام را می رساند که گفتن دروغ های کوچک اشکالی ندارد).

فرزند پنج ساله تان می پرسد چرا باید اسباب بازی هایش را جمع کند. به او بگویید چون نگران هستید که کسی پایش به آنها گیر کند و بیفتد، یا اینکه می خواهید اتاق را جارو بزنید یا چون نمی خواهید هیچکدام از آنها گم بشود؛ یا چون از جمع کردن اشیاء خسته شده اید و احتیاج دارید به شما کمک کند، یا حتی اینکه دوست ندارید خانه به هم ریخته باشد.

یعنی هر توضیحی که معقول باشد، کفایت می کند. اگر فرزندتان خیلی کوچک باشد حتی "چون من می گویم" نیز تاثیر می کند.

در حقیقت هیچ علتی ندارد تلاش کنید کودک کمتر از شش سال علت اصلی مقررات را بفهمد، زیرا در این سنین او مهارت های عقلی لازم برای درک دلیل را ندارد. اگر عادت دارید توضیح بدهید سعی کنید دلیل ساده و قابل لمس باشد. مثلاً اگر می خواهید کودک چهار سالۀ شما هویجش را بخورد، سخنرانی طولانی در مورد هرم غذایی و اینکه سبزی ها در کجای آن هرم قرار دارد، لازم نیست؛ همین بس که بگویید هویج برایش خوب است.

دربارۀ اهمیت خوردن میوه و سبزی ها و اینکه چه غذاهایی سالم یا ناسالم است، به کودک درس بدهید، اما این جدا از وادار ساختن کودک به خوردن هویج در سر میز شام است.

وقتی توضیح ساده و سر راست کفایت می کند، وقت خود را با توضیحات علمی و طولانی تلف نکنید. خطابه در مورد ویتامین ها و اهمیت آنها در دستگاه ایمنی بدن برای کودکان بزرگتر فایده دارد.

بین شش سالگی تا یازده سالگی، توانایی به کارگیری منطق در کودکان رشد می کند، اما آنان هنوز در فهم استدلال های مجرد و انتزاعی یا غیرعملی مشکل دارند. برای آنان مقررات باید منطقی و محسوس، و در عین حال واضح و مشخص باشد. مثال هایی از توضیحاتی که در این سال ها مؤثر است:

در خانوادۀ ما کسی دشنام نمی دهد زیرا نشانۀ بی ادبی است؛ هر کسی باید در خانه وظایفی داشته باشد، زیرا من به تنهایی نمی توانم همۀ کارها را انجام دهم؛ برای شما تکالیف مدرسه از تماشا کردن تلویزیون واجب تر است.

می توان از این کودکان انتظار داشت منطق پشت مقررات را بفهمند، اما انتظار نداشته باشید خودش اصول کلی این مقررات را به موقعیت های جدید تعمیم دهد.

مثلاً وقتی به فرزند نه سالۀ خویش توضیح می دهید که نمی خواهید لباس های خیس را زیر تختش بیندازد، چون کپک یا قارچ در محیط های تاریک و مرطوب رشد می کند، آن را درک می کند و احتمالاً با چند بار یادآوری، از این مقررات پیروی می کند؛ با این همه ممکن است حوله های خیس را در سبد مخصوص لباس های کثیف روی هم بریزد. چون در خیلی از جهات، تفکرش واقع گرا و محسوس می باشد.

وقتی کودک بین شش تا یازده ساله باشد لازم است منطق ایجاد هر مقرراتی برایش تشریح شود. اگر کودک بپرسد چرا باید کمربند ایمنی بست باید بگویید: چون وقتی ماشین ما تصادف کند یا به طور ناگهانی ترمز کنم، کمربند مانع از این می شود که به جلو توی شیشه پرتاب شوی. برای کودک چهار ساله همین بس که به او بگویند کمربند ایمنی او را سالم و سلامت نگه می دارد.

در پاسخ پرسش کودک نه ساله که چرا باید اتاقش را مرتب کند، می توانید بگویید: با این همه رخت و لباسی که در کف اتاق ریخته نمی توان آن را جارو زد و ماندن در گرد و غبار در اتاق، برای سلامت همه مضر است. برای کودک کوچکتر نیمۀ اول جمله کافی است، اما برای کودک نه ساله، باید با پشتوانۀ منطق سخن بگویید.

اگر فرزند یازده ساله بپرسد چرا باید ساعت ده بخوابد، می توان گفت: چون فقط از این راه می توانی به قدر کافی بخوابی، و گرنه صبح که خسته باشی، برای تمرکز در کلاس ها مشکل پیدا می کنی.

کودکان دوازده ساله یا بزرگتر، کم یا بیش از همان مهارت های منطقی مردم بزرگسال بهره مند می شود. کودکان در این سن و سال ها اغلب به بحث و جدل می پردازند زیرا در منطق سایرین و از جمله والدینشان به دنبال کاستی ها، کمبودها و تناقضات می گردند.

برای اینکه توضیح به کودک و نوجوان کارساز باشد، نه تنها آن توضیح باید قابل قبول و ملموس باشد بلکه باید منطق بنیادین آن با سایر مقرراتی که دارید، با سایر چیزهایی که گفته اید و با سایر کارهایی که انجام داده اید، هماهنگ و سازگار باشد، در غیر اینصورت با شما مقابله می شود.

اگر بخواهید فرزند شانزده ساله تان بداند به چه علت نمی تواند ماشین شخصی داشته باشد، می توانید بگویید: هزینۀ ماشین فقط هزینۀ خرید آن نیست؛ بلکه باید آن را بیمه کنیم و هزینه های نگهداری از آن را مرتباً بپردازیم. اما در حال حاضر تلاش داریم برای دانشگاه تو پس انداز کنیم پس باید مخارج غیر ضروری حذف بشود.

البته اگر برای اجناس لوکس یا چیزهای مشابه پول خرج کنید، نوجوان شما اولین کسی خواهد بود که این مطلب را به میان بکشد، به همین دلیل است که توضیحات شما باید با سایر رفتارهایتان هماهنگی داشته باشد.

برای استدلال به شیوۀ صحیح برای کودک باید برداشت درستی از توانایی های فکریِ سن او داشت. بچه های خیلی کوچک دنیا را به شکل مطلق می بینند؛ برای آنان هر چیزی که اشخاص مقتدر بگویند درست است.

منطق کودکان دبستانی به شکل نوسانی عمل می کند. به نظر آنان، مقرراتی صحیح است که قابل لمس باشد و با معنی به نظر برسد. نوجوانان به مقرراتی که بر مبنای اصولی روشن و هماهنگ استوار است، خوب پاسخ می دهند؛ نزد آنان، مقرراتی صحیح است که در خدمت اهداف والا باشد.

اگر این چارچوب و قالب را پیوسته به خاطر داشته باشید و خود را با دلایلی که با مرحلۀ رشد فرزندتان سازگار است، تطبیق دهید؛ توضیحات شما وزین تر و با ارزش تر خواهد بود.

منبع: کودک آنلاین